جهان، ۶۷ سال پس از تصویب قطعنامه حقوق بشر

کشت و کشتارهای جنگ جهانی دوم و جنون انسان که اندکی فرو نشست، عقل جمعی بر این قرار گرفت که حقوق بشر تعریف شود و سازمان ملل متحد ساز و کارهایی برای پایبند کردن دولت‌ها به آن بیندیشد تا شاید شرایط بهتری برای زیست انسان فراهم شود و حق حیات و حقوق اساسی مردم، از آن‌ها سلب نشود.

۶۷ سال پس از تصویب قطعنامه حقوق بشر، آیا رعایت حقوق اولیه و اساسی انسان‌ها در سراسر جهان، وضعیت بهتری پیدا کرده است؟

مجموعه حوادثی که در گوشه و کنار جهان رخ می‌دهد، گویای این واقعیت است که وضعیت حقوق بشر اگر بدتر نشده باشد، بهتر نشده است.

ظهور گروه‌های افراطی و جنگ‌طلب، آسایش و امنیت مردم را در اقصا نقاط جهان تهدید می‌کند.

بحران در خاورمیانه و جنگی که جای دیکتاتورها و دیکتاتوری‌ها را پر کرده است، آوارگی میلیون‌ها انسان را به دنبال داشته و حق حیات و زندگی را از آن‌ها سلب کرده است.

مردمان بسیاری ترک وطن کرده‌اند و بقیه، در سرزمین خودشان آواره‌اند. آن‌ها که می‌خواستند از حق پناهندگی برخوردار شوند، با بحران پناهندگی روبه‌رو شده‌اند و شماری‌شان در مرزها همچنان آواره مانده‌اند.

در برخی کشورها از جمله ایران، حقوق بشر به شکلی سیستماتیک و قانونی نقض می‌شود. حجاب اجباری نمونه‌ روشن و آشکار این نقض حقوق است.

البته مقام‌های ایرانی و به‌طور مشخص رهبر جمهوری اسلامی، بارها و بارها مخالفت‌شان را با ترویج موضوع حقوق بشر اعلام کرده‌اند. علی خامنه‌ای این مساله را چالش ایران و غرب دانسته و همواره هشدار داده است که غربی‌ها پس از مساله هسته‌ای خواهان گفت‌و‌گو و مذاکره درباره وضعیت حقوق بشر در ایران خواهند بود. یکی از دلایل بی‌اعتمادی او به غربی‌ها همین است.

علی مطهری، نماینده تهران در مجلس اما معتقد است گاهی برخورد جمهوری اسلامی با مخالفان، از برخورد رژیم گذشته هم بدتر بوده است. او می‌گوید برخی انتقادهای حقوق بشری غرب به ایران وارد است.

از سوی دیگر جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا «حقوق بشر اسلامی» را در مقابل حقوق بشری که آن را غربی می‌خواند، تعریف کند. اعدام و  بریدن دست و پای مجرمان هم بخشی از این حقوق بشر اسلامی‌ست.

صادق لاریجانی، رئیس قوه قضاییه، دوازدهم مرداد‌ ماه امسال، در روزی که در تقویم ایران، «روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی» نامیده شده، در جمع مسئولان قضایی گفته است: «تلاش غربی‌ها برای تحمیل حقوق بشر مورد قبول خود به جوامع مختلف خلاف حقوق بشر کثرت گراست. حالا که جوامع نگاه‌های مختلفی به مقوله حقوق بشر دارند طبیعتا کشورهای غربی حق ندارند نگاه حقوق بشری خود را به جوامع دیگر تحمیل کنند که این تحمیل خلاف عقلانیت و عدالت و حتی خلاف حقوق بشر است.»

طرف غربی هم البته به طور پیوسته از وضعیت حقوق بشر در ایران انتقاد کرده است. احمد شهید، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر ایران در آخرین گزارش خود از  افزایش اعدام‌ها ابراز نگرانی کرده و به نتایج توافق هسته‌ای امید بسته است. او اسفند ماه سال گذشته گفته بود  وضعیت حقوق‌ بشر در ایران بدتر از سال‌های قبل شده است.

این در حالی است که رها بحرینی، پژوهشگر سازمان عفو بین‌الملل، خرداد ماه امسال گفته است حسن روحانی برنامه و عزمی برای بهبود وضعیت حقوق بشر ندارد.

در چنین شرایطی شاید طرح دوباره چنین پرسش‌هایی لازم و ناگزیر باشد که حق و حقوق بشر چیست، از کجا می‌آید و چرا اهمیتی بنیادین دارد؟

در این پرونده مجموعه مطالبی با رویکردهای مختلف فلسفی، حقوقی، اجتماعی و ...، در ارتباط با این موضوع جمع‌آوری شده‌اند و پیش روی شما قرار گرفته‌اند، به این انگیزه که شاید بتوان توجه بیشتری به وضعیت حقوق بشر و به‌خصوص بی‌حقوقی انسان‌ها در ایران برانگیخت.

این مجموعه با مطالب تازه به روز می‌شود.

محمدرفیع محمودیان- جغد مینِروا همیشه شباهنگام پرواز می‌کند. آنگاه که در پایان سده بیستم گفتمان حقوق بشر جهان را در نوردیده بود و همه از آن سخن می‌گفتند فروپاشی آن آغاز شده بود. اینرا امروز می‌توانیم کم و بیش روشن و شفاف ببینیم. مفهوم حقوق بشر امروز جامعیت و موضوعیت خود را از داده و بیشتر به سان ابزار ایدئولوژیک نئولیبرالها دارای کارکرد معینی است.

امید رضایی- بند اول ماده ۲۶ اعلامیه جهانی حقوق بشر می‌گوید: «آموزش‌وپرورش حق همگان است. آموزش‌وپرورش می‌بایست دست‌کم در دوره‌های ابتدایی و پایه، رایگان در اختیار همگان قرار گیرد. آموزش ابتدایی می‌بایست اجباری باشد. آموزش فنی و حرفه‌ای نیز می‌بایست قابل دسترس برای همه مردم بوده و دستیابی به آموزش عالی به شکلی برابر برای تمامی افراد و بر پایه شایستگی‌های فردی صورت پذیرد.»

محمود صباحی- پروای حقوق بشر و رو آوردن به آن، برآیند تجربیات هولناک جنگ‌های جهانی و به ویژه جنگ جهانی دوم بود. انسان‌هایی که خشونت را در بالاترین آستانه آن آزموده بودند، شرمسار از این همه خشونت، به این فکر افتادند که نویسه‌ها و نهادهای حقوقی‌ای پدید آورند که امکان و احتمال خشونت را کاهش می‌داد یا دست‌کم بر چنین کاهشی امید بسته بودند.

مرتضی کاظمیان- چرخه بسته و معیوب قدرت در جمهوری اسلامی، هر روز علامتی جدید بروز می‌دهد و به‌گونه‌ای فزاینده، به تحدید «غیرخودی»‌ها و دور ساختن آنان از ساختار سیاسی قدرت اقدام می‌کند.

بهداد بردبار- نرگس محمدی معتقد است که بعید است وضعیت حقوق بشر در داخل کشور به سرعت دچار تغییر محسوسی شود، اما می‌توانیم امیدوار باشیم که توافق ایجاد شده بین ایران و غرب در درازمدت به تغییراتی در سیاست خارجی ایران منجر شود و ایران هم مناسبات خود با جهان را بر اساس تفاهم و مصالحه، تنظیم کند. به طور حتم این فضا بر فضای داخل هم تأثیر خواهد گذاشت.

آرمین خامه- در این جستار، پس ازمعرفی مختصات کلی نظریات طبیعت گرا در رابطه با حقوق بشر تلاش‌های یگانه گرایی اخلاقی (Moral Monism) برای توجیه فلسفی حقوق بشر را مورد توجه قرار خواهم داد.

آرمین خامه- انتقاد هانا آرنت از حقوق بشر اولین بار بلافاصله پس از تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر در مقاله‌ای با عنوان ”چیستی حقوق بشر” ظاهر شد. او سپس انتقادات مطرح شده در این مقاله را در فصل نهم کتابریشه‌های توتالیتاریسم با عنوان “زوال دولت-ملت و حقوق بشر” بسط و توسعه داد.

بهنام دارایی‌زاده- ایده‌ محوری «حقوق بشر» این است که انسان‌ها به صرف انسان بودن، واجد یک سری از حقوق و آزادی‌ها هستند. به این معنا که تفاوت‌ انسان‌ها در نژاد، مذهب، جنسیت، گرایش‌ جنسی، زبان، باورهای اعتقادی و …، نبایستی مانعی برای بهره‌گیری آن‌ها از حقوق و آزادی‌هایی شود که در اسناد متفاوت حقوق بشری آمده و معرفی شده است.

بهنام دارایی‌زاده- در این یادداشت به این پرسش خواهیم پرداخت که چه رابطه‌ای می‌تواند میان اجرای برجام و وضعیت حقوق بشر در ایران وجود داشته باشد؟

بهنام دارایی‌زاده- منشور جهانی حقوق بشر، به مانند سایر اسنادی که در چهارچوب سازمان ملل تدوین شده‌، محصول تصمیم و رایزنی نمایندگان دولت‌هاست. به این معنا که ملاحظات سیاسی دولت‌ها یا بلوک‌بندی‌های قدرت، به‌هرحال نقش برجسته‌ای در تعیین محتوا، جهت‌گیری و میزان پایبندی آن‌ها به این اسناد تصویبی داشته است. از سوی دیگر، پنهان نمی‌توان کرد که خود دولت‌ها بزرگ‌ترین ناقضان حقوق بشر به شمار می‌آیند.

فرشته قاضی- بر اساس ماده ۱۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر، «هر انسانی سزاوار و محق داشتن تابعیتی است. هیچ احدی را نمی‌بایست خودسرانه از تابعیت خویش محروم یا حق تغییر تابعیت را از او دریغ کرد.»

بهرنگ زندی- ماده ٢٣ اعلامیه جهانی حقوق بشر تصریح می‌کند که هر انسانی حق دارد کار کند و کار خود را آزادانه انتخاب کند. شرایط منصفانه و رضایت بخشی برای کار خود خواستار باشد و در مقابل بیکاری مورد حمایت قرار گیرد. این ماده شامل چهار بند است که به کار برابر در برابر مزد برابر، دریافت پاداش منصفانه و تشکیل اتحادیه‌های صنفی تاکید می‌کند.

نعیمه دوستدار- کشتار، آزار و شکنجه زندانیان سیاسی و عقیدتی در زندان‌های ایران در دو دهه اخیر، یکی از مصادیق بارز جنایت علیه بشریت بوده است، هرچند هنوز در افکار عمومی بین‌المللی آنطور که باید شناخته شده نیست.

کامبیز غفوری- روز دهم دسامبر ۱۹۴۸، وقتی اعلامیه جهانی حقوق بشر تصویب شد، کمتر کسی تصور می‌کرد چند دهه بعد شبکه خارق‌العاده‌ای به نام اینترنت خلق شود و درباره حق دسترسی به آن، به عنوان یکی از حقوق اساسی بشر، بحث شود.

مانی امیر‌خانی- موضوع «حق فراموش شدن» پس از طرح دعوای حقوقی یک شهروند اسپانیایی در دادگاه اروپا مورد توجه واقع شده و مباحث زیادی را برانگیخت. این شهروند اسپانیایی به دلیل طرح نامش در دعوای حقوقی مربوط به یک مزایده که در مطبوعات درج شده بود طرح دعوا کرده و دادگاه با درخواست وی مبنی بر حذف نام او از تارنمای اینترنتی روزنامه موافقت نکرد.

قانونی بودن ازدواج افراد زیر سن ۱۸ سال، صدور محکومیت‌های سنگین از جمله اعدام برای افرادی که زیر سن ۱۸ سالگی مرتکب جرم یا جنایت می‌شوند، بی‌توجهی به حقوق کودکانی که مورد خشونت و آزار‌های جنسی و جسمی قرار می‌گیرند و …، از جمله نمونه‌های نقض حقوق کودک در ایران است.

زهرا باقری‌شاد- باروری و کم و کیف آن در دوره‌ای طولانی متاثر از ساختار خانواده پدرسالار، دگرجنسگرایی، اجباری بودن و ارزش‌های حاکم بوده است. از این رو وقتی «حق باروری» در سال ۱۹۶۸ برای نخستین بار به عنوان زیرمجموعه‌ای از حقوق بشر مورد توجه قرار گرفت، در متن هنجارمند بودن خانواده دگرجنس‌خواه و پدرسالار شکل گرفت.

مبین افشار- تمامی مردان و زنان فعال در زمینه حقوق بشر می‌گویند زنان ایرانی حق ورود به ورزشگاه‌های ایران را دارند و منع زنان از حضور در ورزشگاه‌ها در ایران، نقض آشکار «حقوق بشر» محسوب می‌شود.

اکبر گنجی- هر محکومی که حکم خود را ناحق و ستمگرانه به شمار آورد، به اتهام افترا نیز محکوم خواهد شد. یک احتمال نیز این است که او را تحت عنوان “تبلیغ علیه نظام” محاکمه و محکوم سازند.

کیان ثابتی- جمهوری اسلامی ایران یکی از امضا‌کنندگان اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق‌های بین‌المللی است اما بی‌توجه به تعهدات بین‌المللی همچنان به نقض گسترده و آشکار حقوق شهروندان بهایی اقدام می‌کند. طبق بندهای ۱۸ و ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر، هر شخص حق دارد از آزادی اندیشه، وجدان و دین بهره‌مند شود.

بهرنگ زندی- حق اعتصاب کارگران در ایران تا چه اندازه از طرف دولت به رسمیت شناخته شده و در قانون کار جمهوری اسلامی به چه صورت است؟ آیا فصل تازه‌ای از اقتصاد ایران با در نظر گرفتن مجازات اعتصاب در قرارداد کار آغاز می‌شود؟

مایک گنزالز و مارینلا یانس، نویسندگان کتاب «آخرین قطره: سیاست آب» (انتشارات پلوتو ۲۰۱۵) هستند. مایک در گفتگو با نیک ایوانس، درباره‌ مبارزه‌ای حرف می‌زند که قصد دارد تا آب‌های جهان را تحتِ نظارت و کنترلِ دمکراتیک قرار دهد. در این گفتگو، مناسباتِ بین تغییراتِ جوی و مبارزه‌ طبقاتی به بحث گذاشته می‌شود.

مدافعان حقوق بشر می‌گویند یکی از دلایل ظهور «دولت اسلامی» (داعش) در عراق، نقض حقوق بشر از جمله توسط آمریکا در عراق بود.

کبری قاسمی- دامون گلریز در کنار تدریس در دانشگاه به تحصیل در رشته‌های فلسفه و علوم سیاسی هم پرداخته و در عین حال، به فعالیت سیاسی در دو جامعه ایرانی و هلندی مشغول است. هسته اصلی تفکر و هدف او در فعالیت‌های سیاسی رسیدن به آزادی است.

علی فتوتی- صدیقه وَسمَقی، استاد فقه و حقوق اسلامی مقیم سوئد درباره تفاوت‌های حقوق بشر اسلامی و منشور جهانی حقوق بشر می‌گوید: «منشور جهانی حقوق بشر اساس برابری همه انسان‌هاست، در حالی که شریعت اسلامی، اساس و شاکله حقوق بشر اسلامی است.»

علی فتوتی- عبدالکریم لاهیجی با اشاره به مجازات اعدام برای جرائم مربوط به قاچاق مواد مخدر می‌گوید: «در حالی که در طول ۳۰ و چند سال گذشته جمهوری اسلامی رکورددار اعدام قاچاقچیان و فروشندگان مواد مخدر بوده است، شما ببینید که میزان این جرم تا چه اندازه بالا رفته است.»

مکانیزم‌های حقوق بشری سازمان ملل  متحد چگونه تمامی کشورها از جمله ایران را تشویق به حمایت کردن از حقوق بشر می‌کند؟

دفتر احمد شهید، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر ایران، ویدئویی منتشر کرده و در پاسخ به سؤال فوق در مورد میثاق‌های بین‌المللی‌ای صحبت می‌کند که جمهوری اسلامی ایران آن‌ها را امضاء کرده است، و بنا به آن‌ها نباید حقوق بشر شهروندان ایرانی را نقض کند.

کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران و سازمان امپکت ایران (Impact Iran) از جمله سازمان‌های غیردولتی هستند که با نوشتن گزارش‌های آگاهی‌دهنده به فرآیند بررسی دوره‌ای وضعیت حقوق بشر ایران در سازمان ملل کمک می‌کنند.