نفت و سیاست ریاضتی ریاض علیه تهران

درگیری بین عربستان و ایران بعد از اعدام‌های دسته‌جمعی در پادشاهی وهابی و حمله به سفارت سعودی در تهران از منظر اقتصادی هم تشدید شده است. ریاض اعلام کرد ارتباط‌های پروازی و تجاری قطع خواهند شد و هم‌پیمانان وفادار به ریاض و بیش از همه بحرین، امارات متحده عربی، کویت و سودان ارتباط‌های دیپلماتیک خود با ایران را کاهش دادند. اما تمام این اقدامات در مقایسه با جنگ نفتی تمام عیار و پیشگیرانه‌ عربستان بی‌اهمیت است. جنگی که از سال گذشته علیه ایران آغاز شده و خطر تشدید آن نیز وجود دارد.

نگرانی ریاض دقیقا همان چیزی‌ست که تهران و بخشی از کشورهای غربی به آن امید بسته‌اند: بهبود سریع اقتصاد ایران به دنبال توافق هسته‌ای به کمک رفع تحریم‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های جدید. اطلاعیه‌های شرکت‌های اروپایی و آمریکایی امیدواری یادشده را تایید می‌کنند به نظر می‌رسد که نگرانی‌های ریاض بی‌دلیل نباشد: وقتی که ایران تحت تحریم‌های اقتصادی، امکان تاثیرگذاری در دو جنگ نیابتی سوریه و یمن را داشت، بعد از حمایت‌مالی بیشتر از اسد و حوثی‌ها چه اتفاقی خواهد افتاد؟

عربستان سعودی، بزرگترین تولیدکننده نفت خام بعد از آمریکا، می‌خواهد آٰرزوهای ایران را در نطفه خفه کند. از یک سال پیش تا کنون سعودی‌ها بازارها را آشکارا غرق در نفت کرده و موجب سقوط بهای آن شده‌اند، امری که به ویژه به کشورهای دارای ساختارهای ضعیف مانند روسیه آسیب رسانده است. تابستان ۲۰۱۴ یک بشکه نفت برنت ۱۰۰ دلار ارزش داشت، این میزان در هفته اول سال ۲۰۱۶ حدود ۳۶ دلار بود و روند نزولی با توجه به کاهش تقاضای چین می‌تواند ادامه داشته باشد. از ژانویه ۲۰۱۵ ریاض روزانه ۱۰ میلیون بشکه نفت استخراج می‌کند و بهای نفت در حال نزدیک‌شدن به بهای نازل ۲۵ دلاری سال ۲۰۰۴ است.

بازی با آتش

آمادگی آشکار سعودی‌ها که حاضرند برای تضعیف ایران، در ابعادی وسیع متضرر شوند، از اعتماد به نفس آنها نشان دارد. حاکمان ریاض فکر می‌کنند که به اندازه کافی قدرت و پشتوانه دارند تا از پس یک درگیری طولانی برآیند اما به احتمال زیاد این یک خطای محاسباتی‌ست.

تاکتیک عرضه نفت ارزان برای تضعیف کمپانی‌های نفتی آمریکایی رقیب که از روش استخراج «فراکینگ» استفاده می‌کنند، می‌تواند بسیار هزینه‌ساز باشد. به گزارش بانک مرکزی عربستان سعودی، کاهش درآمدهای نفتی موجب کاهش ذخیره ارزی ۷۴۲ میلیارد دلاری در اکتبر ۲۰۱۴ به ۶۴۸ میلیارد در اکتبر ۲۰۱۵ شده است. کسری بودجه این کشور در پایان سال ۲۰۱۵ بالغ بر ۲۰ درصد تولید ناخالص ملی بود. طبق گمانه‌زنی صندوق بین‌المللی پول در صورت عدم تغییر روند نزولی بهای نفت، ذخایر ارزی عربستان تا پنج سال آینده به پایان می‌رسند.

کشوری که تا چندی ‌پیش ۹۰ درصد درآمدهای آن بر فروش تولیدات نفتی بنا شده بود، نمی‌تواند به طور نامحدود از «استراتژی دامپینگ» استفاده کند. برای یک بودجه متوازن در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ بهای مطلوب نفت (BEP, break-even point) می‌بایست حدود ۱۰۰ دلار برای هر بشکه باشد، ضرر کنونی نفت ۳۶ دلاری برای بودجه عربستان هنگفت است. تنش‌های فزاینده کنونی بر بازار بیمه مبادلات تجاری این کشور تاثیر گذاشته و بعد از حمله به سفارت عربستان در تهران بیش از ۱۵ درصد به نسبت هفته قبل از آن افزایش یافته است.

طبق گزارش الجزیره، ملک‌سلمان به وزیر دارایی دستور داده است که پروژه‌های جدید زیرساختی و خرید خودرو و مبلمان را فعلا تعطیل کند. از طرف دیگر اقتصاد ایران با ظرفیتی عظیم در حالت شتاب‌گیری‌ست. تنها در جنوب غربی این کشور ۶۰ میلیارد بشکه نفت در انتظار استخراج هستند، ایران میلیون‌ها دلار برای نگهداری زیرساخت‌‌های مورد نیاز این بخش هزینه می‌کند. طبق اطلاعیه شرکت ملی نفت ایران، قرار بر افزایش تولید روزانه نفت از ۳،۳ به چهار میلیون بشکه طی ماه ژانویه است. در خلیج فارس، یکی از بزرگترین میدان‌های گازی جهان قرار دارد که ایران و قطر مالک آن هستند. تنها در بخش مربوط به ایران ۱۴ بیلیون مترمکعب گاز طبیعی موجود است.

غول خفته؟

موضوع یادشده اما منجر به یک جهش اقتصادی عظیم نخواهد شد. در صورت موفقیت ایرانی‌ها در افزایش استخراج و در بهترین حالت، درآمدها به حد نفت ۱۰۰ دلاری می‌رسد. در صورتی که امارات متحده عربی تحت فشار سعودی‌ها دست به تحریم اقتصادی بزند، ایران دچار مشکلاتی خواهد شد. اهمیت موضوع در این است که امارات در ۱۵ سال گذشته تبدیل به مهم‌ترین شریک تجاری ایران شده است. ارزش صادراتی کالاهای غیرفسیلی به ایران بالغ بر ۱۱،۵ میلیارد دلار است. در حالی که صادرات کشورهای خلیج فارس میزان قابل توجهی دارد، واردات از ایران بسیار محدود و تنها پنج درصد مجموع صادرات به این کشور را تشکیل می‌دهند. شیوخ خلیج فارس که با سراسر جهان تجارت دارند، به راحتی توقف وارادت از ایران را تحمل خواهند کرد.

پرونده ویژه رادیو زمانه: تهران و ریاض؛ از جنگ سرد تا زورآزمایی دیپلماتیک

هرچند ترس از رنسانس همسایه پرجمعیت مجاز است، اما اینکه استراتژی تهاجمی عربستان سعودی به نتیجه مورد نظر خواهد رسید یا نه، سوال‌برانگیز است. اما مطمئنا در آغاز وقفه‌ای در دستیابی به جهش اقتصادی موعود ایرانی‌ها ایجاد خواهد شد.

متخصصان امر تایید می‌کنند که ایران با جمعیتی جوان و بالنسبه خوب‌ آموزش‌دیده، تنوع امکاناتی به مراتب بهتری از عربستان دارد. کافی‌ست فقط به ظرفیت فرهنگی-روشنفکری تهران فکر کرد که ریاض، مکه یا مدینه چیزی برای ارائه در مقابل آن ندارند. برای اروپایی‌ها ایران از نظر فرهنگی آشنا‌تر است تا یک سلطان‌نشین با فرهنگ دافعانه، سخت‌گیرانه و غریبه وهابی. با وجودی که حقوق بشر نیز در ایران به طور گسترده‌ای زیر پا گذاشته می‌شود و هم‌جنس‌گرایان اعدام می‌شوند، اما به نظر می‌رسد غربی‌ها تمایل بیشتری به تجارت با رژیم ملاها داشته باشند.

منبع: نویه‌تسورشر‌تسایتونگ