زبان مادری و محتوای آن

<p>محسن کاکارش-<b> </b>یکی از مطالبات گروه&zwnj;های اتنیکی ایران، تدریس زبان مادری بوده و با وجود این&zwnj;که در قانون اساسی به آن اشاره شده، اما همواره این امر با مشکلاتی روبه&zwnj;رو شده است.</p> <div dir="RTL">در اصل ۱۵ قانون اساسی ایران آمده است: &quot;زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران، فارسی است. اسناد و مکاتبات و متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط باشد ولی استفاده از زبان&zwnj;های محلی و قومی در مطبوعات و رسانه&rlm;های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس، در کنار زبان فارسی آزاد است.&quot;</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">در سال&zwnj;های گذشته و مخصوصاً در دوران اصلاحات خارج از سیستم رسمی، تلاش&zwnj;هایی برای تدریس زبان کردی در تهران و دیگر شهرهای ایران صورت گرفت. هم&zwnj;چنین برخی نشریات از سوی نهادهای دولتی در کردستان مانند سروه اصحاب انقلاب، ندای تواب و... در دهه&zwnj;های شصت و هفتاد به چاپ رسید و در قالب انجمن&zwnj;های ادبی و تشکل&zwnj;های مردم&zwnj;نهاد، کلاس&zwnj;هایی برای یادگیری زبان مادری برگزار شده است.</div> <div dir="RTL">اخیراً هم توسط یکی از نمایندگان مجلس تدریس زبان کردی مطرح شده، اما با مخالفت&zwnj;هایی روبه&zwnj;رو شده است. برای بررسی تدریس زبان کردی و مشکلات پیش روی آن، زمانه با منصور تیفوری، نویسنده و مترجم کرد گفت&zwnj;وگویی کرده است که در زیر می&zwnj;آید.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><b>اخیراً </b><b>امین شعبانی</b><b>،</b><b> نماینده مجلس ایران خواهان اجرای مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی برای آموزش زبان کردی در دانشگاه کردستان شده</b><b>،</b><b> ولی این مصوبه با مخالفت رئیس دانشگاه روبه&zwnj;رو شده است. با توجه به اینکه این خواست&zwnj;ها پیشتر نیز ب</b><b>ه </b><b>طور رسمی مطرح شده است تا چه اندازه&zwnj;ای پاسخگوی مطالبات جامعه کردستان است؟</b></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><b>منصور تیفوری:&nbsp;</b>تدریس زبان کردی تنها یکی از خواست&zwnj;های تاریخی مبارزات کردستان بودە است، اما واقعیتی دیگر در پس این خواست نهفته است که این خواست، یعنی رسمیت زبان کردی، از دیگر خواست&zwnj;های سیاسی جدا و قابل انفکاک نیست. روشن&zwnj;تر اگر سخن بگوییم، نمی&zwnj;توان خواست تدریس زبان کردی را از دیگر خواست&zwnj;های سیاسی جامعه کردستان که در سیر تاریخ مبارزات به گونه&zwnj;ای ضمنی از تعیین درونی دست یافته جدا و منتزع کرد. ما گونه&zwnj;هایی از این تلاش را برای منتزع کردن تجربه کردەایم. مثلا می&zwnj;بینیم که حاکمیت خود زمانی دست به انتشار مجلاتی چون &quot;اصحاب انقلاب&quot; و &quot;آمانج&quot; زد، اما اکنون این دو نام جزو تاریخ مطبوعات کردی محاسبه نمی&zwnj;شوند، یا حتی در مجلات ندای تواب که مخصوص زندان&zwnj;ها بود و وحشت چنین نظامی را نمایندگی می&zwnj;کرد، باز چند جایی زبان کردی داریم<span dir="LTR">.</span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">دیدگاه، که اگرچه اختلاف بنیادین با رویکرد قبل دارد و نمی&zwnj;توان این دو را با هم به یک چوب راند، عقب&zwnj;نشینی به زبان بود؛ کاری که می&zwnj;توان آن را تحت عنوان کار فرهنگی طبقه&zwnj;بندی کرد. تاریخ این دیدگاه به گونه&zwnj;ای به بعد از انشعاب کنگرە چهارمی&zwnj;های حزب دموکرات کردستان ایران و ترجمه این جریان به انتشارات صلاح&zwnj;الدین ایوبی بود. این دیدگاه نگاهی بیشتر میراثدارانه داشت و بیشتر توسعه زبان کردی را مد نظر داشت و ثبت فولکلور که خود را در ماهنامه &quot;سروە&quot; نشان می&zwnj;دهد، بی&zwnj;شک باید محدودیت&zwnj;های آنان را درک کرد، اما در عمق این نگاه هم&zwnj;زمان تقلیل امر سیاسی به امر فرهنگی، انتزاع فرهنگ از سیاست و در &zwnj;&zwnj;نهایت گونه&zwnj;ای از تقلیل&zwnj;گرایی را شاهدیم، تقلیل مسئله کردستان به مسئله&zwnj;ای فرهنگی. این گروه محدودیت و سانسور داشتند، اما نمونه مبتذل دولتی و مرکزگرا و غیرصادق این دیدگاه که برایش حفظ تمامیت ارضی فانتزی&zwnj;ایش بنیادین&zwnj;ترین مسئله و فانتاسم&zwnj;&zwnj;اش هنوز کورش کبیر و نادر است، دیگاهی است کە مسئله را بیسوادی، بیکاری و غیرە تقلیل می&zwnj;دهد، نگاهی به نوشته و سخنان کارشناسانی که از داخل و خارج از دولتی تا اپوزسیون در دو سال گذشته دربارە کردستان نوشته&zwnj;اند می&zwnj;تواند این نکته را روشن کند، جالب اینجاست که می&zwnj;توانیم بپرسیم آقایان در کجا امنیتی نیستند؟</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span dir="LTR">&nbsp;</span>از این گفته&zwnj;&zwnj;ها می&zwnj;توان نتیجه گرفت کە بله رسمیت زبان کردی از خواست&zwnj;های مردم کردستان است، اما این رسمیت تنها و به صورت منتزع از دیگر خواست&zwnj;ها به صورتی مکانیکی متحقق نخواهد شد، چون در &zwnj;&zwnj;نهایت محتوای سرکوب شدەی زبان است که قرار است سخن بگوید.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">&nbsp;ایدە این است که نمی&zwnj;توان این زبان را تدریس کرد بدون اجازە به سخن آمدن محتوای سرکوب شدە زبان، بدون ذکر نام قربانیانی که می&zwnj;خواستند با این زبان آزادی را بسرایند. پرسش این است که بتوان نام قربانیان و کشته&zwnj;گان را آزادانه گفت، این محتوای سرکوب شده زبان است و نمی&zwnj;توان زبان را از این محتوا منتزع کرد.</div> <div dir="RTL"><img width="200" height="263" align="left" alt="" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/12942_105470112800325_100000120114523_141710_8380709_n.jpg" /></div> <div dir="RTL"><b><span dir="LTR">&nbsp;</span></b><b>در دوران اصلاحات موقعیت&zwnj;هایی برای تدریس زبان کردی ایجاد شده بود و شما هم در دانشگاه شهید بهشتی زبان کردی را تدریس می&zwnj;کردید. ارزیابی شما از آن دوران در پیوند با یادگیری زبان کردی چیست؟</b></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span dir="LTR">&nbsp;</span>بگذارید تجربه&zwnj;ای جمعی از دانشجویان دانشگاه رازی کرمانشاه نقل کنم. سال ٧٧ بود و اوج روزهایی کە اصلاحات بایستی کاری می&zwnj;کرد، آقای معین به دانشگاه رازی کرمانشاه برای سخنرانی آمدە بودند. آن روز&zwnj;ها مجوز شب شعر کردی دانشجویی و بعد مراسم حلبچه لغو شدە بود. هنگام سخنرانی آقای معین توماری با چند صد امضا به ایشان تقدیم شد، اما آنچه شنیدیم این بود که در ایران یک زبان رسمی هست و در غرب ایران خطر آمریکا و اسراییل هست. خوب تنها کار ممکن آن زمان تخلیه سالن بود و بی&zwnj;شنوندە شدن ایشان. دومین بار بندە ایشان را در هنگام تبلیغات انتخاباتی سال ٨۴ در مسجد جامع سقز دیدم و این&zwnj;بار او برای امضای مردمی آمده بود که در انتخابات قبلی نشان دادە بودند می&zwnj;فهمند. این نگاە به صورت مشخص و ساختاری در دوران اصلاحات نیز زندە بود و ما به صورت رسمی و مشخص نمونه&zwnj;ای نداریم در مورد مثلاً تدریس زبان کردی، آنچه هم شما بدان اشارە می&zwnj;کنید در دانشگاه شهید بهشتی، تنها همت و تلاش دانشجویان کرد و مدرسینی چون بختیار سجادی بود. آن زمان هزینه کلاس&zwnj;ها توسط خود دانشجویان کرد تامین می&zwnj;شد. چه روز&zwnj;ها هم که هزینه برای تامین حتی بلیت رفت و برگشت مدرسین کم می&zwnj;آمد کلاس&zwnj;ها رسمیتی نداشت و نه واحد اجباری بود و نه اختیاری و... این آن تجربه&zwnj;ای است که باید نقل شود، به بزرگنمایی، کارنامه&zwnj;ای اگر باشد برای آن دوستان خون&zwnj;گرم و صمیمی انجمن&zwnj;های دانشجویی کردی در دانشگاه&zwnj;هاست و بس. اما این تلاش به گونه&zwnj;ای همیشگی در کردستان حضور داشته است، هرجا فرصتی بودە کلاسی دایر شدە و حتی اگر تفاوتی آنچنانی میان به اصطلاح مدرس و شاگرد وجود نداشته و حتی اگر تنها دستور زبان تدریس شدە- که اجماعی بر سر خشکی آن هست- باز کلاسی تشکیل شدە است و استاد و شاگرد دانسته&zwnj;ایم که آنچه در سکوت زبان از آن سخن می&zwnj;گوییم آزادی سخن گفتن است، نه آزادی آموختن مکانیکی دستور زبان. در سال ٨۴ در عمل و نوشتار با&zwnj;&zwnj; همان زبان کردی مشکوک در دفاع از ادامه اصلاحات مقاله نوشتم، اما متاسفانه آن&zwnj;ها هم ذکر نام قربانیان و کشته&zwnj;گان ما را برنتافتند، اکنون نیز زبان در مقابل تقلیل به دستور زبان مقاومت خواهد کرد، چرا که خود حاوی وعدەای دیگر است، وعدەای که کشته&zwnj;گان برایش تلاش کردند<span dir="LTR">.</span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><b>در سال&zwnj;های گذشته خارج از سیستم رسمی، در چهارچوب انجمن ادبی&zwnj;ها یا تشکل&zwnj;های مردم نهاد یک سری کلاس&zwnj;های آموزش زبان کردی برگزار شد. این فضا&zwnj;ها خارج از سیستم آموزشی تا چه اندازه توانسته&zwnj;اند در فراگیری زبان کردی موثر واقع شوند؟</b></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><span dir="LTR">&nbsp;</span>در شهرهای مختلف کردستان به همت شاگردان و مدرسین کلاس&zwnj;های فراوانی در قالب نهادهای مردمی و در قالب انجمن&zwnj;های ادبی و فرهنگی تشکیل شد و تاثیر گستردەای بر گسترش بیشتر ادبیات کردی در جامعه کردستان داشت؛ حتی به گونه&zwnj;ای شاهد رواج ترم&zwnj;هایی هستیم که شاید در یکی از این کلاس&zwnj;ها در کنشی گروهی کشف یا خلق شده است. این کلاس&zwnj;ها شاید بهترین مکان برای ادامه زبان کردی باشند، کلاس&zwnj;ها با ناتوانی&zwnj;ها و کمبود&zwnj;ها و تعطیلی&zwnj;های گاهانه&zwnj;شان، بیش از هر فرم شیک دیگری می&zwnj;توانند امید نهفته در زبان را بازنمایی کنند. کلاس&zwnj;ها نمی&zwnj;گذارند زبان به دستور زبان تقلیل یابد، حتی اگر این امر را در دیوار سکوتی که مرتب مدرس و شاگرد باهم در نقطەای با آن برخورد می&zwnj;کنند و می&zwnj;دانند برای تعطیل نشدن کلاس باید در این نقطه ماند و سکوت کرد و گاهی تنها به خندەای دو طرفه اکتفا می&zwnj;شود، تجربه کنند. این دیوار سکوت نشان می&zwnj;دهد که قرار است زبان چیز دیگری را فرا&zwnj;تر از دستور زبان بازنمایی کند. بر همین اساس نیز هرگونه نگاهی که زبان را چون میراث یا دستور زبان بنگرد چنان که بنیامین گفته به لعنت خود زبان گرفتار خواهد شد<span dir="LTR">.</span></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><b>وقتی می&zwnj;گویید تقلیل زبان به دستور زبان منظورتان چیست؟ و اصولاً اين دو چه تفاوتی باهم دارند؟</b></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">&nbsp;بگذارید با طرح یک پرسش و تلاش برای پاسخ دادن به آن سعی کنیم مسئله را صورت&zwnj;بندی کنیم: در گفتار سیاسی لیبرال معاصر که بر اساس آن حقوق تعیین می&zwnj;شوند، حق آزادی بیان را داریم، مقوله&zwnj;ای که مثلاً پیتر سینگر تحت عنوان حق روایت از آن سخن می&zwnj;گوید، یعنی حق روایت رنج خویش. در این دیدگاه موجودی را داریم که در نهایت محکوم است که رنج بکشد، رهایی از این رنج ندارد و آنچه لازم دارد آزادی روایت&zwnj;کردن رنج خویش است، اما آنچه در این دیدگاه فراموش و به گونه&zwnj;ای حذف می&zwnj;شود حق دستکاری&zwnj;کردن و مداخله در جهان است، برای فرارفتن از رنج. در این مبحث حق آزادی بیان به آزادی فریاد کشیدن تقلیل می&zwnj;یابد، دیگری یا سلطه می&zwnj;تواند سرکوب کند و هدیه&zwnj;ای که ما به مثابه سرکوب&zwnj;شدەگان می&zwnj;توانیم از آن لذت ببریم و حتی آن را چون خوشبختی تصدیق کنیم، اجازە روایت&zwnj;کردن رنجمان است یا همان آزادی فریاد زدن: من تو را می&zwnj;زنم، تو را غارت می&zwnj;کنم و تو حق داری تا می&zwnj;توانی فریاد بکشی، تا می&zwnj;توانی حق داری روایت کنی رنجت را. در این نگاه حق فریاد کشیدن جای حق تغییر جهان را گرفته است. این است که رسانه کنونی با انبوه خویش باز نمی&zwnj;تواند تغییری در جهان ایجاد کند. اطلاع عمومی از فجایع سبب هیچ کنش جمعی نمی&zwnj;شوند. چراکه انگار گوش سپردن به اخبار و دیدن فجایع در تلویزیون می&zwnj;توانند وجدان معذب را آرام کنند.</div> <div dir="RTL"><blockquote> <div dir="RTL"><span>&nbsp;<span>ایدە این است که نمی&zwnj;توان این زبان را تدریس کرد بدون اجازە به سخن آمدن محتوای سرکوب شدە زبان، بدون ذکر نام قربانیانی که می&zwnj;خواستند با این زبان آزادی را بسرایند. پرسش این است که بتوان نام قربانیان و کشته&zwnj;گان را آزادانه گفت، این محتوای سرکوب شده زبان است و نمی&zwnj;توان زبان را از این محتوا منتزع کرد.</span></span></div> </blockquote></div> <div dir="RTL">&nbsp;اجازە و خواست تدریس زبان به مثابه دستور زبان، چنین معنایی دارد. من تو را سرکوب می&zwnj;کنم و تو حق داری دستور زبانت را بخوانی. این هم به مثابه آزادی به ما عرضه می&zwnj;شود و می&zwnj;توانی لذت ببری. روشن است که در اینجا تفاوتی میان زبان و دستور زبان گذاشته&zwnj;ایم. زبان در این معنا به معنای امکان تحقق زبان است. یعنی وعدە نهفته در دل زبان، تحقق زبان به معنی تغییر جهانی است که در آن زبان هنوز متحقق نشدە. در این مورد مشخص زبان کردی و ممنوعیت آن به خاطر وعدە نهفته در آن است، ایدەای که اتفاقاً ممنوع&zwnj;کنندگان بیشتر از تقلیل&zwnj;دهندەگان آن را تشخیص دادەاند. هواداری صرف از تدریس زبان افتادن در دامچاله این تقلیل است و بخشی است از گفتار تقلیل حق به حق روایت رنج که در نهایت می&zwnj;گوید اگر به چشمان میمونی نیز خیرە شوی می&zwnj;توانی رنج را در آن تشخیص دهی. در این&nbsp;نگاه مدل حقوق، حقوق حیوانات است که تا بخواهند می&zwnj;توانند فریاد بزنند. در زبان کشته&zwnj;گان سکوت کردەاند، کشته&zwnj;گانی که منتظر رستگاری&zwnj;اند برای آنکه بتوانند بمیرند، این هم زمانی متحقق خواهد شد که جهان زندگان جهانی رستگار باشد.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">در زبان کردی سکوتی نهفته است، سکوتی تاریخی و درازمدت، سکوتی از جنس سکوت کشته&zwnj;گان از اعتراف نکردن، از جنس سکوتی که در طول کلاس&zwnj;های تدریس به آن برمی&zwnj;خوریم، سکوتی که آمادە نیست به حق فریاد تقلیل دادە شود، این سکوت نشان می&zwnj;دهد که این زبان برای تحقق خویش تغییر در جهان را می&zwnj;خواهد و تحقق آن مستلزم قربانی نکردن این سویه آن است، بحث تحقق زبان تحقق آن جهانی است که کشته&zwnj;گان برایش مبارزە کردند.</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL">این امری بود که نه آنانی که اصحاب انقلاب را منتشر می&zwnj;کردند آن را فهمیدند و نه آنانی که ویژەنامه کلمه به زبان کردی منتشر کردند و نه آن بخش کردی حزب تودە. آنها خواستند با خود زبان بر زبان مسلط شوند و در هر سه نگاه، نگاه به زبان نگاهی ابزاری بود؛ دیدگاهی هم که در جبهه این سو تمامی حقوق را به مسئله زبان تقلیل می&zwnj;دهد، نمی&zwnj;داند که با ممنوع&zwnj;کنندگان در یک صف ایستادە است. این نگاهی است که فرهنگ را از سیاست تهی و به میراث تقلیل می&zwnj;دهد. این نگاه در نهایت انسان را نیز از مازاد سیاسی&zwnj;اش، آن مازادی که در نخستین صورت&zwnj;بندی فلسفی انسان را به مثابه وجود زیستی به اضافه مازادی که او را از حیوان جدا می&zwnj;کند و به حیوان سیاسی تبدیل می&zwnj;کند، یعنی از وجه سیاسی&zwnj;اش تهی و جدا می&zwnj;کند. اینجاست که می&zwnj;گوییم در این نگاه الگوی حقوق بشر حقوق حیوان است؛ حیوانی که اگر توانست چهرە قربانی شیک و مطبوع رسانه&zwnj;ها را به خود بگیرد مورد توجه قرار خواهد گرفت و اگر نتوانست خود را نمایش دهد شامل رافت رسانه و در نتیجه گفتار حقوقی معاصر قرار نخواهد گرفت. تقلیل زبان به دستور زبان را باید در چینین زمینه&zwnj;ای فهمید. در چنین زمینه&zwnj;ای باید شک کرد به آن مدعی که بر مرگ فرزادها خاموش باشد و از حق زبان سخن بگوید. به او باید گفت بساطت را جایی دیگر پهن کن. به همین صراحت. نگاه میراثی به زبان در نهایت می&zwnj;گوید بگذار زبان کردی نابود نشود. انگار گونه&zwnj;ای حیوانی در حال انقراض است. به این دیدگاه باید گفت اینجا دارند آدم می&zwnj;کشند، می&zwnj;توانی عکس آن را هم بفروشی. مگر نه اینکه شما در نهایت موزە دارید. جالب&zwnj;تر این است که در این دیدگاه جمهوری اسلامی و اپوزیسیون رسانه&zwnj;دار و رسانه گردانش شریک&zwnj;اند. آنها حاضرند کردبودن و تبعاتش را تنها به مثابه بخشی از میراث ملی&zwnj;شان قبول کنند. آخرین نشان همان ابتذال خیمه&zwnj;شب&zwnj;بازی تلویزیون اندیشه بود که در نقطە&zwnj;عطفی جالب مجری، با تظاهر به بلاهت، بدون اینکه بداند این تظاهر خود بلاهت از را آشکار می&zwnj;کند و تاجربودن کلیت رسانه&zwnj;های لیبرال کنونی را، از باصطلاح &quot;کارشناسش&quot; می&zwnj;پرسید که شما نمی&zwnj;ترسید که این حرف&zwnj;ها را می&zwnj;زنید. برگردیم به این نگاه: در این نگاه تو حق داری کرد باشی، اما به مثابه بخشی از میراث فرهنگی من، تو حق داری که باشی، اما چنان که من می&zwnj;خواهم، در اینجا همان دیگری محض را داریم. دیگری بدون هیچ خصوصیتی. دیگری تهی از هر گونه ویژگی. خب! این نگاهی است که از دل خود گونه&zwnj;های معاصر راسیسم را تغذیه می&zwnj;کند. این نگاه در غرب می&zwnj;گوید یا از خود بیگانه شو یا به کشورت برگرد. در نزد کارشناسان می&zwnj;گوید که یا بمیر یا به میراث تبدیل شو. رد نگاه دستوری به زبان را تا اینجا می&zwnj;توان گرفت و با نگاه کارشناسان تطبیق داد.&nbsp;</div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><strong>در همین زمینه:</strong></div> <div dir="RTL">&nbsp;</div> <div dir="RTL"><a href="#http://radiozamaneh.com/society/humanrights/2011/02/28/2155">زبان خانه هستی است</a></div>