جهان پزشکی در سالی که گذشت

سال ۲۰۱۵ نیز همچون تمام سال‌های گذشته سرشار از رویدادهایی بود که تمامی علوم از جمله علم پزشکی را تحت تاثیر خود قرار داد. حوادثی اجتماعی سیاسی همچون بحران پناهندگی در اروپا٬ مسائل اقتصادی مثل بحران مالی یونان و البته رویدادهای فاجعه‌بار طبیعی همچون زلزله ۸ / ۷ ریشتری در کشور نپال اخبار مهمی بودند که جدا از اهمیت اولیه خبری٬ پس‌لرزه‌های جانبی و تبعات زیادی به خصوص در زمینه بهداشت و سلامت بشر با خود به همراه داشتند.

دانشمندان علم پزشکی همچون همیشه در تلاش برای دست یافتن به روش‌هایی برای فراهم کردن زندگی بهتر برای نسل بشر بودند و در این میان به موفقیت‌های کوچک و بزرگی نیز دست یافتند.

کشف واکسنی برای بیماری سندرم تنفسی خاورمیانه

خبری که در روزهای آخر سال ۲۰۱۵ سر و صدای زیادی به پا کرد کشف واکسنی برای بیماری MERS یا همان سندرم تنفسی خاورمیانه و اثبات موثر بودن آن در جمعیت شترها بود.

شتر٬ میزبان اولیه ویروس مرس بوده و انسان در تماس با این حیوان به بیماری تنفسی مرس مبتلا می‌شود و پس از آن فرد مبتلا بیماری را به انسان‌های دیگر منتقل می‌کند. تا به امروز حدود ۱۶۰۰ نفر در ۲۶ کشور به این بیماری مبتلا شده‌اند که ۶۰۰ نفر از آن ها جان خود را بر اثر بیماری از دست داده‌اند. بیش از ۸۵ درصد این آمار مربوط به کشور عربستان سعودی است. بر اساس آمارها درصد بالایی از شترها در کشور عربستان به این ویروس آلوده هستند و به همین دلیل٬ کشف واکسن موثر بر عامل بیماری در شترها می تواند نقش بسیار مهمی در قطع زنجیره ارتباطی میان ویروس مرس و انسان ایفا کند.

اولین اندام حرکتی مستقل آزمایشگاهی

در ماه ژوئن٬ محققان بیمارستان ماساچوست ایالات متحده اعلام کردند که برای اولین بار موفق به پرورش یک اندام حرکتی به صورت مستقل و در خارج از بدن موجود زنده شده‌اند.

داستان به این ترتیب بود که این محققان محلولی شامل سلول‌های پیش‌ساز ماهیچه و عروق خونی را به داخل اندام جدا شده و خالی شده از سلول یک موش مرده تزریق کردند. برای این آزمایش از روشی تحت عنوان سلول‌زدایی – بازسازی سلولی Recel-Decel استفاده شد. به این معنی که اندام مورد نظر از بدن موجود اهدا کننده (در این مورد خاص موش آزمایشگاهی مرده) جدا می‌شود و تمامی سلول‌های بافتی از آن پاک می‌شوند. به شکلی که فقط فرم و ساختار کلی اندام مورد نظر باقی بماند. سپس سلول‌های پیش‌ساز عروق خونی و ماهیچه در داخل این ساختار کاشته می‌شوند. دو هفته طول کشید تا پای موش آزمایشگاهی بیمارستان ماساچوست آماده پیوند به یک موش دیگر شود. اتفاقی که با موفقیت به انجام رسید.

اگرچه هنوز راه درازی برای استفاده از این روش در جهت تولید اندام‌های پیوندی برای انسان در پیش است اما این ابداع٬ امید زیادی برای باز گرداندن اندام‌های دست و پا به افرادی که بر اثر تصادف یا موارد دیگر٬ دست و پای خود را از دست داده‌اند زنده کرده است. اگرچه از چنین روشی پیش از این و برای تولید بافت‌های همگن و ساده همچون مثانه و لوله‌های تنفسی بهره برده شده است اما در نظر داشته باشید که اندام‌هایی همچون دست و پا مجموعه‌ای متنوع از انواع سلول‌های بافتی از جمله رگ‌های خونی٬ سلول‌های ماهیچه‌ای٬ پوست و استخوان هستند و به همین دلیل چنین کشف تازه‌ای اهمیت بسیار زیادی در آینده علم پزشکی خواهد داشت.

خبرهای خوب و بد در مورد ابولا

اپیدمی عالمگیر بیماری ابولا در صدر اخبار پزشکی سال ۲۰۱۴ قرار داشت. بیماری که ۲۴ هزار نفر را در سرتاسر دنیا مبتلا کرده و تعداد زیادی از آنان را به کام مرگ کشاند.

اما خوشبختانه در طول سال ۲۰۱۵ مبارزه انسان با این ویروس تا حد زیادی موفق بوده است. در ماه ژوئیه خبر رسید که آزمایش واکسن ابولا تحت عنوان  VSV-ZEBOVبر روی ۴۰۰۰ نفر در گینه با موفقیت روبه‌رو شده است. به صورتی که شش روز پس از انجام واکسیناسیون در حلقه نزدیکان افراد آلوده به ویروس ابولا هیچ مورد جدیدی از بیماری در این افراد دیده نشده بود.

کشور گینه در تاریخ ۲۹ اکتبر  و کشور سیرالئون در تاریخ هفتم نوامبر اعلام کردند که به صورت کامل از شر این بیماری رها شده‌اند. با این حال اخبار رسیده از کشور لیبریا کمی نگران‌کننده به نظر می‌رسد. چرا که علی‌رغم اعلام ریشه‌کن شدن بیماری در ماه سپتامبر٬ سه مورد جدید ابتلا به ابولا در تاریخ ۲۲ نوامبر در این کشور مشاهده شده است.

نقشه اپی‌ژنوم انسان

۱۲ سال پس از تکمیل و اتمام پروژه نقشه ژنوم انسان٬ دانشمندان موفق به کشف رابطه میان بیش از هزار بخش از ژنوم انسان با بیماری‌های مختلف شده‌اند. اما در اغلب موارد چگونگی عملکرد ژن‌ها در ایجاد بیماری‌ها مشخص نشده است.

اما در سال ۲۰۱۵ و با تکمیل پروژه اپی‌ژنوم امیدهای بسیاری برای کشف راه حل‌هایی برای این معماها به وجود آمده است. اگر ژنوم انسان را معادل کتاب زندگی در نظر بگیریم اپی‌ژنوم معادل مجموعه‌ای از علامت‌گذاری‌ها در داخل کتاب است که به سلول‌ها برای مطالعه بخش‌های مختلف کتاب کمک می‌کنند. این علامت‌ها شامل برچسب های شیمیایی روی DNA و همچنین برچسب‌های روی پروتئین‌ها هستند که منجر به خوانده شدن ژن‌های داخل هسته سلولی می‌شوند.

در حقیقت این اپی‌ژنوم است که سبب تخصصی شدن و تفاوت عملکردی سلول‌های بافت های مختلف بدن از قبیل قلب٬ مغز و کبد می‌شود. با در نظر گرفتن اهمیت این موضوع در ماه فوریه سال ۲۰۱۵ محققان برای اولین بار موفق به ارائه نقشه کامل اپی‌ژنوم انسان شدند.

اهمیت این نقشه در این است که می‌تواند به دانشمندان نشان دهد چگونه یک سلول تخم ساده می تواند تبدیل به انواع مختلف و تخصص‌یافته سلول های بافتی شود و مهمتر از آن اینکه چگونه سلول‌های سالم به سلول های بیمار مبدل می‌شوند. به عنوان مثال یکی از تیم‌های پزشکی فعال در این پروژه موفق به کشف رد پای اپی‌ژنومی در سلول‌های متاستازی سرطانی شده که می‌تواند منشا این سلول‌ها را آشکار کرده و به پزشکان در درمان هدفمند سرطان یاری برساند.

نمونه ای دیگر از موارد استفاده از نقشه اپی‌ژنوم٬ پیدا کردن سکانس‌های DNA است که می‌توانند منجر به تحریک بروز بیماری‌های خود ایمنی شوند. نکته‌ای که می‌تواند نقش مهمی در درمان این گروه از بیماری‌ها ایفا کند.

کشف ژن‌های مرتبط با طول عمر

بر اساس نتایج مطالعاتی که نتایج آن در ماه دسامبر در ژورنال ژنتیک PLOS منتشر شده است محققان موفق به یافتن چهار ژن ویژه شده‌اند که به باور آن‌ها نقش مستقیمی در افزایش طول عمر انسان دارند. این چهار ژن عبارتند از: ژنی تحت عنوان ABO که در تشخیص گروه‌های خونی نقش دارد٬ ژنی تحت عنوان CDKN2B که مسوول تقسیم سلولی است٬ ژنی تحت عنوان APOE که با بیماری آلزایمر مرتبط است و در نهایت ژن SH2B3 که پیش از این به عنوان ژن مسوول افزایش طول عمر در مگس میوه شناخته شده بود.

روش انجام مطالعه بدین ترتیب بود که ابتدا محققان گروهی را شامل ۸۰۰ فرد بالای ۱۰۰ سال و ۵۴۰۰ فرد بالای ۹۰ سال انتخاب کرده و ژن‌های آن‌ها را بررسی کردند. محققان موفق به یافتن هشت ژن شدند که احتمال می‌رفت مسوول افزایش طول عمر در انسان باشند. نهایتا و با مطالعه دیگری که بر روی گروهی ۱۰۰۰ نفره از افراد بالای ۱۰۰ سال انجام شد٬ چهار ژن مورد اشاره تایید شدند. بدین ترتیب که اشکال ویژه‌ای از این چهار ژن در انسان‌های بالای صد سال در مقایسه با انسان‌های دارای طول عمر معمولی یافت می‌شود.

به عنوان مثال درصد افراد دارای گروه خونی O در افراد دارای طول عمر بالای صد سال در مقایسه با سایرین بیشتر است. جالب این است که مطالعه‌های انجام شده قبلی نیز حاکی از این بود که احتمال بروز بیماری‌هایی همچون بیماری‌های قلبی عروقی٬ سرطان‌ها و بیماری‌های عروق کرونر قلب در افراد دارای گروه خونی O کمتر از سایرین است که خود می‌تواند تایید‌کننده نتایج مطالعه اخیر باشد.

پزشک خوب٬ پزشک بد

سال گذشته برای جامعه پزشکان ایرانی از لحاظ اجتماعی و در زمینه اعتمادسازی٬ سال چندان موفقی نبود. در این میان اخبار ناخوشایندی از فعالیت‌های ناسالم گروهی از پزشکان ایرانی به گوش رسید که اگرچه در مواردی با بغض و غرض‌هایی همراه بود اما به صورت کلی نشان از شرایط نه چندان مطلوب اخلاق پزشکی در جامعه ما داشت. اما در این میان داستان یک پزشک افغان در ماه سپتامبر در صدر اخبار پزشکی دنیا قرار گرفت که می‌تواند سرلوحه خوبی برای برخی از پزشکان ایرانی باشد.

،عبدالغفار غیور پزشک متخصص جراحی پلاستیک بدون چشمداشتی ویژه به درمان بیماران نیازمند می‌پردازد. درآمد حاصل از عمل‌های جراحی زیبایی از جمله جراحی زیبایی بینی یا تزریق بوتاکس برای افراد متمول به او این امکان را می‌دهد که بیماران فقیر دچار مشکلات جدی را با تخفیف بالا و یا حتی به صورت مجانی درمان کند.  غیور در مصاحبه‌ای با خبرگزاری رویترز می‌گوید: «اگر بیماری به من مراجعه کند و بگوید که تنها توان پرداخت ۱۰۰ دلار را دارد من او را با همان ۱۰۰ دلار یا حتی ۲۰ یا ۳۰ دلار جراحی می‌کنم.» او معتقد است که اگر قرار باشد منتظر بماند تا بیمار بتواند پول کامل مورد نیاز برای عمل جراحی خود را فراهم کند احتمال بروز صدمه جدی برای سلامت وی زیاد خواهد بود و به همین دلیل وی به انجام اعمال جراحی با هر شرایط مالی مبادرت می‌کند.

به عنوان مثال او تا کنون چندین عمل جراحی سرطان پوست را در مراحل اولیه بروز بیماری انجام داده و منجر به درمان کامل بیمار شده است