هنر ایرانی در حراج کریستی: رکوردشکن یا تقلبی؟

آخرین دور از حراج کریستی در شهر دوبی، شگفتی‌های جدیدی برای هنر و هنرمندان ایرانی در آستین داشت. گرچه فروش تابلوی فرهاد مشیری با قیمت حدوداً یک میلیون دلار سقف قیمت‌ هنر معاصر ایران را همچنان در بالاترین حد ممکن نگاه داشت، اما احتمال تقلبی بودن یک تابلوی نقاشی دیگر از آثار هنرمند نامدار، فرامرز پیل‌آرام، باعث شد کریستی این اثر هنری را از دور فروش خارج کند. فروش اثر فرهاد مشیری با چنین قیمتی می‌توانست روی فروش سایر هنرمندان ایرانی نیز تأثیر مثبت بگذارد، اما کارشناسان هنری با خروج تابلوی پیل‌آرام از کریستی نسبت به رویگردانی بازار هنر از آثار ایرانی به طور جدی اظهار نگرانی کرده‌اند. برخی دیگر نیز خبر تقلبی بودن تابلوی پیل‌آرام را اتهام‌زنی بی‌پایه و اساس خوانده‌اند.

پیل‌آرام چگونه از دور خارج شد؟

وقتی تابلوی فرامرز پیل‌آرام، نقاش فقید سبک سقاخانه، پس از شش دوره تلاش دست‌اندرکاران و واسطه‌های هنری توانست به حراجی کریستی در دوبی راه پیدا کند، بسیاری از کارشناسان هنری ایران از این‌که ارزش‌‌های فوق‌العاده پیل‌آرام دوباره مورد توجه قرار می‌گیرد شادمان شدند. پیل‌آرام که جزو بنیان‌گذاران مکتب سقاخانه و همچنین نقاشی‌خط شناخته می‌شود در سن ۴۶ سالگی و در سال ۱۳۶۲ از دنیا رفته است. او در کارهایش با ترکیب نمادها، عناصر و اشیایی ایرانی مانند مهرها و نقوش کاشی‌کاری و درآمیختن آن‌ها با برخی علائم مذهبی مانند علم و پنجه‌های مراسم عاشورا سبک جدیدی را بنیان‌گذاری کرد. پیل‌آرام با درآمیختن امکانات بصری خط فارسی به خصوص خط نستعلیق با نقاشی، راه‌های نوینی برای ترکیب‌بندی کشف کرد که به نقاشی‌خط مشهور شد.

تابلوی نقاشی پیل‌آرام که به این حراجی کریستی ارسال شده بود یکی از آثار سری سقاخانه او بود و قیمت پایه آن یک صد هزار دلار تعیین شده بود. با این حال پیش‌بینی می‌شد بتواند تا حدود ۱۵۰ هزار دلار نیز قیمت آن بالا برود. اما پیش از برگزاری حراجی شایعاتی مبنی بر این که تابلوی ارسال شده به کریستی اصل نیست قوت گرفت. گفته می‌شود افرادی با ارسال پیامک یا اس.ام.اس و همچنین نامه به طور مشکوکی به برگزار‌کنندگان حراجی هشدار داده‌اند که این اثر پیل‌آرام اصل نیست. بالاگرفتن این شایعات باعث شد تا در کمال ناباوری این تابلو در آخرین ساعات از کاتالوگ فروش خارج شود.

علیرضا سمیع آذر، رییس پیشین موزه هنرهای معاصر ایران و کارشناس فروش آثار هنری، اعلام کرد مطئمنا این قضیه لطمه بزرگی به کارهای پیل‌‌‌‌‌‌‌‌‌آرام خواهد زد و دیگر در هیچ حراج معتبری کارهای این هنرمند به فروش نخواهد رفت. محمد بهشتی، رییس پیشین سازمان میراث فرهنگی ایران و کارشناس آثار هنری نیز به خبرگزاری ایسنا گفت عده‌ای با بیان چنین حرف‌هایی باعث آسیب دیدن هنر و هنرمندان ایرانی می‌شوند. او از حسادت و تنگ‌نظری به عنوان دلایل اصلی چنین کارهایی نام برده است.

آیدین آغداشلو، هنرمند نقاش و کارشناس امور هنری در این باره معتقد است این اتفاق‌ها نه فقط در مورد آثار ایرانی بلکه در مورد هنر معاصر جهان نیز رخ می‌دهد و اثری را که مورد تردید قرار می‌گیرد از دور خارج می‌کنند و یا این‌که با تاکید بر آن‌که در مورد اصالت آن شک دارند آن را به فروش می‌رسانند. بنابراین نباید در این مورد زیاد جنجال به پا کرد. آغداشلو معتقد است می‌توان دلایلی را که برای تقلبی بودن این اثر مطرح شده در یک جمع کارشناسی عرضه و در مورد آن‌ها بحث کرد. او نیز می‌گوید با این اتفاق، بازار هنر معاصر ایران به خصوص بازار فروش آثار فرامرز پیل‌آرام لطمه فراوان خواهد خورد.

فریال سلحشور، کارشناس دادگستری در زمینه آثار هنری و مدیر گالری دی، اما پا را از سایرین فراتر گذاشته و از کسانی که در مورد تقلبی بودن این اثر سخن گفته‌اند به عنوان خائن نام می‌برد. خانم سلحشور پس از خروج تابلوی پیل‌آرام از حراج کریستی گفت افرادی که چنین مواردی را مطرح می‌کنند نادان و جاهل هستند و به هنر ایران خیانت می‌کنند. این کارشناس هنری با ارتباط دادن مساله اصالت یک اثر هنری به مسائل سیاسی به ایسنا گفته است در زمانی که همه دنیا با نگاه‌های سیاسی در تلاشند تا نام ایران را حذف کنند، بیان این موارد به هنر ایران صدمه می‌زند.

گرچه کارشناسان هنری در ایران از مطرح شدن احتمال تقلبی بودن این اثر به شدت انتقاد کرده‌‌اند، اما هنوز هیچ اقدامی برای محک زدن اصل یا جعلی بودن تابلوی فرامرز پیل‌آرام صورت نگرفته است.

مرد یک میلیون دلاری

ظاهرا دیگر برای فرهاد مشیری، با آن صورت استخوانی و چهره بی‌لبخندش، فروش‌های یک میلیون دلاری عادی شده است. او اکنون لقب گران‌ترین هنرمند معاصر ایران و خاورمیانه را دارد. این دومین باری بود که این هنرمند شیرازی توانست یک اثر هنری‌اش را به قیمت حدودا یک میلیون دلار به فروش برساند. تابلو «باغ مخفی» مشیری گران‌ترین عرصه فروخته شده در چهاردمین حراج کریستی در دوبی بود. در این حراج اثاری از دیگر هنرمندان خاورمیانه از کشورهای ترکیه، مراکش و سوریه نیز عرضه شده بود. این تابلو مشیری که با استفاده از رنگ و روغن، قطعات فلزی، کریستال‌های درخشان و مهره‌های رنگی درست شده است، یک خرس بزرگ را در حالی تصویر کرده است که یک پسربچه را در لباس خواب در بغل خود گرفته و در میان باغی رویایی ایستاده است. در ابتدا پیش‌بینی می‌شد این اثر چیزی بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار دلار به فروش برود، اما با فرود آمدن چکش حراج در سالن کریستی، این اثر هنری معاصر در کمال حیرت به قیمت ۹۸۷ هزار دلار به فروش رسید. ۹ مجموعه‌دار مختلف برای تصاحب این اثر مشیری با هم رقابت می‌کردند، که از آن میان دو مجموعه‌دار داخل سالن و هفت نفر دیگر از راه دور و با تلفن قیمت‌های خود را لحظه به لحظه بالاتر می‌بردند.

فرهاد مشیری که اکنون آثارش در بازارهای بین‌المللی رکورد قیمت‌های خاورمیانه را شکسته است، در نگاه منتقدان یا به شدت تحسین شده و یا برعکس از او به عنوان هنرمندی که با خلق آثار لوکس و تزیینی تنها به دنبال مشتریان ثروتمند است نام می‌برند. او نیز در بسیاری از کارهای خود از عناصر و نمادهای ایرانی بهره برده است. نخستین آثار او که به شهرت دست یافتند، نقاشی‌هایی بودند با الهام از کوزه‌های ایرانی که روی آن‌ها عباراتی مانند «عشق» یا «گذشته، گذشته است» نقش بسته بود. پس از آن مشیری دوره‌ای از چیدمان‌ها را تجربه کرد که موفقیت‌های فراوانی برایش به همراه داشت. او در برخی دیگر از کارهایش با استفاده از تکنیک گلدوزی، صحنه‌ها و شخصیت‌هایی را به گونه‌ای تصویر می‌کرد که گویی از دل کارتون‌های کودکان بیرون آمده‌‌اند و خصلت رویاگونه داشتند. تابلوی نقاشی «باغ مخفی» نیز چنین خصلتی دارد. سهراب محبی، منتقد هنری، در وصف آثار فرهاد مشیری می‌گوید هرچند او بیشتر به دلیل فروش آثارش در حراجی‌های نقاشی مشهور شده است اما تاثیر او بر هنر ایرانی فراسوی بازار پذیری هنر می‌رود.

گالری: پاره‌ای از آثار فرهاد مشیری