آیا حاصل سد گتوند آب شور است؟
<p>بیژن روحانی − احداث سد گتوند در خوزستان، نگرانی سازمان محیط زیست ایران و کارشناسان مستقل را برانگیخته‌ است.</p> <div dir="RTL">واقع شدن مخزن این سد روی گنبدهای نمکی باعث خواهد شد تا نمک فراوانی در آب سد حل و از آن طریق وارد رودخانه کارون شود.</div> <div dir="RTL">علاوه بر شور شدن آب کارون، نمک‌زار شدن زمین‌ها و مناطق اطراف نیز جزو عوارض زیست محیطی است که کارشناسان محیط زیست نسبت به آن هشدار داده‌‌اند.</div> <div dir="RTL"> </div> <!--break--> <div dir="RTL"><b>دست‌آوردی مهم در مهندسی و سد‌سازی</b></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">گرچه در خصوص مسائل زیست محیطی این سد نگرانی‌هایی وجود دارد اما ساختن آن برای ایران یک دست‌آورد مهم در زمینه سد سازی به شمار می‌آيد. سد گتوند علیا در حدود ده کیلومتری شهر گتوند در استان خوزستان قرار دارد وبا ارتفاع ۱۸۲ متر، بلندترین سد خاکی ایران است. پس از سد کرخه، گتوند دومین مخزن بزرگ آبی کشور و همچنین بزرگترین مخزن آبی روی رودخانه کارون است. به گفته‌ی مسئولان این پروژه، این سد همچنین بزرگترین پروژه برقابی کشور است و از نظر مهندسی در سطح بین‌المللی نیز یک سازه مهم تلقی می‌شود. این سد قادر خواهد بود ۴۵۰۰ گیگاوات ساعت برق تولید کند. مبلغی معادل ۲۵ هزار میلیارد ریال برای به پایان رساندن این پروژه صرف خواهد شد. کارهای مطالعاتی برای ساختن این سد در دهه هفتاد خورشیدی و توسط مشاوران ایرانی و خارجی به انجام رسیده است. این سد هم اکنون آماده بهره‌برداری است و تاکنون بخشی از آن نیز آب‌گیری شده است.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">با این‌حال به اعتقاد کارشناسان محیط زیست، مکان‌یابی این سد بزرگ درست انجام نشده و با قرار گرفتن مخزن آن روی گنبدهای نمکی بزرگی که در این منطقه قرار دارند، خطر شور شدن آب رودخانه کارون و نمکزار شدن مناطق اطراف سد جدی است.</div> <div dir="RTL"> <img width="300" height="300" align="left" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/gotvand1.jpg" alt="" /></div> <div dir="RTL"><b>سازمان محیط زیست و سد گتوند</b></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">محمد محمدی‌زاده، رییس سازمان محیط زیست ایران، در همین مورد اعلام کرده است که وزارت نیرو در حال ایمن سازی اطراف سد گتوند است و تا زمانی که تثبیت نمک در آن انجام نشود، این سد افتتاح نخواهد شد. آقای محمدی زاده نیز تایید کرده است که بافت خاک اطراف سد دارای لایه‌های نمکی فراوانی است و راه اندازی سد ممکن است باعث به وجود آمدن نمکزار شود.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">اکنون در خصوص ارزیابی‌های زیست محیطی این سد که می‌بایست در دهه‌ی هفتاد خورشیدی انجام می‌شد، صحبت‌های فراوانی در جریان است. از یک سو فعالان و کارشناسان محیط زیست می‌گویند با توجه به آن‌که وجود لایه‌های نمک در ساختار زمین‌شناسی منطقه و در سازند گچساران کاملا قابل پیش‌بینی بوده است، چرا برای احداث چنین سد عظیمی به تاثیراتی که پس از ساخته‌شدن بر محیط اطراف می‌گذارد توجهی نشده است؟ اما به گفته‌ی رییس سازمان محیط زیست ایران، بیش از بیست سال قبل، یعنی زمانی که مطالعات این سد انجام گرفته، دستورالعملی به نام مجوز زیست محیطی وجود نداشته است.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>سد‌سازان چه می‌گویند؟ </b></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">در پاسخ به انتقادات مطرح شده از این طرح، «شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران»، که بزرگترین کارفرمای سد و نیروگاه آبی در ایران است، در یادداشتی که در خردادماه امسال در اختیار روزنامه همشهری گذاشت تصریح کرد در زمانی که این مطالعات انجام شدند وجود لایه‌های نمک در این منطقه پیش‌بینی شد اما از آن‌جا که نسبت سود به هزینه در این پروژه بسیار بالا بود بنابراین انجام هزینه برای هرگونه راهکار علاج‌بخشی در اثر بروز مشکلات احتمالی قابل توجیه است. همچنین یافتن نقطه‌ی دیگری برای احداث سد که بتواند همین منافع را داشته باشد امکان‌پذیر به نظر نمی‌رسیده است (همشهری ۲۷ خرداد ۱۳۹۱).</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">به این ترتیب کارفرمای سد‌های بزرگ در ایران نیز وجود لایه‌ها وگنبدهای نمکی در این منطقه را پذیرفته ولی معتقد است با توجه به منافع بالای راه‌اندازی این سد، هزینه برای مقابله با نمک آزاد شده، به صرفه است. دیگر مسئولان این سد نیز اعلام کرده‌اند حجم نمک در برابر حجم ۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعبی آب در مخزن سد ناچیز است و تاثیرات آن فقط در کوتاه مدت خواهد بود. آرش محجوب مدیر مطالعاتی این سد به خبرگزاری مهر گفته‌است وجود این میزان نمک در دراز مدت تاثیری بر کیفیت آب ندارد و آثار کوتاه مدت آن هم با مدیریت صحیح می‌تواند ظرف سه تا پنج سال کاملا برطرف شود.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>نادیده گرفتن معدن بزرگ نمک</b></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">با این‌حال کارشناسان محیط زیست و همچنین کارشناسان نظام مهندسی اعتقاد دارند که وجود یک معدن نمک بزرگ در فاصله ۵ کیلومتری این سد در نظر گرفته نشده است و هنگام آبگیری و تشکیل دریاچه سد با ظرفیت کامل خود، این معدن که میزان نمک آن صدها میلیون تن برآورد شده است به کلی زیر آب فرو خواهد رفت و آن‌گاه شوری رودخانه کارون به بیشترین میزان خود خواهد رسید.</div> <div dir="RTL"> </div> <blockquote> <div dir="RTL"><img width="222" height="171" align="middle" src="http://zamanehdev.redbee.nl/u/wp-content/uploads/shir_sangi.jpg" alt="" /></div> <div dir="RTL">با اعلام زیر آب رفتن مناطق اطراف سد گتوند، فعالان میراث فرهنگی نیز پرسش‌هایی در خصوص سرنوشت شیرهای سنگی موجود در گورستان‌های این روستاها مطرح کردند. شیرهای سنگی که در گویش اهالی منطقه به آن‌ها بردشیر گفته می‌شود، مجسمه‌هایی هستند که بر سر گور برخی افراد سرشناس به دلیل شجاعت‌ها یا فداکاری‌هایشان گذاشته می‌شود. تعداد زیادی از این شیرها در منطقه بختیاری در طی سال‌های گذشته یا دزدیده شده و یا از میان رفته‌اند.</div> <div dir="RTL"> </div> </blockquote> <div dir="RTL">چنان‌چه برآورد کارشناسان محیط زیست از میزان نمک وارد شده به منطقه درست باشد، مکان‌یابی این سد از نظر تاثیرات زیست محیطی درست نبوده است و در طولانی مدت نیز امکان دارد استفاده از آب رودخانه کارون برای کشاورزی امکان‌پذیر نباشد.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">در پی آغاز مرحله سوم آبگیری سد گتوند علیا در سال‌جاری، دیوار حائلی که قرار بود مانع از انحلال نمک در آب سد شود فروریخت و نگرانی از شوری بیش از حد آب رودخانه باعث بروز اعتراض‌های فراوانی از جمله شکایت تعدادی از کشاورزان استان خوزستان شد.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL"><b>تاثیرات اجتماعی و فرهنگی</b></div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">عملیات بزرگ احداث این سد باعث اشتغال‌زایی و استفاده از نیروهای کار محلی شده است. همچنین راه افتادن نیروگاه آن می‌تواند نتایج مهمی برای تولید انرژی در ایران داشته باشد. اما نگرانی‌های موجود از تاثیرات زیست محیطی این پروژه مانع از شادمانی بسیاری از فعالان محیط زیست است.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">به جز بحث بر سر تاثیرات زیست محیطی این سد، نگرانی‌هایی نیز در مورد آسیب‌های اجتماعی و همچنین فرهنگی آن منتشر شده است. با آغاز آب‌گیری این سد تعدادی از روستاهای منطقه به زیر آب خواهند رفت و به همین دلیل ساکنان این روستاها با دریافت مبلغی از وزارت نیرو، باید خانه‌های خود را تخلیه کنند. در بسیاری از رسانه‌ها از حدود بیست تا چهل هزار نفر که براثر آب‌گیری مجبور به رها کردن خانه‌های خود هستند صحبت شده است. با این‌حال مسئولان دولتی این تعداد را اغراق آمیز دانسته و رقمی در حدود هزار نفر را درست می‌دانند.</div> <div dir="RTL"> </div> <div dir="RTL">همچنین با اعلام زیر آب رفتن این مناطق، فعالان میراث فرهنگی نیز پرسش‌هایی در خصوص سرنوشت شیرهای سنگی موجود در گورستان‌های این روستاها مطرح کردند. شیرهای سنگی که در گویش اهالی منطقه به آن‌ها بردشیر گفته می‌شود، مجسمه‌هایی هستند که بر سر گور برخی افراد سرشناس به دلیل شجاعت‌ها یا فداکاری‌هایشان گذاشته می‌شود. تعداد زیادی از این شیرها در منطقه بختیاری در طی سال‌های گذشته یا دزدیده شده و یا از میان رفته‌اند.</div> <div dir="RTL"> </div> <p><span dir="RTL">به تازگی سازمان میراث فرهنگی خوزستان در پاسخ به نگرانی‌های موجود اعلام کرد این شیرهای بزرگ سنگی از منطقه آبماهیک به موزه‌ی مسجد سلیمان منتقل خواهد شد. </span></p>
بیژن روحانی
احداث سد گتوند در خوزستان، نگرانی سازمان محیط زیست ایران و کارشناسان مستقل را برانگیخته است.
واقع شدن مخزن این سد روی گنبدهای نمکی باعث خواهد شد تا نمک فراوانی در آب سد حل و از آن طریق وارد رودخانه کارون شود. علاوه بر شور شدن آب کارون، نمکزار شدن زمین‌ها و مناطق اطراف نیز جزو عوارض زیست محیطی است که کارشناسان محیط زیست نسبت به آن هشدار داده‌‌اند.
دست‌آوردی مهم در مهندسی و سد‌سازی
گرچه در خصوص مسائل زیست محیطی این سد نگرانی‌هایی وجود دارد اما ساختن آن برای ایران یک دست‌آورد مهم در زمینه سد سازی به شمار می‌آيد. سد گتوند علیا در حدود ده کیلومتری شهر گتوند در استان خوزستان قرار دارد وبا ارتفاع ۱۸۲ متر، بلندترین سد خاکی ایران است. پس از سد کرخه، گتوند دومین مخزن بزرگ آبی کشور و همچنین بزرگترین مخزن آبی روی رودخانه کارون است. به گفته‌ی مسئولان این پروژه، این سد همچنین بزرگترین پروژه برقابی کشور است و از نظر مهندسی در سطح بین‌المللی نیز یک سازه مهم تلقی میشود. این سد قادر خواهد بود ۴۵۰۰ گیگاوات ساعت برق تولید کند. مبلغی معادل ۲۵ هزار میلیارد ریال برای به پایان رساندن این پروژه صرف خواهد شد. کارهای مطالعاتی برای ساختن این سد در دهه هفتاد خورشیدی و توسط مشاوران ایرانی و خارجی به انجام رسیده است. این سد هم اکنون آماده بهره‌برداری است و تاکنون بخشی از آن نیز آبگیری شده است.
با این‌حال به اعتقاد کارشناسان محیط زیست، مکان‌یابی این سد بزرگ درست انجام نشده و با قرار گرفتن مخزن آن روی گنبدهای نمکی بزرگی که در این منطقه قرار دارند، خطر شور شدن آب رودخانه کارون و نمکزار شدن مناطق اطراف سد جدی است.
سازمان محیط زیست و سد گتوند
محمد محمدی‌زاده، رییس سازمان محیط زیست ایران، در همین مورد اعلام کرده است که وزارت نیرو در حال ایمن سازی اطراف سد گتوند است و تا زمانی که تثبیت نمک در آن انجام نشود، این سد افتتاح نخواهد شد. آقای محمدی زاده نیز تایید کرده است که بافت خاک اطراف سد دارای لایه‌های نمکی فراوانی است و راه اندازی سد ممکن است باعث به وجود آمدن نمکزار شود.
اکنون در خصوص ارزیابی‌های زیست محیطی این سد که می‌بایست در دهه‌ی هفتاد خورشیدی انجام می‌شد، صحبت‌های فراوانی در جریان است. از یک سو فعالان و کارشناسان محیط زیست می‌گویند با توجه به آن‌که وجود لایه‌های نمک در ساختار زمین‌شناسی منطقه و در سازند گچساران کاملا قابل پیش‌بینی بوده است، چرا برای احداث چنین سد عظیمی به تاثیراتی که پس از ساخته‌شدن بر محیط اطراف می‌گذارد توجهی نشده است؟ اما به گفته‌ی رییس سازمان محیط زیست ایران، بیش از بیست سال قبل، یعنی زمانی که مطالعات این سد انجام گرفته، دستورالعملی به نام مجوز زیست محیطی وجود نداشته است.
سد‌سازان چه می‌گویند؟
در پاسخ به انتقادات مطرح شده از این طرح، «شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران»، که بزرگترین کارفرمای سد و نیروگاه آبی در ایران است، در یادداشتی که در خردادماه امسال در اختیار روزنامه همشهری گذاشت تصریح کرد در زمانی که این مطالعات انجام شدند وجود لایه‌های نمک در این منطقه پیش‌بینی شد اما از آن‌جا که نسبت سود به هزینه در این پروژه بسیار بالا بود بنابراین انجام هزینه برای هرگونه راهکار علاج‌بخشی در اثر بروز مشکلات احتمالی قابل توجیه است. همچنین یافتن نقطه‌ی دیگری برای احداث سد که بتواند همین منافع را داشته باشد امکان‌پذیر به نظر نمی‌رسیده است (همشهری ۲۷ خرداد ۱۳۹۱).
به این ترتیب کارفرمای سد‌های بزرگ در ایران نیز وجود لایه‌ها وگنبدهای نمکی در این منطقه را پذیرفته ولی معتقد است با توجه به منافع بالای راه‌اندازی این سد، هزینه برای مقابله با نمک آزاد شده، به صرفه است. دیگر مسئولان این سد نیز اعلام کرده‌اند حجم نمک در برابر حجم ۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعبی آب در مخزن سد ناچیز است و تاثیرات آن فقط در کوتاه مدت خواهد بود. آرش محجوب مدیر مطالعاتی این سد به خبرگزاری مهر گفته‌است وجود این میزان نمک در دراز مدت تاثیری بر کیفیت آب ندارد و آثار کوتاه مدت آن هم با مدیریت صحیح میتواند ظرف سه تا پنج سال کاملا برطرف شود.
نادیده گرفتن معدن بزرگ نمک
با این‌حال کارشناسان محیط زیست و همچنین کارشناسان نظام مهندسی اعتقاد دارند که وجود یک معدن نمک بزرگ در فاصله ۵ کیلومتری این سد در نظر گرفته نشده است و هنگام آبگیری و تشکیل دریاچه سد با ظرفیت کامل خود، این معدن که میزان نمک آن صدها میلیون تن برآورد شده است به کلی زیر آب فرو خواهد رفت و آن‌گاه شوری رودخانه کارون به بیشترین میزان خود خواهد رسید.
با اعلام زیر آب رفتن مناطق اطراف سد گتوند، فعالان میراث فرهنگی نیز پرسش‌هایی در خصوص سرنوشت شیرهای سنگی موجود در گورستان‌های این روستاها مطرح کردند. شیرهای سنگی که در گویش اهالی منطقه به آن‌ها بردشیر گفته میشود، مجسمه‌هایی هستند که بر سر گور برخی افراد سرشناس به دلیل شجاعت‌ها یا فداکاری‌هایشان گذاشته میشود. تعداد زیادی از این شیرها در منطقه بختیاری در طی سالهای گذشته یا دزدیده شده و یا از میان رفته‌اند.
چنانچه برآورد کارشناسان محیط زیست از میزان نمک وارد شده به منطقه درست باشد، مکان‌یابی این سد از نظر تاثیرات زیست محیطی درست نبوده است و در طولانی مدت نیز امکان دارد استفاده از آب رودخانه کارون برای کشاورزی امکان‌پذیر نباشد.
در پی آغاز مرحله سوم آبگیری سد گتوند علیا در سال‌جاری، دیوار حائلی که قرار بود مانع از انحلال نمک در آب سد شود فروریخت و نگرانی از شوری بیش از حد آب رودخانه باعث بروز اعتراض‌های فراوانی از جمله شکایت تعدادی از کشاورزان استان خوزستان شد.
تاثیرات اجتماعی و فرهنگی
عملیات بزرگ احداث این سد باعث اشتغال‌زایی و استفاده از نیروهای کار محلی شده است. همچنین راه افتادن نیروگاه آن میتواند نتایج مهمی برای تولید انرژی در ایران داشته باشد. اما نگرانی‌های موجود از تاثیرات زیست محیطی این پروژه مانع از شادمانی بسیاری از فعالان محیط زیست است.
به جز بحث بر سر تاثیرات زیست محیطی این سد، نگرانی‌هایی نیز در مورد آسیب‌های اجتماعی و همچنین فرهنگی آن منتشر شده است. با آغاز آبگیری این سد تعدادی از روستاهای منطقه به زیر آب خواهند رفت و به همین دلیل ساکنان این روستاها با دریافت مبلغی از وزارت نیرو، باید خانه‌های خود را تخلیه کنند. در بسیاری از رسانه‌ها از حدود بیست تا چهل هزار نفر که براثر آبگیری مجبور به رها کردن خانه‌های خود هستند صحبت شده است. با این‌حال مسئولان دولتی این تعداد را اغراق آمیز دانسته و رقمی در حدود هزار نفر را درست می‌دانند.
همچنین با اعلام زیر آب رفتن این مناطق، فعالان میراث فرهنگی نیز پرسش‌هایی در خصوص سرنوشت شیرهای سنگی موجود در گورستان‌های این روستاها مطرح کردند. شیرهای سنگی که در گویش اهالی منطقه به آن‌ها بردشیر گفته میشود، مجسمه‌هایی هستند که بر سر گور برخی افراد سرشناس به دلیل شجاعت‌ها یا فداکاری‌هایشان گذاشته میشود. تعداد زیادی از این شیرها در منطقه بختیاری در طی سالهای گذشته یا دزدیده شده و یا از میان رفته‌اند.
به تازگی سازمان میراث فرهنگی خوزستان در پاسخ به نگرانی‌های موجود اعلام کرد این شیرهای بزرگ سنگی از منطقه آبماهیک به موزه‌ی مسجد سلیمان منتقل خواهد شد.
نظرها
کاربر مهمان
اقای روحانی سلام و خیلی متشکر بابت مقالات خوب تان در زمینه محیط زیست و دیگر زمینه ها. این یکی به نظر میرسد که چند تا جنبه های جدید دارد که در عمل و نهایتا بر کارایی و عملکرد این سازه اثرات منفی دارند. اینکه میلیون ها تن نمک (که البته منظور نمک طعام یا کلرور سدیم است) در دامنه ابگیر و یا نزدیک ان در درون دریاچه سد قرار دارد میتواند محاسبات را به شدت تغییر دهد. چه نمک طعام به طور نامحدود در اب حل میشود و برای سالهای اینده رفته رفته این نمک وارد اب شده و ان را به شورابه تبدیل خواهد کرد. اما از انجا که سد مجرای خروجی دارد شاید بتوان انتظار داشت که تاثیرات سوء نمک کمتر از انتظار باشد. البته این در حالی است که سطح اب در جایی باشد که در مجاورت مستقیم نمک نباشد. اما بازهم مشکل شوره زار شدن زمین های کشاورزی پایین دست پابرچاست چه پس از تبخیر اب نمک بر جا میماند. تنها امیدی که هست اینست که سیلاب های زمستانی-بهاری انرا بشوید و از طزیق خلیج فارس به دریای ازاد برساند. حال اگز این کوههای نمک در نزدیکی خاکریز سد یا دیوار سد باشند که دیگر نور علی نور است و با شسته شدن نمک پایه های خاکریز یا دیوار سد هم سست خواهند شد که ظاهرا انیطور به نظر نمی اید چه طبق نوشته شما کوه نمک در 5 کیلومتری مخزن دریاچه سد است. با عین حال کار از محکم کاری عیب نمیکند و شاید بهتر باشد که به جای دیوار گودالی طویل در دامنه کوه نمک بین دریاچه و کوه نمک ایجاد و حایل شود که چنانچه اب باران نمک را در خود حل کند قبل از رسیدن به اب سد در این گودال جمع و تبخیر شود و هر تابستان نمک باقی مانده از این شیار مصنوعی برداشته شود تا برای بارندگی های بعدی اماده باشد. اینکه دست اندر کاران به جای گودال دیواری را بر پایه نمک ساخته اند جای شگفتی است! چون با حل شدن نمک لایه های زیرین انتظار فروریختن دیوار خیلی فراوان است در حالیکه ایجاد یک گودال عریض و طویل اما کم عمق هم ارزان تر است و هم می تواند به عنوان یک منبع نمک مورد استفاده قرار گیرد. به هر حال با همه این تفاسیر شاید هیچیک از این راه کار ها مثمر واقع نشود و برای سالهای دراز نمک از گوهها ی بالادست شسته رفته شود و به ب دریاچه وارد و انرا به شوراب تبدیل کند. با تشکر مجدد. ابراهیمیان
کاربر مهمان
با سلام اتصال زیر عکس های جالبی از ساختمان این سد بزرگ دارد. به دیدنش می ارزد. http://www.iranmilitaryforum.net/science-and-technology/dam-and-power-station-construction-in-gatvand-khuzestan-(photos)/