پارس شمالی میراث فرهنگی «بتانه» را به خطر انداخت

بندر «بتانه» (بت‌خانه) در استان بوشهر از توابع بندر دَیِر است با پیشینه‌ای کهن که به دوران عیلامی، سلوکیان و اشکانیان می‌رسد. از بازرگانان یهودی نشانی باقی نمانده و بندر بتانه‌ها به بیابانی تبدیل شده است با ساکنان اندک و منابع گاز که اکنون در دوران پساتحریم گسترش آن در دستور کار میدان گازی پارس شمالی قرار گرفته، چنانکه رکن‌الدین جوادی، معاون وزیر نفت و مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران در مرداد ۱۳۹۴ وعده داده بود که در این منطقه ۵۰ پروژه‌ جدید یا توسعه‌ای با مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی اجرایی شود. با آغاز این پروژه‌ها محوطه تاریخی «بتانه» در معرض تهدید قرار گرفته و نه تنها تاریخ خلیج فارس مخدوش می‌‌گردد، بلکه فصلی از تاریخ نارواداری مذهبی در ایران نیز از روی زمین پاک می‌شود.

در تقویم ایرانی ۱۰ اردیبهشت را روز ملی «خلیج فارس» نامیده‌اند.

خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در گزارشی که ۷ اردیبهشت منتشر شد، خبر داد که پروژه‌های پارس شمالی میراث فرهنگی بندر «بتانه» را به خطر انداخته است.

علی موسایی، یکی از فعالان میراث فرهنگی به خبرگزاری ایسنا گفته است نه تنها حفاران غیر مجاز بخشی از اشیای باستانی را غارت کرده‌اند، بلکه ساخت و سازهای صنعتی و مسطح کردن زمین باعث شده که بخشی از ستون‌ها، اشیاء و آثار تاریخی از بین برود.

اسماعیل جلودار، کارشناس میراث فرهنگی نیز تخریب محوطه‌های تاریخی بندر بتانه را تأیید کرده و گفته است: «از چند سال گذشته توسعه‌های عمرانی به بهانه برخی اقدامات صنعتی و نفتی، این بندر تاریخی را تحت تأثیر خود قرار داده و به مرور در حال نابود کردن آن است.»

او می‌گوید میراث فرهنگی بندر بتانه می‌تواند به عنوان سند ایرانی بودن خلیج فارس مورد استفاده قرار گیرد و از سازمان میراث فرهنگی می‌خواهد که در کنار نهادهای مردم‌نهاد در حفظ این میراث بکوشد.
در‌‌ همان حال مردم محلی هم از این پروژه‌های صنعتی بهره چندانی نمی‌برند. بیمارستان ۳۶ تخت‌خوابی «دیر» که برای درمان بیش از ۳۶ هزار نفر در نظر گرفته شده، بنا به آخرین گزارشی که در این باره در خرداد ۹۴ در «دیرنیوز» منتشر شده، بعد از ۲۵ سال هنوز تکمیل و احداث نشده است.

زدودن تاریخ نارواداری مذهبی در ایران

احمد اقتداری، تاریخ‌دان در کتابی با عنوان « آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمان» (۱۳۷۵) درباره تاریخ «بتانه» (بت‌خانه) می‌نویسد: «از بندر دیر به طرف غرب تا محلی به نام بتانه آثار خرابه‏‌های آبادی‏های مسکونی شهر و بندر قدیمی به خوبی آشکار است. به نظر می‌‏رسد که این محل راه بازرگانی مهمی بوده است که از طریق آن سرزمین‏‌های دوردست مانند شهرهای مرکزی یا سرزمین‏‌های بازرگانی مانند بین‌النهرین و چین، کالاهای بازرگانی به بندر بتانه وارد یا از آن صادر می‌‏شده است.»

محمد ابراهیم کازرونی در کتاب «تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس» می‌نویسد که پیشینه روستای «بتانه» در غرب بندر دیر به دوران عیلامی می‌رسد. در آن زمان در «بتانه» دیرها و بت‌خانه‌ها و پرستشگاه‌هایی وجود داشته و بازار بزرگی هم دایر می‌شده است.

حسن فسائی در «فارسنامه ناصری» که کتابی‌ست در جغرافیا و به دستور ناصرالدین شاه تألیف شده گزارش می‌دهد که بندر دیر در زمان ناصرالدین شاه «قصبه»‌ای بوده است به نام «نجیرم» یا «نجیرام» که مردم محلی به آن «دیر» می‌گفتند.

تا پیش از محمد شاه قاجار شهر دیر و روستاهای اطراف آن رونق نداشت. عبدالله درویشی، تاریخ‌دان در کتاب «یهودیان بندر دیر، از دیر تا ارض موعود» (۱۳۷۵) می‌نویسد در اثر احداث راه بوشهر به کنگان که از ساحل دریا عبور می‌کرد و از شهر دیر می‌گذشت و به کنگان منتهی می‌شد به تدریج تجارت در این مناطق رونق گرفت. یهودیان با تجارت قند و شکر و پارچه موفق شدند از نظر اقتصادی توفیق‌هایی به دست بیاورند و برای خود کنیسه و عبادتگاه بسازند، اما آن‌ها به تدریج از ایران دل کندند و فرزندانشان به اسرائیل مهاجرت کردند. مردم محلی هم با صید ماهی و میگو گذران می‌کردند.

بنا بر این اسناد می‌توان چنین پنداشت که غارت و تخریب محوطه‌های تاریخی «بتانه» توسط پروژه پارس شمالی در دوران پساتحریم نه تنها تاریخ خلیج فارس را مخدوش می‌کند، بلکه تاریخ یهودیان ایرانی و اثری که آن‌ها در رونق تجارت در برخی شهرها داشتند را هم می‌زداید.