نیاز متقابل روحانی و احمدی‌نژاد به یکدیگر

افزایش حضور سیاسی محمود احمدی‌نژاد و سفرهای استانی او بحث‌برانگیز شده است. مدافعان دولت اعتدال هدف اصلی تحرکات اخیر او را زمینه‌سازی برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۶ می‌دانند. از این رو حجم اخبار مربوط به احمدی‌نژاد در رسانه‌های اصلاح‌طلب و اعتدالی افزایش چشمگیری داشته و ادعاهایی در خصوص احمدی‌نژاد مطرح می‌شوند. از جمله وعده پرداخت یارانه ماهانه ۲۵۰ هزار تومانی که از سوی نزدیکان به رئیس دولت‌های نهم و دهم، تایید نشده است.

با توجه به شواهد موجود، احتمال اینکه احمدی‌نژاد در انتخابات دوازدهمین دوره ریاست جمهوری کاندیدا شود ضعیف است. موانع موجود بر سر این خواسته کماکان وجود دارد اما او آشکارا فعالیت‌های سیاسی‌اش را افزایش داده و دوره فترت را پشت سر گذاشته است.

اما آنچه بیش از آمدن و یا نیامدن احمدی‌نژاد در رقابت‌های انتخاباتی ریاست جمهوری آینده اهمیت دارد، نیاز متقابل روحانی و احمدی‌نژاد به بکدیگر است. این دو رقیب در عین تهدید، فرصت برای یکدیگر نیز هستند. ناکامی نسبی اصول‌گرایان در انتخابات مرحله اول مجلس دهم باعث شد تا احمدی‌نژاد به سیاست بازگردد و تا حدی سکوت را بشکند. البته هنوز او به سطح کامل سیاست‌ورزی قدم نگذاشته و کماکان روندی تدریجی و غیر تعجیلی را مد نظر دارد.

در عین حال احمدی‌نژاد اطلاع دارد که دوران آزادی عمل دولت اعتدال و انجام وظیفه محول به پایان رسیده و گسترش شکاف بین روحانی و رهبری برای او موقعیت ایجاد می‌کند. در واقع احمدی‌نژاد و حلقه نزدیکانش به دنبال تثبیت خود به عنوان جریان سوم و جدا از دوگانه اصولگرا و اصلاح‌طلب در نیروهای داخل نظام هستند. افول دولت روحانی و ناتوانی آن در اجرای وعده‌های اقتصادی و اجتماعی، ظرفیت قابل اعتنایی برای احمدی‌نژادی‌ها دارد.

راهبردهای میان مدت

در این مقطع به نظر می‌رسد احمدی‌نژاد برنامه میان مدت را دنبال می‌کند تا در شرایطی که اقبال اصلاح‌طلب‌ها  و اعتدالی‌ها در عرصه عمومی فرو بنشیند و اصول‌گرایان نیز چهره قابل عرضه‌ای به بازار انتخابات نداشته باشند، به قدرت بازگردد اما رسیدن به آن نقطه نیازمند اقدامات زمان‌بری  است که تحقق آنها در بازه زمانی انتخابات ۹۶ را دشوار می‌سازد.

در واقع انتخابات بعد از ۱۳۹۶ موقعیت‌های بالقوه مطلوب برای آنهاست منتها تا پیش از آن باید احمدی‌نژادی‌ها نشان دهند که بر روی مواضع خود ایستاده‌اند و آماده‌اند تا وارد تقابل با دولت اعتدال و پاسخ به حملات آنها و تبرئه خود در افکار عمومی و بخصوص طبقات محروم جامعه شوند و همچنین چشم‌انداز درازمدتی برای نیروهای هدف و پایگاه اجتماعی اصول‌گرایان افراطی ترسیم کنند.

در اهتزاز بودن سایه مرگ بر سر خامنه‌ای نیز عامل دیگری است که بازگشت به عرصه سیاسی و تثبیت خود را برای احمدی‌نژادی ها بایسته می‌سازد.

حمله احمدی‌نژاد به روحانی و ایجاد چالش در عین حال خوشایند رهبری و بخش مسلط قدرت است تا بدون مداخله مستقیم از این عنصر به عنوان اهرم کنترل دولت اعتدال استفاده کنند. مهارت خامنه‌ای در اداره نظام و سیاست‌ورزی متعارف خاورمیانه‌ای، استفاده از منازعات و تنش‌ها در درون جناح‌های سیاسی نظام و برقراری موازنه‌های موقت جهت حداکثر سازی منافع و حداقل‌سازی تهدیدهاست. ازاین رو بالاگرفتن تنش بین احمدی‌نژاد و روحانی در شرایط کنونی با رضایت ضمنی رهبری همراه خواهد بود.

پتانسیل‌ها و فرصت‌های ویژه

تداوم وضعیت نابسامان اقتصادی و افزایش اختلاف طبقاتی و بخصوص گسترش جمعیت حاشیه‌نشین به بیش از ۱۳ میلیون نفر، پتانسیل ویژه‌ای برای احمدی‌نژاد است که قابلیت‌های بالایی برای بسیج پوپولیستی دارد. باید توجه داشت که لزوما شخص احمدی‌نژاد مطرح نیست و ممکن است فردی دیگر از حلقه آنها برای کاندیداتوری معرفی شود.

اما حضور احمدی‌نژاد برای روحانی و نزدیکانش نیز فرصت و حتی موهبتی است. آنها از طریق بزرگ‌نمایی و راه‌اندازی پروپاگاندا می‌توانند سرپوشی بر ناکامی‌ها و کاستی‌های خود بگذارند. همچنین به جای پاسخگویی به مطالبات، بر روی ایجاد نگرانی از بازگشت دوران سیاه احمدی‌نژاد سرمایه‌گذاری کرده و با هراس‌افکنی و تاکید بر جنبه‌های سلبی از انتخابات ۹۶ به صورت موفقیت آمیز عبور کنند.

ظاهرا ترساندن  مردم از احتمال شکل‌گیری دوباره دوران ریاست جمهوری احمدی‌نژاد و به خطر افتادن برجام  و اینکه ایران دوباره در وضعیت بازگشت تحریم‌ها و انزوای جهانی قرار گیرد، در دستور کار اعتدالی‌ها قرار گرفته است. آنها همچنین حساب می‌کنند این رویداد شکافی در جبهه اصول‌گرایان ایجاد کند و بخشی از مراجع و روحانیون علیه احمدی‌نژاد موضع بگیرند.

فیلتر شورای نگهبان

مواجهه احمدی‌نژاد با شورای نگهبان نیز دیگر ظرفیت مورد توجه است. عبور احمدی‌نژاد از فیلتر شورای نگهبان راحت نخواهد بود و تایید و یا رد صلاحیت او شورای نگهبان را به دردسر می‌اندازد.

از این رو اصلاح‌طلبان و اعتدالی‌ها از گرم شدن بحث بر سر حضور احمدی‌نژاداستقبال می‌کنند. هماوردی سیاسی با پوپولیسم نفتی و رانتی به لحاظ گفتمانی و سیاسی برای آنها مزیت خاصی دارد و کمک می‌کند تا بر ذهنیت جامعه و به‌ویژه آرزومندان بهروزی و قشرهای حاشیه‌ای و پایین جامعه اثرگذاری کنند و رقیب را عقب برانند.

اما احمدی‌نژادی‌ها نیز به دلایل متفاوت دیگری از این هماوردی استقبال می‌کنند و بزرگنمایی‌ها و جریان سازی‌های حریف را فرصتی به حساب می‌آورند. طرح اخبار تایید نشده مانند افزایش یارانه‌ها و برخورد خاکستری از سوی نزدیکان رئیس جمهور امکان بازگشت آرای ریزشی در بخش‌های محروم جامعه و رای‌های شناور به سبد دولت مهروزی را تقویت می‌نماید. عامل تعیین کننده عملکرد دولت اعتدال در حوزه اقتصادی در دوره پسابرجام خواهد بود.

فعلا تقریبا با قطعیت می‌توان گفت تقابل گفتمانی و سیاسی احمدی‌نژاد و روحانی پایان نیافته و تداوم آن مزیت‌های آشکاری برای هر دو طرف دارد. مستقل از اینکه آنها در برابر هم در انتخابات ریاست جمهوری ۹۶ قرار بگیرند و یا نگیرند، به نظر می‌رسد تا افق سیاسی پیش دیدنی، حیات سیاسی‌شان در عرصه عمومی به یکدیگر وابسته است.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

در همین زمینه