احیای دریاچه ارومیه؛ آب رفته باز می‌گردد

چندی است که بوی بهبود از دریاچه ارومیه به مشام می رسد. حالا که رهاسازی آب سد مهاباد، انتقال آب از سیمینه‌ رود و زرینه رود و اتصال رودخانه آجی‌چای آرام آرام آب رفته را به دریاچه ارومیه باز می‌گرداند، نهادهای بین‌المللی نیز به کمک این دریاچه شتافته‌اند.

بالاخره سند احیای دریاچه ارومیه با همکاری سازمان ملل متحد و دولت ژاپن به امضا رسید. این سند به همکاری نهادهای مذکور در سال ۲۰۱۶ اختصاص دارد.

محسن سلیمانی روزبهانی، مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران سه‌شنبه ۱۷ فروردین محتوای این سند را احیای دریاچه ارومیه با الگوسازی مشارکت جوامع محلی در استقرار کشاورزی پایدار و حفاظت از تنوع زیستی عنوان کرد.

به گفته محسن سلیمانی روزبهانی، این پروژه بر اساس تعاملات متقابل انجام شده بین دولت ایران و ژاپن جهت همکاری در زمینه‌های زیست محیطی و همچنین به دلیل شرایط بحرانی دریاچه ارومیه از سال ۲۰۱۴ آغاز شده است.

سه هدف کلی برای این پروژه تعیین شده است: بالا بردن سطح اطلاعات و درک جوامع محلی از نقش مهم خود در کشاورزی پایدار، گسترش کشاورزی پایدار در ۷۵ روستای حوضه آبریز دریاچه ارومیه با هدف کاهش حداقل ۳۵ درصد آب و بسیج اجتماعی به منظور انجام اقدامات احیایی دریاچه ارومیه و حفاظت از تنوع زیستی.

کاهش شدید تنوع زیستی، بیابان‌زایی فزاینده و فقدان زمین‌های کشاورزی از معضلات ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه در سال‌های اخیر است.

به وجود آمدن بیش از ۳۰۰ هزار هکتار بیابان جدید در اطراف این دریاچه و کوچ یا نابودی بیش از ۱۵ هزار قطعه پرنده از گونه‌های مختلف، تنها گوشه‌ای از بحران دریاچه ارومیه است.

بر اساس گزارش‌های منتشر شده، دولت ژاپن در دو سال گذشته دو میلیون دلار برای اجرای این پروژه هزینه کرده است. چندی پیش نیز نماینده دولت ژاپن در تهران اعلام کرد که ۴۳۶ میلیون ین معادل مبلغی در حدود چهار میلیون دلار برای پیشبرد این طرح به دفتر فائو در تهران «اهدا» کرده است.

با این حال، دولت ژاپن تاکنون درباره هدف خود از اهدای این مبالغ  به این پروژه جزئیاتی ارائه نکرده است.

از سوی دیگر، دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز از سرمایه‌گذاری هفت میلیارد دلاری دولت یازدهم برای احیای دریاچه ارومیه خبر داد. وعده‌ای که به گفته این ستاد پیش از این نیز بارها داده شده، با این حال هیچگاه تحقق نیافته است.

این توافق در حالی صورت می‌گیرد که چندی پیش دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه انتقاد شدیدی به سازمان‌های اجرایی که باعث کُندی روند احیای این دریاچه می‌شوند وارد کرد.

عیسی کلانتری از «سرعت آرام پیشرفت کار‌ها» انتقاد کرد و خواهان «عزم بیشتر و جدی‌تر سازمان‌های منطقه» در احیای دریاچه ارومیه شد.

البته چندی پیش مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان ‌شرقی از افزایش هشت سانتیمتری آب این دریاچه در طول یکسال خبر داد.

همزمان مهرنگ دوستی، مدیر مطالعات پایه منابع آبی شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی نیز اعلام کرد: «سطح تراز امروز یکشنبه ۱۵ فروردین ماه ۹۵ دریاچه ارومیه نسبت به زمان مشابه سال گذشته نیز هشت سانتیمتر افزایش یافته و نسبت به سطح تراز زمان مشابه ۲ سال پیش ۱۰ سانتیمتر بیشتر شده است».

افزایش آب به سبب انتقال آب سدها و رودخانه‌ها

سازمان حفاظت محیط زیست بهبود دریاچه ارومیه را ناشی از اقدامات حمایتی و فعالیت‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه همچون اصلاح مسیر رودخانه‌های منتهی به دریاچه و آزادسازی بخشی از آب‌های پشت سدها می‌داند.

در واقع انتقال آب رودخانه‌ها و رهاسازی آب سدها به سوی دریاچه ارومیه را شاید بتوان از دلایل عمده و یا حتی تنها دلیل این افزایش هشت سانتیمتری دریاچه ارومیه عنوان کرد.

همانطور که مدیر آب منطقه مهاباد روز دوشنبه ۱۶ فروردین اعلام کرد، از یک ماه گذشته تا کنون بیش از ۷۵ میلیون مترمکعب از آب سد مهاباد به سمت دریاچه ارومیه رها شده است.

به گفته محمد عبداللهی، سهمیه امسال میزان رهاسازی آب سد مهاباد برای کمک به احیای دریاچه ارومیه ۴۰ میلیون مترمکعب بود اما به علت افزایش میزان آب ورودی و سرریز شدن سد، این میزان افزایش پیدا کرد.

روند رهاسازی آب سد مهاباد به سمت دریاچه ارومیه همچنان با ظرفیت ۴۰ متر مکعب بر ثانیه ادامه دارد.

بیشتر بخوانید: «افزایش ۸ سانتی‌متری ارتفاع آب دریاچه ارومیه»

علاوه بر رهاسازی آب سد مهاباد، انتقال آب از سیمینه‌ رود و زرینه رود نیز از آذرماه سال ۹۴ آغاز شده است. این طرح پس از شکست طرح‌هایی همچون انتقال آب از دریای خزر به دریاچه ارومیه صورت گرفت.

بیش از چهارماه است که ۳۰ مترمکعب آب در ثانیه از محل اتصال زرینه رود و سیمینه رود به دریاچه ارومیه می‌ریزد. در واقع مجریان طرح احیای دریاچه ارومیه با رهاسازی آب سد بوکان و انتقال این آب به محل اتصال زرینه رود و سیمینه رود، سالیانه ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب به دریاچه ارومیه منتقل خواهند کرد.

علاوه بر این، رودخانه آجی‌چای نیز به دریاچه ارومیه متصل شده و در صورت جاری شدن آب در این رودخانه آب به دریاچه ارومیه منتقل خواهد شد.

با انتقال و رهاسازی آب چندین سد و رودخانه به دریاچه ارومیه، افزایش هشت سانتیمتری این دریاچه بسیار طبیعی جلوه می‌کند.

اما از سوی دیگر و به عقیده بسیاری از تحلیلگران محیط زیست، بازگشت تنوع زیستی و کشاورزی پایدار (اهداف اصلی پروژه احیا) به دریاچه ارومیه دست‌کم ۱۰ تا ۱۵ سال دیگر زمان خواهد برد.

با بحرانی شدن وضعیت دریاچه ارومیه و روند رو به نابودی آن در سال‌های اخیر، بسیاری بر این باورند که دولت ایران با تأخیری چند ساله اقدام به تشکیل ستادی برای نجات دریاچه ارومیه کرد.

در صورت خشکی کامل دریاچه ارومیه، دست‌کم پنج میلیون نفر به‌طور مستقیم تحت تأثیرات منفی آن قرار می‌گیرند، در حالی که جمعیتی که غیرمستقیم و در استان‌های دیگر آسیب خواهند دید، بسیار بیشتر از این تعداد خواهد بود.

طی سال‌های گذشته روند خشک شدن دریاچه ارومیه شتاب بیشتری گرفته است، به‌طوری که بیش از ۹۳ درصد آب آن خشک شده و تنها هفت درصد از این تالاب بین‌المللی باقی مانده است.

آخرین تصاویر از دریاچه ارومیه