آلودگی آب‌هایی که «دوستشان داریم»

بیژن روحانی - در کنار اخبار سیاسی و شور و حرارت فراوانی که این روزها در مورد خلیج فارس و به خصوص در مورد جزیره‌های آن به وجود آمده است، کارشناسان محیط زیست اما نسبت به سرنوشت زیست بوم دریایی این آبراهه هشدار می‌دهند.

روز چهارشنبه سیزدهم اردیبهشت ماه، یک مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط زیست ایران اعلام کرد سالانه یک میلیون و دویست هزار بشکه نفت خام وارد آب‌های خلیج فارس می‌شود.

عبدالرضا کرباسی، معاون محیط زیست دریایی این سازمان به خبرگزاری مهر گفته است این میزان نفت خام وارده شده به خلیج فارس مشکلات بسیاری برای آبزیان و اکوسیستم آن ایجاد می‌کند، بنابراین سازمان محیط زیست قصد دارد برنامه‌هایی برای کاهش آن به اجرا درآورد. با این حال این کارشناس اعلام کرده است با توجه به آنکه روزانه بیش از ۱۳ میلیون بشکه نفت خام از طریق خلیج فارس صادر می‌شود، این میزان نشت نفت نسبت به نفت انتقال‌یافته ناچیز است، گرچه همین میزان ناچیز هم خسارت فراوانی بر جای می‌گذارد.

اما به جز ورود نفت از طریق نفت‌کش‌هایی که از خلیج فارس عبور می‌کنند، نشت از لوله‌های فرسوده انتقال نفت نیز عاملی برای آلودگی خلیج فارس و دریای عمان است.

پیش از این رییس سازمان محیط زیست ایران هشدار داده بود که بیش از دو هزار کیلومتر لوله فرسوده انتقال نفت وجود دارد که بیشتر آن‌ها نیز در کف دریا هستند و در صورت تعویض نشدن، نفت انتقالی از آن‌ها مدام به آب خلیج فارس نشت خواهد کرد.

در سال ۱۳۸۹ شکستن یک خط انتقال نفت در استان بوشهر باعث آلودگی صدها هکتار از زمین‌های منطقه شد و بخشی از آلودگی نفتی نیز به خلیج فارس راه یافت.

به جز نفت، فاضلاب‌های خانگی و صنعتی نیز آب‌های مرزی ایران را مورد تهدید قرار می‌دهد. در این زمینه یک کارشناس محیط زیست پیش‌تر اعلام کرده بود آلودگی خلیج فارس ۴۶ بار بیشتر از حد مجاز است.

محمد درویش در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر ورود فاضلاب‌های صنعتی و خانگی را یکی از مهم‌ترین مشکلات محیط زیست ایران دانسته و گفته بود اکنون گسترش آلودگی آب‌های سطحی به آب‌های مرزی ایران در خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر رسیده است.

گرچه از چند سال پیش لزوم مجهز شدن مناطقی که بیش از ۲۰۰ هزار نفر جمعیت دارند به دستگاه‌های تصفیه فاضلاب مطرح شده و از سال گذشته نیز به صورت قانون درآمده، اما هنوز این قانون به صورت کامل اجرا نشده است.

آلودگی‌های دریای خزر

ورود فاضلاب تصفیه نشده به دریای خزر، این زیست‌بوم دریایی را اکنون به یکی از دریاهای آلوده در دنیا تبدیل کرده است. ۹۵ درصد از کل فاضلاب خانگی استان گیلان بدون تصفیه وارد آب‌های سطحی می‌شود و سپس به دریا راه می‌یابد. به گفته‌ امیر عبدوس، مدیرکل محیط زیست این استان، به جز فاضلاب‌های خانگی، تعداد زیادی از واحدهای صنعتی نیز فاضلاب خود را در طبیعت رها می‌کنند که بخش اعظم آن تصفیه نشده باقی مانده و آسیب‌های فراوانی به محیط وارد می‌کند. راه یافتن پس‌ماندهای خطرناک به آب‌های زیرزمینی و رودخانه‌ها به جز آلوده کردن آن‌‌ها، باعث آلودگی دریای خزر نیز شده است.

ساخت و ساز غیر مجاز در ساحل دریای خزر ودر حاشیه رودخانه‌هایی که به آن می‌ریزند نیز از دیگر عوامل تهدیدکننده محیط زیست دریایی است. مسئولان سازمان محیط زیست ایران می‌گویند ساخت و سازهای غیرمجاز در ساحل خزر که مانع از دسترسی آزادانه به این سواحل شده، تنوع زیستی را نیز به خطر انداخته و نسل برخی از ماهیان از جمله ماهیان خاویاری، سفید و کیلکا را تهدید می‌کند. بخش زیادی از این سواحل در اختیار سازمان‌ها ونهادهای دولتی است. مطابق برخی آمار، تنها در استان مازندران بیش از ۹۶ درصد از سواحل خزر در اختیار بخش دولتی یا خصوصی است.

دولت ایران گرچه آیین‌نامه‌ای را برای آزادسازی حریم ۶۰ متری سواحل خزر در برنامه چهارم توسعه تصویب کرد، اما این مصوبه به طور کامل اجرا نشد و بنابراین در برنامه پنجم توسعه نیز گنجانده شد. کارشناسان محیط زیست، زمین‌های مجاور یک تالاب و یا آبگیر را نیز جزیی جدا نشدنی از آن اکوسیستم به حساب می‌آورند که باید مورد حفاظت قرار گیرد و هرگونه ساخت و ساز در آن تحت کنترل باشد.

ساخت و سازهای بی‌رویه در حاشیه دریا و رودخانه‌ها باعث شده است تا جمیعت حیات وحش و آبزیان در بسیاری مناطق کاهش یابد. در ضمن برداشت شن و ماسه از بستر دریا و رودخانه‌‌ها برای کارهای ساختمانی نیز تخریب این زیستگا‌های طبیعی را به همراه داشته است.

رها کردن حجم انبوه زباله در حاشیه رودخانه‌ها باعث شد تا در هفته گذشته سیلاب در استان گیلان این زباله‌ها را به داخل تالاب انزلی ببرد، به طوری که بخش‌هایی از این تالاب با حجم قابل ملاحظه‌ای از زباله پوشیده شد. سازمان محیط زیست استان گیلان اعلام کرده وضعیت ویژه‌ی این تالاب در ستاد مدیریت بحران مطرح شده است.

در همین زمینه:
بیژن روحانی در رادیو زمانه