تاراج اسناد فرهنگی ایران در سه پرده

عده‌ای از کارمندان سازمان میراث فرهنگی اعلام کرده بودند که ۴۸ هزار سند هنگام انتقال سازمان میراث فرهنگی از تهران به شیراز در زمان ریاست حمید بقایی گم شده. پس از آنکه محسن اژه‌ای، سخنگوی قوه قضائیه وعده پیگیری داد، اکنون معاونت حقوقی سازمان میراث فرهنگی ادعا می‌کند اسناد گم نشده، بلکه در شرایط نامناسبی نگهداری می‌شود.

حقیقت چیست:

پرونده‌سازی برای حمید رضا بقایی، معاون اجرایی محمود احمدی‌نژاد که اکنون در زندان به سر می‌برد؟

وحشت مدیران میراث فرهنگی از قوه قضائیه به خاطر اهمال در پیگیری پرونده سندهای مفقود شده؟

سندها کجا هستند؟

در شهریور ۹۲ برخی رسانه‌های داخلی گزارش داده بودند که تعداد زیادی از عکس‌های تاریخی با نشان سازمان میراث فرهنگی و شماره و کد طبقه‌بندی مرکز اسناد در خیابان منوچهری تهران به فروش می‌رسند.

در طرح نافرجام انتقال سازمان میراث فرهنگی به شیراز در زمان ریاست حمید رضا بقایی، بخش زیادی از سندها در کارتن‌ها و در داخل چند کانتینر نگهداری می‌شدند. بسیاری از کتاب‌های ارزشمند تاریخی در انبارهای شیراز ماندند. محمد تقی عطایی، باستان‌شناس و پژوهشگر در آن زمان عکسی منتشر کرده بود که نشان می‌داد بخش زیادی از این اسناد و کتاب‌ها در یک کارگاه نجاری در محوطه تخت جمشید نگهداری می‌شدند و رطوبت و پوسیدگی آن‌ها را تهدید می‌کرد.

عبدالناصر میرچی، مدیرکل میراث فرهنگی استان البرز، پنجشنبه گذشته در حضور مدیرکل امور موزه‌های کشور و جمعی از مدیران استانداری البرز یادآوری کرده بود که در پی انتقال معاونت میراث فرهنگی به شیراز ۴۸ هزار اثر تاریخی و نسخه‌های خطی گم شده است. اسدالله درویش امیری، معاون حقوقی سازمان میراث فرهنگی هم تلویحاً گفته‌های همکارش را تأیید کرده و خواهان آن شده بود که حمید رضا بقایی، رییس پیشین سازمان میراث فرهنگی در دوران احمدی‌نژاد که اکنون در زندان است، نسبت به اسناد گم شده یا تاراج رفته نیز پاسخگو باشد.

درویش امیری، معاون سازمان میراث فرهنگی اما صبح امروز، سه‌شنبه ۳ آذر به خبرگزاری جمهوری اسلامی گفته است از آسیب‌دیدگی و گم شدن ۴۸ هزار سند بی‌اطلاع است و نقل قول‌هایی که در این‌باره در رسانه‌های داخلی از او منتشر شده، گفته‌های او نیست.

غلامحسین محسنی اژه‌ای، سخنگوی قوه قضائیه در نشست خبری یکم آذر خود وعده داده بود که دادستان به پرونده اسناد گم شده سازمان میراث فرهنگی رسیدگی می‌کند و در همان حال مسئولان سازمان میراث فرهنگی را تهدید کرده بود که اگر واقعاً ۴۸ هزار سند گم شده باشد، آن‌ها می‌بایست پاسخگوی اهمال‌کاری در پیگیری این پرونده باشند.

بر اساس مواد ۱۵ و ۱۶ آیین‌نامه اموال فرهنگی، هنری و تاریخی نهادهای عمومی و دولتی مصوب ۱۳۸۱، «امین اموال» فرهنگی، مسئولیت سندهای گم‌شده یا به تاراج رفته را به عهده دارد.

درویش امیری، معاون حقوقی سازمان میراث فرهنگی اکنون می‌گوید اسناد گم نشده‌اند، بلکه در معرض آسیب جدی قرار گرفته بودند، اما «کارشناسان مطلع و دلسوز» در دولت «تدبیر و امید» موفق شده‌اند اسناد را بازسازی کنند و آن‌ها را به مرکز اسناد و کتابخانه ملی ایران انتقال دهند تا در دسترس پژوهشگران قرار گیرد.

«خیانت و جنایت» فرهنگی

کارکنان مرکز اسناد سازمان میراث فرهنگی در دوران ریاست حمید رضا بقایی اما روایت دیگری از ماجرای سندهای گم شده به دست داده‌اند. آن‌ها که در محل حضور داشتند و در جریان نقل و انتقال سازمان میراث فرهنگی از تهران به شیراز بودند می‌گویند: ۴۸ هزار جلد کتاب، به همراه نقشه‌های اوزالیدی از بناهای تاریخی و همچنین گزارش‌های چندین دهه کاوش باستان‌شناسی در نقاط مختلف ایران در جریان نقل و انتقال این مرکز به شیراز مفقود شده و یا سر از بازار سیاه در آورده است.

به گفته یکی از کارکنان سازمان میراث فرهنگی بسیاری از کتاب‌ها به ویژه کتاب‌های تاریخی ارنست هولستر، عکاس آلمانی‌ که زمان قاجار در ایران عکاسی می‌کرد، هنگام انتقال به شیراز از بین رفتند. همچنین در آن زمان بخشی از کتاب‌های مرکز اسناد سازمان میراث فرهنگی به فروشگاه «شهر کتاب» نیاوران در تهران فروخته شد.

فریبا فرزام، رییس مرکز اسناد میراث فرهنگی در دوران ریاست حمید رضا بقایی در اعتراض به این غارتگری فرهنگی استعفا داده و اعلام کرده بود که آنچه در مرکز اسناد نگهداری می‌شد حاصل چند دهه فعالیت‌های سازمان میراث فرهنگی در زمینه کاوش، مرمت، پژوهش‌های مردم‌شناسی و تهیه نقشه آثار تاریخی بود. او از بین رفتن این عکس‌‌ها و نقشه‌ها را «جنایت و خیانت» به میراث فرهنگی کشور نامیده بود.

کارشناسان می‌گویند حتی اگر هر اثر مفقود شده دست‌کم به قیمت ۱۰۰ میلیون تومان در بازار سیاه به فروش رفته باشد، ۴۸۰۰ میلیارد تومان عاید غارتگران می‌شود.

غلامحسین محسنی اژه‌ای ۱۸ خرداد ۱۳۹۴ از بازداشت حمید رضا بقایی خبر داده بود. اتهامات معاون اجرایی محمود احمدی‌نژاد و رییس سازمان میراث فرهنگی در سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۰ هنوز اعلام نشده است.

تاراج فرهنگی در سه پرده

حمید بقایی در سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۰ ریاست سازمان میراث فرهنگی را به عهده داشت. او در سال ۱۳۸۹ تصمیم گرفت مرکز اسناد و کتابخانه سازمان میراث فرهنگی را به شیراز منتقل کند. از سند‌ها صورت‌برداری نشده بود و در طی فقط یک روز همه کتاب‌های و سند‌ها به شیراز انتقال پیدا کرد. ۴۸ هزار سند گم شد. برخی از اسناد در خیابان منوچهری به فروش رفته‌اند.

کتابخانه سازمان میراث فرهنگی ۶۰ هزار جلد کتاب دارد. نقشه‌ها، پرونده‌های ثبتی آثار تاریخی، عکس، اسناد راکد باستان‌شناسی، فیلم ویدیویی، اسلاید، نوار کاست و مجموعه پژوهش‌های پژوهشکده مردم‌شناسی از دیگر داشته‌های کتابخانه میراث فرهنگی‌ست. معلوم نیست که چه تعداد از داشته‌های این گنجینه فرهنگی گم شده یا به تاراج رفته است. جلیل گلشن، رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی گفته است وضع کتابخانه با قبل از انتقالش به شیراز تفاوت پیدا کرده. او وعده داده بود آمار دقیق اسناد گم شده یا به تاراج رفته را به جامعه فرهنگی کشور اعلام کند. این اتفاق هنوز نیفتاده است.

غلامحسین محسنی اژه‌ای ۱۸ خرداد ۱۳۹۴ از بازداشت حمید رضا بقایی خبر داده بود. اتهام معاون اجرایی محمود احمدی‌نژاد و رییس سازمان میراث فرهنگی در سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۰ هنوز اعلام نشده است. برخی از مسئولان میراث فرهنگی مایل‌اند که او پاسخگوی اسناد گم‌شده یا به تاراج‌رفته باشد.

سخنگوی قوه قضائیه وعده پیگیری این پرونده را داد، اما تلویحاً گفت که اگر مسئولان کنونی سازمان میراث فرهنگی در به جریان انداختن پرونده اسناد گم شده و تاراج شده اهمال‌کاری کرده باشند، آن‌ها هم پاسخگو هستند.

اسدالله درویش امیری، معاون حقوقی سازمان میراث فرهنگی اکنون می‌گوید از گم شدن یا به تاراج رفتن سندها بی‌اطلاع است.