هجوم کلمات: خشونت سیستماتیک حکومت علیه زنان
آیدا قجر- خشونت کلامی از اولین مراحل خشونت است که به خشونت فیزیکی نیز می‌انجامد. کلمه‌هایی که بی‌مهابا به زبان می‌آیند؛ مانند آن‌چه سال‌ها زمامداران جمهوری اسلامی به زبان رانده‌اند.
آیدا قجر
معمولا وقتی صحبت از خشونت سیستماتیک حکومتیان علیه زنان به میان می‌آید؛ یا بحث از قوانینی است که به تصویب می‌رسد یا خشونت‌هایی است که در خیابان شکار دوربین‌های موبایل می‌شود بیشتر اوقات بحث سیستم آموزشی و محتوایی هم به میان می‌آید که به شکل سیستماتیک زنان را در موقعیت فرودست قرار میدهد. خشونت‌های در زندان٬ عرف جامعه٬ خشونت‌های جنسی و امثال آن نیز مدت‌هاست درباره‌شان نوشته می‌شود. اما طبق ترم‌های خشونت‌شناسی، خشونت کلامی یکی از اولین مراحل خشونت است که در نهایت شاید به خشونت فیزیکی نیز بینجامد. کلمه‌هایی که بی‌مهابا به زبان می‌آید؛ به مانند آن‌چه طی سال‌ها حکومت جمهوری اسلامی، زمامداران ایران به زبان راندند و افکار عمومی را در اختیار گرفتند.
اگر دستگاه حکومت ایران را به چند ارگان مهم تقسیم کنیم؛ با مرور سخنان برخی از آن‌ها می‌توان خشونت کلامی سیستماتیکی را که روزانه علیه زنان به کار گرفته می‌شود مشاهده کرد. هرمی که راس آن را آیت‌الله خامنه‌ای در اختیار دارد؛ سپاه٬ بسیج و نیروی انتظامی ادامه آن است؛ ائمه جمعه منصوبان‌اند٬ دولت و نمایندگان مردم نیز زیر سایه شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای نگهبان امور داخلی و خارجی را دنبال کرده و به تصویب می‌رسانند. هر کدام از این آجرهای هرم جمهوری اسلامی اما باورهای خود را با کلمات‌شان در رسانه‌هایی که در اختیار دارند به رخ نیمی از جمعیت ایران می‌کشند. در نهایت نیز این کلمه‌ها در قالب قوانین به تصویب نه فقط نمایندگان همین مردم بلکه شورای نگهبان نیز می‌رسد.
در صورتی که بخواهیم کلمات مشترک را از میان سخنانی که آن‌ها نه از شروع جمهوری اسلامی بلکه صرفا در یک سال اخیر بیان داشته‌اند جدا کنیم، شاید به چند کلمه مشترک برسیم که مواضع اصلی آن‌ها را در خصوص زنان شامل می‌شود. «حجاب»٬ «ازدواج»٬ «طلاق»٬ «امنیت مالی»٬ «تحصیل زنان»٬ «اشتغال»٬ «اختلاط دختر و پسر»٬ «ورزش» و «موسیقی» فصل مشترک خطابه‌های مقامات جمهوری اسلامی است که در رسانه‌ها تکرار و بازتولید می‌شود.
رهبر: در غرب زنان مردواره‌اند
از راس حکومت اگر بخواهیم شروع کنیم؛ آیت‌الله خامنه‌ای از دوران ریاست‌جمهوری تا رهبری، همواره زنان را به همان نگاه ایدئولوژیک اسلامی نگریسته. البته در مواردی مثل موسیقی و خواندن زنان نظراتی دارد؛ مانند آن‌که اگر به صورت «غنا» نباشد و برای «لذت» شنیده نشود اشکالی برآن وارد نیست. یا در مواردی مثل ورزش زنان که با تاکید بر لزوم الگوی اسلامی بودن این ورزش‌کاران از آن‌ها تقدیرهایی نیز کرده. اما شاید بتوان کنه موضع او را در سخنانی دانست که طی سال‌های رهبری چندین بار بر آن اصرار ورزیده است.
خامنه‌ای در سخنان خود پیرامون زنان همواره تاکید کرده: «به هیچ وجه نباید در مقابل گفتمان غرب درخصوص زن منفعل شد، بلكه باید گفتمان اسلام در مورد زن را به صورت تهاجمی و طلبكارانه مطرح كرد.» او حتی نسبت به حضور زنان در مناصب اجرایی نیز ایراد وارد کرده که «افتخار» به «حضور بالای زنان در مناصب اجرایی» دیدگاه غلطی است و در واقع مصداقی برای «انفعال در برابر گفتمان غربی است.» البته در ادامه هم تاکید دارد که حضور زنان در مشاغل و مناصب اجرایی «اشکالی ندارد.»
رهبر جمهوری اسلامی معتقد است که در غرب زنان «مردواره» و وسیله «التذاذ جنسی مرد» شده‌اند و «غربی‌ها به دنبال آن هستند كه مشاغلی را كه با وضعیت جسمی و فكری مردان سازگار است، به زن‌ها تعمیم و آن را به عنوان یك امتیاز و افتخار جلوه دهند.» از نظر خامنه‌ای «نگاه صحیح به زن، نگاهی است كه او را در چارچوب جنس خود و ارزش‌های تعالی دهنده آن بشناسد.»
تاکیدات خامنه‌ای در هر موضوعی می‌تواند فصل‌الخطاب تلقی شود؛ همان‌طور که در حوزه زنان نیز چنین است. دیگر مقامات این دستگاه نیز که رهبر جمهوری اسلامی را جانشین «امام زمان» در زمان غیبت می‌دانند به همین شکل نظرات وی را سرفصل قرار می‌دهند. همان‌طور که منصوبان او در نمازهای جمعه به جزییات بیشتری در خصوص زنان می‌پردازند.
نماز جمعه: تریبون امام‌جمعه‌ها علیه زنان
در نمازهای جمعه که جمعیت بسیاری در آن حاضر می‌شوند؛ ائمه که توسط رهبری منصوب می‌شوند نیز همین تفکرات را در خطابه‌های خود ایراد می‌کنند. می‌توان به عنوان نمونه به اظهارات اخیر چند نفر از آن‌ها اشاره کرد.
آیت‌الله سید یوسف طباطبایی‌نژاد٬ امام جمعه اصفهان است که در خصوص زنان بسیار سخن می‌گوید. او در آبان ماه سال جاری در سخنرانی خود گفت که مسوولان باید به اشتغال مردان توجه کنند و با «طرفداری از زنان» برای به دست آورد رای در انتخابات آن‌ها را فریب ندهند. به باور او تاکید بر اولویت اشتغال مردان «توهین به خانم‌ها نیست» بلکه «اسلام تأکید دارد که مخارج و هزینه‌های زندگی باید بر عهده مردان باشد و نه زنان». البته در ادامه هم تاکید دارد که اگر مشکلات مالی مردان حل شود مساله کاهش آمار ازدواج نیز برطرف می‌شود.
این امام جمعه در شهریور ماه نیز به الویت اشتغال مردان اشاره کرده بود؛ البته به این شکل که «بسیاری از زنان زمانی که خود را در امنیت مالی ببینند، معرفت را از یاد می برند». او جمله‌ی دیگری نیز در این خطابه داشت که تا مدت‌ها نقل محفل شبکه‌های اجتماعی شده بود: «اگر بنا است زنی به عنوان مهماندار هواپیما زباله جمع کند آیا بهتر نیست که در خانه و کاشانه شخصی خود و همسرش این کار را انجام دهد». در واقع فرودست نگه داشتن زنان در موقعیت وابستگی مالی یکی از پیشنهادهایی است که در ناگفته‌های این امام جمعه مطرح است؛ زنان را وابسته نگه دارید تا بی‌معرفت نشوند.
مساله تحصیل زنان نیز یکی دیگر از محورهای سخنرانی این امام جمعه است. همان‌طور که در خرداد ماه وجود «۲۰ هزار خانم فوق لیسانس حقوق» را در دیدار با الهام امین‌زاده٬ معاون حقوقی رییس‌جمهور نقد کرده بود. یکی از مصادیق این نقد هم «اختلاط دختر و پسر در دانشگاه‌ها» بود. طباطبایی‌نژاد همان شخصی است که در سال گذشته و شدت گرفتن لغو کنسرت‌های موسیقی گفته بود: «وقتی که دو هزار دختر و پسر دور هم می‌خواهند جمع شوند چه کسی تضمین میکند که خرابکاری نشود. برخی مسوولین می‌خواهند چنین کنسرت‌هایی باشد و ما نمی‌خواهیم». و البته همان امام جمعه‌ای است که در خطبه‌های خود در خصوص حجاب زنان گفت: «مساله حجاب دیگر از حد تذکر گذشته و برای مقابله با بدحجابی باید چوب تر را بالا برد و از نیروی قهریه استفاده کرد» و برای ادعای خود مثال آورده بود: «امر به معروف و نهی از منکر هم زمان قدیم به صورت افرادی به نام محتسب بوده است که شلاق به دست بوده است».
آیت‌الله سید احمد علم‌الهدی٬ امام جمعه مشهد نیز یکی دیگر از منصوبان آیت‌الله خامنه‌ای است که سخنان جنجالی درباره زنان ابراز می‌دارد و اگر نام او را در شبکه‌های اجتماعی جست‌وجو کنید با نوشته‌های طنزی مواجه می‌شوید که او را مورد تمسخر قرار داده‌اند. این روحانی شرکت در کنسرت‌های موسیقی را در کنار «هرزگی» در خیابان قرار میدهد و درباره خوانندگی زنان به «موی پریشان»شان اشاره میکند: «کنسرتی که در یک‌جا اجرا می‌شود و دختر و پسر هنگام برگزاری آن کف می‌زنند و هورا می‌کشند و سپس در خیابان به‌دنبال هرزگی می‌روند، حدود الهی را از بین می‌برند. [...] اما اینکه زنی با موی پریشان مقابل چشم یک عده جوان و آن هم در کنار حرم امام‌رضا(ع) بنوازد و مرد نامحرم بخواند، منکرترین منکرات است.»
او همچنین نیروهای حکومتی و مردم را به برخوردهای شدید با «بدحجابان» ترغیب میکند که «برخورد انتظامی و امنیتی با بی‌حجابی عین برخورد با دزد و شراب‌خوار و ناهنجاری است. با بی‌حجابی باید برخورد شود». یا در موردی دیگر که گفته است: «بی‌حجابی یک ناهنجاری است و با اجبار باید جلوی آن را گرفت، چرا که ابزار فساد است و نباید بی‌هنجاری‌های فساد آور در کشور آزاد باشد».
در تهران نیز که از جمله شهرهای توسعه‌یافته‌تر نسبت به شهرستان‌ها است احمد خاتمی و کاظم صدیقی از جمله ائمه جمعه‌ای هستند که هر از گاهی به مناسبت بحث‌های درگرفته میان مردم و در رسانه‌ها سخنانی علیه زنان بر زبان می‌آورند. به مانند آن‌که احمد خاتمی بارها در خصوص لزوم برخورد با «بدحجابی» سخن رانده٬ خوانندگی زنان را ممنوع دانسته. همان‌طور که محمد یزدی٬ رییس فعلی مجلس خبرگان با حمله به عمل‌کرد وزارت ارشاد از علی جنتی خواست تا به معاونت هنری این وزارت‌خانه هشدار دهد که «موسیقی در اسلام حرام است». خاتمی در سال ۲۰۱۰ از بالای منبر هشدار داده بود که زنان «حق ندارند» کشتی و شنا نگاه کنند.
اما جمله کاظم صدیقی در باره زلزله و تونل نیایش شاید بیشتر از سخنرانی‌هایش در افکار عمومی باقی مانده باشد؛ او سال ۲۰۱۰ گفته بود: «گسترش زنا عامل افزایش زلزله است» و هنوز هم این تصورات را در افکار عمومی می‌توانیم مشاهده کنیم. همان زمان که بم با زلزله‌ای نابود شد در میان مردم زمزمه‌هایی بود از افزایش «فساد» و «زنا» در این شهر. صدیقی در سال گذشته تفکیک جنسیتی را از احداث «تونل نیایش» مهم‌تر دانسته بود. او همچنین معتقد است: «خداوند خلقت زن و مرد را به گونه‌ای قرار داده که زن در خانه به خانه‌داری و فرزند داری اشتغال داشته باشد.»
سپاه: جنگ در جبهه تبعیض علیه زنان
این باورها را می‌توان در سخنان فرماندهان سپاه نیز مشاهده کرد. فرماندهانی که وظیفه‌شان هرآن‌چه تعریف شده باشد قدرت تصمیم‌گیری برای مناسبات اجرایی را ندارند. ولی سردار محسن کاظمینی٬ فرمانده سپاه محمد رسول‌الله تهران در رسانه‌ها از لزوم تفکیک جنسیتی در محیط کار صحبت میکند: «معنایی ندارد خواهران و برادران در محیط کار کنار هم بنشینند».
محمد حقی‌زاده٬ فرمانده سپاه کوهدشت نیز نمونه دیگری است که برای «مقابله با تهاجم فرهنگی» پیشنهاد میدهد: «آمار بسیج زنان باید ارتقا یابد.» زمزمه‌هایی که صدای بلند آن حضور زنان در گشت‌های ارشاد و بسیج زنان است؛ زنانی که خشونت را به راحتی علیه هم‌جنسان خود روا می‌دارند. یا در مواردی طبق اموزه‌هایی که به فرزندان خود می‌دهند٬ پسرشان ممکن است مانند آن‌چه در جهرم پیش آمد برای رسیدن به بهشت٬ دست به قتل بزنند. محمد ۲۲ ساله٬ فرزند سرهنگ جلیل بهشتی فر و عضو بسیج «قطب‌آباد» است که به جرم حمله به زنان به دلیل «بدحجابی» بازداشت شد.
نیروی انتظامی: پاکسازی زن از جامعه
این خشونت کلامی را در ادبیات مورد استفاده ماموران نیروی انتظامی نیز می‌توان مشاهده کرد. همان‌طور که سردار ساجدی‌نیا٬ فرمانده انتظامی تهران از سازماندهی وضعیت زنان معتاد به عنوان طرح «پاکسازی» و «جمع‌آوری» آن‌ها یاد میکند یا مقامات دیگر این نیرو که هر روز با اعلام خبر افزایش گشت‌های ارشاد و عموم زنان جامعه را تهدید می‌کنند.
سخنان محمدرضا نقدی نیز به کمک تکمیل این پازل حکومتی می‌آید وقتی در مقابل اعتراض به ممنوعیت ورود زنان به ورزشگاهها گفت: «حضور زنان در ورزشگاهها فضیلتی برای آنان نیست.»
او در سخنانی دیگر فضیلت و توانایی زنان را در «استادی» و «مربی‌گری جامعه» می‌داند که بایستی با «سرانگشت خود» مساله ماهواره‌ها را حل کنند؛ چراکه ماهواره از نظر رییس سازمان بسیج مستضعفان «نقطه خروجی برنامه‌های ماهواره خانواده است از این رو این پدیده بیشترین آسیب را به خانواده و زن وارد میکند.»
مجلس: تصویب قانون علیه زنان
با عبور از رهبری٬ ائمه جمعه٬ سپاه٬ بسیج و نیروی انتظامی، می‌توان به مجلس و نمایندگانی رسید که با رای مردم و البته زنان به این سمت راه پیدا کرده‌اند. نمایندگانی که قوانین علیه زنان را بررسی و تصویب می‌کنند. همان‌هایی که در هیاهو به عکس زنان ساپورت‌پوش روی صفحه نمایش داخل خانه ملت زل می‌زنند و صدای خنده‌هایشان اوج می‌گیرد.
علی مطهری٬ نماینده مردم تهران در مجلس هم زمانی‌که موضوع به حجاب و زنان می‌رسد، تغییر جبهه میدهد و عکس زنان را در حالی که ساپورت پوشیده‌اند به مجلس می‌آورد تا گعده‌ای برپا شود.
این عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در خصوص ورود زنان به ورزشگاهها معتقد است که بایستی حتما نظر مراجع تقلید را جلب کرد؛ چراکه مشکل اصلی این ممنوعیت «شرع» است. این نماینده مجلس همچنین از طرفداران طرح تفکیک جنسیتی در محل کار است و در نامه‌ای به محمدباقر قالی‌باف و در حمایت از اجرای طرح تفکیک جنسیتی در شهرداری تهران که مدتی خبرساز شده بود نوشت: «خالق ما انسان‌ها که به سرکشی غریزه جنسی خوب توجه دارد، دستور داده که حتی‌المقدور از اختلاط بپرهیزید.» از نظر او «مردان شکارچی می‌خواهند از زنان کام بگیرند.»
اما می‌توان از زنان مجلس و اظهارات آن‌ها نیز مثال آورد. اگرچه فیزیولوژی جمهوری اسلامی مردانه است اما زنانی هم در بطن خود دارد که اظهاراتی عجیب و در ضدیت با جنسیت خود دارند. چه بسا باور دارند که فرودستی حق زنان است و در تایید این ادعا دست به دامان اسلام می‌شوند.
فاطمه آلیا یکی از این زنان مجلس است که گزارش‌ها درباره وضعیت زنان در ایران را «سیاه‌نمایی» می‌داند و معتقد است «لزوم اجازه همسر برای خروج زن از منزل در مبانی اسلامی بر خلاف مبانی غربی، خشونت نیست؛ خشونت علیه زنان در ایران موردی است اما در غرب یک رویه همیشگی است.» اما آن‌چه این نماینده در خصوص اشتغال زنان به زبان راند چنان جنجالی به پا کرد که به سرعت سخن خود را تکذیب کرد. آلیا گفته بود: «کار زن بچه‌دارشدن و تربیت فرزند و شوهرداری است نه دیدن مسابقه والیبال؛ یک عده‌ای می‌خواهند هر طور شده به زن نقش‌هایی بدهند که مخالف با وظایف شرعی است. زنی که دغدغه اصلی‌اش رفتن به ورزشگاه و شاغل شدن و این دست مسائل باشد که دیگر به وظایف اصلی خود نمی‌رسد.»
لاله افتخاری نماینده دیگری است که در کنار علی مطهری در رسانه ملی نشست و در خصوص ساپورت پوشی زنان گفت: «ساپورت زنان مانند کاوری یا یک روکش است که روی میوه یا چیزی دیگه کشیده شده است و حجاب کامل نیست! نمی‌توان از ساپورت این انتظار را داشت که حافظ زن باشد.» یا در اظهار نظر دیگری که ابراز داشت: «بسیاری از زنان مجرم پایبند به حجاب نیستند و به اجبار با چادر در دادگاه ها حاضر می شوند در حالی که این اقدام می تواند به حرمت چادر خدشه وارد کرده و نتیجه منفی در جامعه داشته باشد. اگر سازمان زندان‌ها می خواهد متهمان زن در دادگاه ها با چادر حاضر شوند حداقل از ملحفه یا پارچه ای که نماد زندان دارد استفاده کند.
بقیه: فرودستی زنان و دیگر هیچ
امثال این اظهارنظرها را می‌توان به شکلی دیگری از بیانات مقامات دولتی نیز شنید. علی جنتی٬ وزیر ارشاد آمار ارایه میدهد که ۷۰ درصد زنان در ایران باحجاب هستند و البته تاکید میکند: «آمار مقایسه‌ای مثلا با ۱۰ سال قبل نشان میدهد وضعیت بدحجابی در کشور بدتر شده است.» البته این در حالی است که حجاب دار بودن یا بی‌حجابی زنان را برای آمار تنها می‌توان از درون خانه‌ها و مجالس خصوصی‌شان به دست آورد. آن‌هم در شرایطی که بی‌حجابی یا «بدحجابی» در ایران جرم محسوب می‌شود و جریمه‌های نقدی و مجازات‌های تا حد شلاق در پی دارد.
جنتی در خصوص موسیقی و زنان نیز همواره تاکید میکند که زنان مجوزی برای تک‌خوانی از این وزارت‌خانه دریافت نکرده و نخواهند کرد. البته او در حالی‌که در نقد لغو کنسرت‌ها و برهم خوردن آن‌ها سخن می‌گوید اما برخی از این کنسرت‌ها به دستور وزارت ارشاد لغو شده‌اند.
یا در آن زمان که علی ربیعی٬ وزیر تعاون٬ کار و رفاه اجتماعی عامل افزایش تجرد را میان زنان «کارفرماها» عنوان کرد: «به‌طور کلی تجرد زنان در ایران افزایش یافته است که عده‌ای علت این امر را مشکلات ازدواج می‌دانند اما به‌اعتقاد من بسیاری از کارفرمایان به‌خصوص در بخش خصوصی از استخدام نیروی کار غیرمجرد استقبال نمی‌کنند. همین امر باعث می‌شود که ما در آینده با زنان مجرد سالمند مواجه شویم که جامعه هیچ آمادگی برای مقابله با آن ندارد.»
سرانجام این اظهارات توسط شورای نگهبان به قوانینی تبدیل شده و می‌شود که همواره بر فرودستی زنان تاکید دارد. یا به طور مثال، شورای عالی انقلاب فرهنگی که نهادی است زیر نظر رییس جمهور با هدف «اعتلای فرهنگ عمومی» و «تزکیه محیط‌های علمی و فرهنگی از افکار مادی و نفی ماهر و آثار غرب‌زدگی» نیز در چنین اموری کوشاست. در این شورا بود که تغییر رشته «مطالعات زنان» به «حقوق زن در اسلام» تصویب شد. همین شورا معتقد است که برای توسعه فرهنگ «حجاب و عفاف» بایستی به مفاهیمی چون «شرم٬ حیا٬ آزرم و غیرت» ارزش والایی داده شود و چنین مفاهیمی در جامعه نهادینه شوند. این شورا از حامیان افزایش جمعیت در ایران است و همان‌طور که چندی پیش مشاهده کردیم کلیات طرح جمعیت و تعالی خانواده نیز به تصویب رسید. طرحی که می‌توان در بند به بند مواد آن فرودست‌انگاری زنان را مشاهده کرد.
اظهاراتی که در این گزارش به آن‌ها اشاره شد تنها بخش کوتاه و کوچکی از بیاناتی است که هر روز در خصوص زنان ابراز داشته می‌شود؛ از راس حکومت تا همان‌هایی که با رای مردم بر منصب قدرت نشسته‌اند. با مروری بر این سخنان٬ موضوع‌های مطرح برای سخن‌گویان و روندی که این اظهارات از آغاز حکومت جمهوری اسلامی در پیش گرفته به راحتی می‌توان دریافت که نه فقط خشونت رفتاری٬ آموزشی و فیزیکی شکلی سیستماتیک در این حکومت دارد بلکه خشونت کلامی نیز مستقیما به مخاطب به شکلی سیستماتیک ارایه داده می‌شود. جملات و کلماتی که هر کدام از آن‌ها می‌تواند در جوامع بین‌المللی و بر اساس قوانین جهانی جرم محسوب شود.
نظرها
نظری وجود ندارد.