از جنجال زابل تا ثبت تالاب هامون به عنوان ذخیره‌گاه زیست کره

سازمان بهداشت جهانی(WHO) چندی پیش شهر زابل را به دلیل غلظت بیش از حد ذرات معلق و طوفان‌های شن آلوده‌ترین شهر جهان اعلام کرد. این مسئله در ایران واکنش‌های بسیاری را برانگیخت و البته به اقدامات نویدبخشی نیز منجر شد. برخی ایراد گرفتند و برخی دیگر زنگ خطر را شنیدند و دست به کار شدند.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به گزارش اخیر سازمان بهداشت جهانی مبنی بر قرار گرفتن زابل در صدر شهرهای آلوده جهان اعلام کرد که اطلاعات مورد استفاده این سازمان مربوط به سال ٢٠١٢ بوده است.

به گفته سعید متصدی، اظهارنظر در خصوص میزان آلودگی یک منطقه یا شهر با استفاده از شاخص غلظت ذرات معلق تنها در صورتی به شکل ۱۰۰ درصد قابل اعتماد است که مبنای آن اندازه گیری به صورت زمینی باشد.

آن‌طور که او می‌گوید ایستگاه زمینی سنجش آلودگی هوا در شهر زابل از سال ٢٠١٤ راه اندازی شده، با این حال سازمان بهداشت جهانی از این ایستگاه زمینی استفاده نکرده است. بر این اساس و به زعم سعید متصدی گزارش سازمان بهداشت جهانی درباره زابل در حد یک فرضیه و یک مدل باقی می‌ماند.

این اظهارات سعید متصدی درحالی بیان می‌شود که چندی پیش وب‌سایت محلی عصر هامون با انتشار گزارشی خبر داد که افکار عمومی در سیستان و بلوچستان نسبت به صحت آمار هواشناسی ایران تردید دارند. این گزارش با استناد به قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا نوشت که «دمای بالای ۵۰ درجه در این منطقه قطعا جزء شرایطی است که طبق این قانون منجر به اعلام تعطیلی می‌شود، اما بسیاری از مردم معتقدند این دما از سوی سازمان هواشناسی استان اعلام نمی شود».

براساس گزارش اخیر سازمان بهداشت جهانی، غلظت ذرات معلق ۲.۵ میکرونی در شهر زابل به طور متوسط به ۲۱۷ میلی‌گرم در هرمترمکعب یعنی رقمی بیش از ۱۰ برابر حد مجاز رسیده است.

نکته جالب اما اینجاست که سازمان محیط زیست ایران خود در برهه‌هایی در سال‌های اخیر این رقم را بیشتر از سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده بود.

ثبت تالاب هامون به عنوان ذخیره‌گاه زیست کره

اکنون پس از انتشار گزارش سازمان بهداشت جهانی، نماینده ارشد سازمان ملل در ایران از ثبت تالاب هامون به‌عنوان «ذخیره‌گاه زیست‌کره» خبر داد.

گری لوئیس در مراسم رونمایی از لوح بین‌المللی ثبت تالاب هامون به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره گفت: «از سال ۱۹۰۰ تا اکنون از هر ۱۰ تالاب شش تالاب از بین رفته و دیگر نمی‌توانیم اجازه بدهیم که تالاب دیگری از بین برود، ما باید با هم کمک کنیم تا هامون‌ها را نجات بدهیم، این کار سخت است ولی غیرممکن نیست.»

او همچنین به تلاش‌های مجموعه‌های مختلف سازمان ملل در ثبت هامون به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست کره اشاره کرد و گفت، با ثبت هامون در ذخیره‌گاه زیست‌کره، اهمیت بین‌المللی و حتی شاید کمک‌های بین‌المللی بیشتری برای احیای هامون کسب ‌شود.

تا پیش از ثبت هامون ایران دارای ۱۰ ذخیره‌گاه زیست‌کره بود. این اعلام در شرایطی صورت می‌گیرد که تقریباً تمام تحلیل‌گران یک صدا دلیل اصلی آلودگی و وفور ذرات معلق در زابل را خشک شدن تالاب هامون عنوان می‌کنند. آلودگی شدید هوا، شیوع بیماری‌، فقر و بیکاری در دو شهر زابل ایران و نیمروز افغانستان از پیامدهای خشکی تالاب هامون شمرده می‌شود.

مقام‌های ایرانی پیش ‌از این نیز امیدوار بودند که با ثبت هامون در مقام ذخیره‌گاه زیست‌کره بودجه‌های بین المللی برای مدیریت این تالاب افزایش یابد.

تالاب هامون متشکل از سه دریاچه هامون پوزک، هامون صابوری و هامون هیرمند است و در مرز ایران با افغانستان واقع شده است. منطقه حفاظت شده هامون تنها زیستگاه امن پرندگان مهاجر شرق ایران است. تاکنون ۱۸۳ گونه پرنده در این منطقه ثبت شده است.

علاوه بر پرندگان، بیش از ۱۰۰ گونه جانوری از جمله گربه وحشی و گراز در این منطقه زیست می‌کنند. در سال‌های گذشته خشکسالی و کاهش بارندگی موجب خشک شدن دریاچه هامون و در نتیجه مهاجرت پرندگان و جانوران از این منطقه شده است. همچنین خشک شدن تالاب هامون باعث از بین رفتن ۷۰ هزار فرصت شغلی شده است.

بر اساس گزارش‌های منتشر شده سالانه ۵۰۰ نفر از اهالی زابل به‌دلیل بروز گرد و غبار برخاسته از این تالاب به بیماری سل مبتلا می‌شوند.

در همین راستا مدیرکل محیط‌ زیست سیستان و بلوچستان نیز بر گزارش سازمان بهداشت جهانی صحه گذاشت و اعلام کرد، تغییر اقلیم در زابل شدیدتر از سایر نقاط جهان رخ می‌دهد. سعید محمودی در این‌باره اظهار داشت: «شرایط در منطقه سیستان از سایر نقاط جهان به وضوح حادتر است، در این منطقه میانگین سالانه بارش کمتر از ۵۰ میلی‌متر بوده و میزان سالانه تبخیر نیز ۴۰۰۰ میلی‌متر است.»

حال به نظر می‌رسد گزارش سازمان بهداشت جهانی حتی با وجود نقایص احتمالی‌اش دست‌کم روزنه امیدی برای احیای تالاب هامون گشوده است.