چرا جمهوری اسلامی برای شرکت در کنفرانس سوریه تردید دارد؟

مسئولان جمهوری اسلامی تا کنون پنج بار برای رفتن یا نرفتن به کنفرانس سوریه سخنان متناقضی بیان کرده‌اند. در آخرین نمونه، حسین امیر عبداللهیان معاون وزارت خارجه گفت که شرکت در نشست وین، بستگی به پاسخ‌های آمریکا در خصوص تحرکاتی دارد که برخی از طرف‌های شرکت کننده در این مذاکرات یک جانبه و بدون مشورت اتخاذ کرده‌اند.

جمهوری اسلامی برای مذاکرات وین دو هدف ایده‌آل را دنبال می‌کند که در صورت عدم تحقق آنها، ترجیح می‌دهد در چنین مذاکراتی شرکت نکند یا نماینده‌ای با رتبه‌ای پائین‌تر از وزیر خارجه به آن بفرستد. نخست اینکه لیستی از گروه‌های تروریستی در سوریه ارائه شود و در آن تمام مخالفان بشار اسد را در این فهرست قرار دهد و دوم در یک فرآیند سیاسی ۱۸ ماهه قدرت سیاسی بشار اسد را بازسازی کرده و دوباره او را از طریق انتخاباتی که توسط دستگاه‌های امنیتی و کشوری حاکم دمشق برگزار می‌شود، به عنوان رئیس جمهور سوریه ابقاء کند.

اما تصمیمات اتخاذ شده در «وین۲» با چنین رهیافتی از سوی جمهوری اسلامی در تضاد کامل است. طبق توافق‌های صورت گرفته در  «وین ۲»، هر کشور شرکت‌کننده می‌تواند لیستی از نام‌های احتمالی برای ورود به مذاکرات میان دولت و مخالفان را ارائه دهد، اما در نهایت فقط ۲۵نفر از میان تمامی اسامی ارائه شده انتخاب خواهند شد.

این افراد برگزیده، هیأت واحدی از دولت سوریه و مخالفان آن را برای مذاکره بر سر فرآیند «انتقال سیاسی» تشکیل خواهند داد و در دو کمیته «اصلاحات سیاسی» و «امنیتی» توزیع خواهند شد. این دو کمیته زیر نظر استفان دی میستورا نماینده دبیرکل سازمان ملل در سوریه کار خواهند کرد. احتمال می‌رود روز شنبه (۱۳ نوامبر) درباره وضعیت اعضای آن تصمیم‌گیری شود اما نتایج کار، به دلیل زمان‌بر بودن به بعد از نشست وین موکول خواهد شد.

فهرست گروه‌های مذاکره‌کننده

از ترکیب کشورهای شرکت کننده در مذاکرات وین مشخص است که اعضای این دو کمیته طبق دلخواه جمهوری اسلامی انتخاب نخواهند شد و بنابراین نتیجه نیز با اهداف این کشور تطابق نخواهد داشت. دراین میان کمیته امنیتی مشخص خواهد کرد که چه گروه‌هائی در سوریه تروریستی محسوب می‌شوند. برخی از کشورها و تعدادی از مخالفان رژیم بشار اسد می‌خواهند حزب‌الله لبنان، شبه نظامیان شیعه عراق و سپاه قدس و شخص قاسم سلیمانی را در لیست گروه‌های تروریستی قرار دهند.

سپاه قدس و قاسم سلیمانی فرمانده آن، اساسا در لیست تروریسم برخی از کشورها از جمله ایالات متحده امریکا قرار دارند و این می‌تواند کار مخالفان ایران در مذاکرات را برای تعیین اینکه چه کسی تروریست است، ساده کند. با پیش کشیده شدن چنین موضوعی، وزارت خارجه ایران در وضعیت دشواری قرار می‌گیرد و نمی‌تواند ناظر بر فرآیندی باشد که بخشی از سپاه پاسداران را تروریست تلقی کند.

در روزهای گذشته دیپلمات‌های ایرانی تلاش گسترده‌ای از خود نشان دادند تا چنین وضعیتی پیش نیاید، اما عقب نشینی روس‌ها از طرح گذشته خود درباره سوریه و فرآینده انتقال سیاسی آن، جمهوری اسلامی را در مذاکرات آتی وین، در موقعیتی ضعیف قرار داده است.

روس‌ها طرحی ارائه داده‌اند که به موجب آن بعد از یک دوره ۱۸ ماهه از فرآیند تفاهم سیاسی میان دولت سوریه و مخالفانش، بشار اسد می‌تواند خود را نامزد ریاست جمهوری کند و در صورت پیروزی، روسیه مانعی برای ادامه حکومت او نمی‌بیند. کشورهای غربی و به ویژه بریتانیا با چنین رویکردی برای حل بحران سوریه مخالف هستند. ماتیو رایکرافت سفیر بریتانیا در سازمان ملل در این باره گفت که مذاکرات وین به هیچ وجه براساس طرح روسیه نخواهد بود: «ما از طرح روسیه کاملا آگاه هستیم، اما این طرح در مرکز مذاکرات آتی وین قرار ندارد».

عقیم ماندن عملیات هوائی روسیه در سوریه و ورود چنین عملیاتی به فاز «بلند مدت»،موجب می‌شود که حاکمان کرملین به فکر حفظ منافع خود از طریق مصالحه‌های احتمالی بر سر سوریه بیفتند. روس‌ها می‌توانند با مصالحه با برخی کشورهای منطقه و تعدادی از گروه‌های مخالف بشار اسد، منافع خود را در آینده سوریه تضمین کنند. از این رو «اصرار» آنها بر بقای بشار اسد در روزهای اخیر با گسست‌هائی مواجه شده است و این می‌تواند بیش از هرکسی حاکمان ایران را خشمگین کند.

بعد از سخنان تند علی خامنه‌ای علیه مذاکرات وین و سپس گفته‌های محمدعلی جعفری در مورد عدم توانائی وزارت خارجه در تحقق اهداف جمهوری اسلامی در مذاکرات سوریه، طبیعی به نظر می‌رسد که محمد جواد ظریف برای شرکت یا عدم شرکت در «وین ۳» نتواند به روشنی تصمیم بگیرد.

کمیته اصلاحات سیاسی

مأموریت کمیته اصلاحات سیاسی برای آینده سوریه بر محور تدوین چارچوبی برای تشکیل شورای نظامی، چگونگی برگزاری انتخابات و نحوه تدوین قانون اساسی جدید خواهد بود. در این میان شورای نظامی از اهمیت بالائی برخوردار است زیرا هیأتی خواهد بود که در صورت موافقت بر آغاز مرحله انتقال سیاسی، به جای سازمان‌ها و نهادهای وابسته به بشار اسد، عهده‌دار امور امنیتی و نظامی می‌شود.

برای این منظور، مصر پیش‌دستی کرد و اوائل نوامبر جاری در جلسه‌ای در نزدیکی قاهره، مهم‌ترین افرادی را که ممکن است در آینده سوریه از نظر تشکیل شورای نظامی نقش ایفا کنند، گرد هم آورد. این جلسه چند ویژگی داشت که از جمله آنها مشخص کردن اسامی افرادی از درون رژیم بشار اسد و خارج از آن برای تصدی امور شورای نظامی است.

در این گردهمائی مهم، نام تعدادی از فرماندهان نظامی و رؤسای دستگاه‌های امنیتی که همچنان در داخل دولت بشار اسد مشغول کار هستند، مطرح و از آنها به عنوان افراد «پاک» یاد شد. منظور از افراد پاک این است که دستشان به کشتار مردم آلوده نشده یا در سابقه کاری آنها چنین چیزی وجود ندارد.

این افراد که از سه گروه مذهبی سنی، علوی و مسیحی انتخاب شده‌اند، قرار است با همکاری تعدادی از ژنرال‌های جدا شده از ارتش سوریه و چندی از فرماندهان مخالفان، شورای نظامی آینده سوریه را تشکیل دهند. آنها همچنین با رهبری مناف طلاس، گزینه مطرح روس‌ها برای ریاست شورای نظامی آینده سوریه مخالفت کردند و به این ترتیب راه را بر روسیه برای تحمیل این شخص در دوره انتقالی بستند.

اما در پیوند با برگزاری انتخابات و تدوین قانون اساسی جدید در سوریه، کمیته اصلاحات سیاسی به شکلی عمل خواهد کرد که انتخابات به دور از سازمان های امنیتی وابسته به بشار اسد و تحت حمایت بین‌المللی برگزار شود. در مورد تدوین قانون اساسی نیز باید طوری عمل شود که نمایندگان همه گروه‌ها، مذاهب و اقلیت‌ها در این فرآیند شرکت کنند تا یک قانون اساسی ملی شکل گیرد تا در عین آن که از حقوق همه دفاع کند، همه را در برابر قانون یکسان فرض بگیرد.

با چنین توصیفاتی، مشخص است آن‌چه قرار است در دو کمیته امنیتی و اصلاحات برای آینده سوریه اتفاق بیافتد، با اهداف جمهوری اسلامی هم‌خوانی ندارد و همین تردیدهای زیادی را در میان مسؤولان وزارت خارجه ایران برای شرکت در کنفرانس «وین ۳» برانگیخته است.

در همین زمینه

جنگ در منطقه و مسئولیت ایران در بحران سوریه