چالش‌های انتخابات الکترونیک در ایران

موضوع انتخابات و نحوه برگزاری آن در ایران همواره محور بحث‌های داغی بوده است. از ثبت‌نام کاندیداها تا بررسی صلاحیت و نظارت استصوابی آنچه که بیشتر از همه به چشم می‌آید حضور بازیگر قدرتمندی به نام شورای نگهبان است. در این میان همه جنبه‌های اجرایی نیز به مرور تحت تأثیر قدرت‌گیری این نهاد نظارتی قرار گرفته است. تا آنجا که هرگاه صحبت از مدرن‌سازی شیوه‌های اجرایی انتخابات پیش آمده است، در نهایت شورای نگهبان موفق به عملی ساختن نظرات خود و پیشگیری از تغییر روش سنتی انتخابات در ایران بوده است. مطلبی که در ادامه مطالعه خواهید کرد، تلاش می‌کند تا با بررسی سوابق انتخابات در ایران، نمونه‌هایی از تلاش برای بهبود روند اجرایی و اقدامات شورای نگهبان در این زمینه را بازگو نماید. این گزارش همچنین با مراجعه به انواع انتخابات برگزار شده، مواردی که در لابه‌لای اخبار مبارزات و شکست‌های انتخاباتی کمتر به چشم آمده را مورد توجه قرار داده است. در این میان علاوه بر یادآوری برخی موارد فنی و اجرایی، به نمونه‌های مشابه در سایر کشورهای دنیا نیز به اختصار پرداخته شده است.

در بخش نخست این گزارش به تاریخچه و پیشینه انتخابات در ایران پس از انقلاب اسلامی و پیشینه استفاده از رایانه در روند انتخابات پرداختتیم و در  بخش دوم نگاهی داشتیم به چگونگی عملی شدن ایده استفاده از رایانه در انتخابات ایران و شکل‌گیری مرکز انفورماتیک شورای نگهبان. در بخش سوم این مطلب ابتدا به چگونگی پر رنگ شدن نقش مرکز انفورماتیک شورای انتخابات در روند انتخابات ایران اشاره شده و سپس نقص زیرساخت‌های سخت‌افزاری رأی گیری الکترونیک در ایران مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش چهارم و پایانی به موانع و امکانات قانونی انتخابات الکترونیک و تجربیات جهانی انتخابات الکترونیک پرداخته شده است.

[tabby title="بخش نخست"]
پس از رفراندوم تأسیس جمهوری اسلامی تا امروز ۲۸ انتخابات سراسری در ایران انجام شده است، برگزاری انتخابات اخیر مجلس شورا و مجلس خبرگان در کنار رفراندومی که در ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ برگزار شد، این تعداد را به ۳۱ می‌رساند. اما از سال ۱۳۷۲ که دوره موسوم به سازندگی بود، وزارت کشور تحت صدارت عبدالله نوری تصمیم به بکارگیری تجهیزات رایانه‌ای در فرآیند انتخابات گرفت. این خواسته گرچه هنوز به شکل قابل لمسی اجرا نشده اما در طول سال‌های اخیر اتفاقات مختلفی در این عرصه رخ داده است. گزارش حاضر تلاش می‌کند به این موضوع از جنبه فنی و اجرایی بپردازد.

بیشتر بخوانید: خودنمایی‌های فن‌آوری در انتخابات ایران

[tabby title="بخش دوم"]
اجرای رأی‌گیری تا اعلام نتیجه انتخابات فرآیند پیچیده و نفس‌گیری است که وزارت کشور تا سال ۱۳۷۲ در اجرای آن تجربه کافی به‌دست آورده بود. اما رایانه‌ها پدیده جدیدی بودند که استفاده از آنها در آن زمان با ترس و ابهام نیز همراه بود. در همین فضا و درحالی‌که طراحان اجرای انتخابات تصور می‌کردند که دریافت رأی و شمارش آن چیزی شبیه به برگزاری کنکور دانشگاه و تصحیح برگه‌های کنکور و اعلام نتیجه است، وارد میدان اجرایی شدند.

بیشتر بخوانید: طراحی نخستین شیوه رای‌گیری الکترونیک در ایران

شورای نگهبان که تا سال ۱۳۷۲ همچنان در قواره یک ستاد اداری کوچک مانده بود، پس از پیروزی شگفت اصلاح‌طلبان در مجلس ششم، به سرعت خود را برای پیشگیری از تکرار تأیید صلاحیت افراد مخالف خود آماده کرد. ورود افرادی چون علینقی جهرمی به شورای نگهبان از سال ۱۳۸۱ نشان از عزم این شورا برای نقش‌آفرینی بیشتر داشت و به این ترتیب گروه منتخب اسماعیلی، حقوقدان شورای نگهبان اینک وظایف جدی‌تری را برعهده گرفته بود. جهرمی به‌سرعت موفق به تزریق بودجه‌های کلانی به شورا شد که نخستین نمود آن ایجاد مرکز انفورماتیک و تهیه تعدادی نرم‌افزار برای شمارش و تجمیع آراء بود. این مرکز کم کم مشغول به گرفتن مشاوره از چند استاد دانشگاه شد، اما همچنان همان گروه جوان و کم‌اطلاع را برای شرکت در جلسات علنی خود به وزارت کشور و استانداری‌ها اعزام می‌کرد. این روند به‌ویژه در تمام دوره ۹ ماهه آماده‌سازی برای برگزاری انتخابات رایانه‌ای در سال ۱۳۸۲ ادامه داشت.

بیشتر بخوانید: برگزاری انتخابات الکترونیک، همچنان ممنوع

«بنده دو نامه به رئیس مجلس نوشتم تا قانون انتخابات را اصلاح کنند؛ چرا که از زمان ثبت‌نام تا خواندن آراء جای بحث دارد. در این دوره نیز به ذهنم آمد که یک چیزی را بنویسم… امروزه باید از دستگاه‌های الکترونیکی در قانون انتخابات بهره گرفت. الآن مردد هستم که درخواست اصلاح قانون انتخابات را از مجلس یا کمیسیون حقوقی وابسته به شورای نگهبان که آقای الهام هستند پیگیری کنم.» این بخشی از سخنان محمد یزدی از فقهای شورای نگهبان، رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، رئیس اسبق قوه قضائیه و رئیس فعلی مجلس خبرگان رهبری است. شاید بیان این عبارات از زبان او عجیب به نظر برسد به ویژه اینکه او این سخنان را درست یک سال قبل از برگزاری یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری که منجر به پیروزی حسن روحانی شد به زبان آورده است. اما صرف‌نظر از اهداف و انگیزه‌های احتمالی او، مشکلات قانونی زیادی در راه اجرای انتخابات الکترونیک وجود دارد.

بیشتر بخوانید: موانع و امکانات قانونی انتخابات الکترونیک

برای دسترسی به آرشیو بخش امن گذر اینجا را کلیک کنید.