کاربست سلاح شیمیایی و تشدید جنگ داخلی در سوریه

وعده‌ کمک بیشتر آمریکا به مخالفان دولت سوریه و رفع بخشی از تحریم نفتی اتحادیه اروپا علیه آن کشور،  زمینه‌ساز تقویت بیشتر گروه‌های مسلح مخالف هستند. این دو اتفاق در حالی رخ داده که وزارت دفاع آمریکا شواهد «استفاده‌ محدود» از مهمات حاوی گاز «سارین» را در درگیری نیروهای دولتی و مخالفان در نزدیکی شهرهای حلب و دمشق، پایتخت، تأیید کرد.

جان کری، وزیر امور خارجه‌ آمریکا نیز بدون ذکر جزئیات دقیق به کنگره‌ آن کشور اطلاع داده که نیروهای دولتی دست‌کم در دو مورد به شکلی محدود از گاز سمی علیه مخالفان دولت استفاده کرده‌اند.

دولت‌های فرانسه و بریتانیا نیز شواهد کاربرد محدود سلاح شیمیایی را تأیید کرده‌اند. موضوعی که از دید دولت آمریکا عبور از «خط قرمز» محسوب می‌شود.

احتمال استفاده از سلاح‌های شیمیایی بحث دخالت نظامی نیروهای سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، «ناتو»، به رهبری آمریکا را در سوریه بار دیگر پیش کشیده است.

تأیید شواهد کاربرد سلاح شیمیایی در درگیری نیروهای دولتی و مخالفان مسلح، عامل مهمی در تصمیم پیرامون برخورد نظامی خارجی با حکومت بشار اسد است، اما به دلیل محدودیت کاربرد نمی‌تواند علت دخالت نظامی مستقیم آمریکا در سوریه باشد.

شواهد کنونی باعث «کشتار جمعی» مانند حمله‌ شیمیایی ۲۵ سال قبل نیروهای عراقی به حلبچه نشده‌اند تا دخالت نظامی فوری را توجیه کنند.

موضع‌گیری محتاطانه در باره‌ کاربرد سلاح شیمیایی

باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا از بررسی دقیق‌تر موضوع کاربرد سلاح شیمیایی از سوی حکومت سوریه خبر داده است. رفع ابهام‌های موجود در باره‌ شرایط و چگونگی کاربرد محدود مهمات شیمیایی ممکن است باعث اقدام علیه سوریه در شورای امنیت سازمان ملل شود و واگذاری تجهیزات نظامی به مخالفان مسلح را از سوی حامیان خارجی آن‌ها تسریع کند.

بحث‌ها در این باره از زمانی قوت گرفت که ایتای برون، از فرماندهان اطلاعاتی ارتش اسرائیل، در همایشی امنیتی در تل‌آویو از وجود شواهد کاربرد سلاح شیمیایی در سوریه علیه مخالفان گفت. اسرائیل در حال حاضر خواهان دخالت نظامی آمریکا در سوریه است. اقدامی که بشار اسد، متحد منطقه‌ای ایران را در برابر اسرائیل، از میان برمی‌دارد و توازن قدرت را به نفع اسرائیلی‌ها در خاور میانه تغییر می‌دهد.

اتحاد جماهیر شوروی سابق در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ قرن بیستم در توسعه‌ سلاح‌های شیمیایی به سوریه کمک کرد. بعضی کشورهای عربی و ایران نیز از حامیان تولید سلاح‌شیمیایی در آن کشور بوده‌اند.

دمشق با توسعه‌ چنین سلاح‌هایی در مناطقی مانند حماه، دمشق، حمص و حلب قصد داشت در برابر اسرائیل به توازن قوا برسد. شبکه‌ تلویزیونی «سی‌ان‌ان»، اخیراً با استناد به منابع نظامی آمریکا گزارش داد که برای حفاظت از محل‌های تولید و نگه‌داری مهمات شیمیایی سوریه تا۷۰ هزار سرباز لازم است.

کاربرد سلاح شیمیایی و حمایت از مخالفان سوری

ایالات متحده پیش‌تر اعلام کرد که قصد دارد با کمک کشورهای دیگر، یک میلیارد دلار برای مخالفان سوری گردآوری کند و از آنان با امکانات نظامی حفاظتی مانند جلیقه‌های محافظ و خودروهای زرهی پشتیبانی کند.

آمریکا همچنین وعده داده که کمک‌های مالی خود به مخالفان دولت سوریه را به ۲۵۰ میلیون دلار برساند. هر چند گروه‌های عمده‌ مخالف دولت خواهان دریافت جنگ‌افزارهای بیشتر و دخالت نظامی غرب از جمله با حمله‌هواپیماهای بی‌سرنشین هستند.

از دید بعضی جمهوری‌خواهان آمریکا که موافق دخالت نظامی آمریکا در سوریه هستند، زمان عمل با شواهد موجود فرا رسیده است. جان مک‌کین، سناتور جمهوری‌خواه اخیراً گفت، ظاهراً دولت سوریه از خط قرمز عبور کرده و دولت اوباما باید منطقه‌ پروازممنوع برای حفاظت از مخالفان سوری برقرار کند و به گروه‌های مخالف «قابل اعتماد» تجهیزات نظامی بیشتری بدهد.

ایالات متحده در گذشته رسماً هزینه‌‌ تجهیزات مخابراتی و دارو برای مخالفان سوری را تأمین کرده است. اما حتی با تأیید کاربرد گاز سمی علیه مخالفان، به نظر نمی‌رسد که آمریکا در مورد سوریه، متمایل به لشکرکشی‌ای در حد حمله به عراق باشد.

موضع‌گیری دولت اوباما پیرامون اطلاعات منتشر شده در باره‌ کاربرد سلاح شیمیایی محتاطانه بوده است. اوباما از این شواهد با عنوان عامل تغییر «قواعد بازی» یاد کرده است.

در نامه‌ کاخ سفید در باره‌ سوریه خطاب به کنگره، دولت آمریکا با استناد به «ارزیابی سرویس‌های اطلاعاتی» با «میزان متفاوت اطمینان» صحت آن‌ها، از موضوع کاربرد سلاح شیمیایی اظهار اطلاع کرده است.

اما یک سخنگوی کاخ سفید نیز گفته که این ارزیابی‌ها برای تصمیم‌گیری در باره‌ وضعیت حساس کنونی کافی نیستند: آمریکا تجربه‌ جنگ عراق و ادعای نادرست سازمان‌های امنیتی در باره‌«سلاح‌های کشتار جمعی» در آن کشور را نادیده نگرفته است.

با وجود اعلام آمادگی کارشناسان سازمان ملل برای بررسی شواهد کاربرد سلاح‌های شیمیایی، دولت سوریه هنوز به آن‌ها اجازه‌ ورود به آن کشور را نداده است. از طرفی آزمایش کارشناسان نظامی بریتانیایی بر اساس نمونه‌‌هایی از خاک منطقه‌ای در اطراف دمشق کاربرد مهمات شیمیایی را تأیید کرده است.

با وجود این به نظر نمی‌رسد که نیروهای وفادار به بشار اسد بخواهند با کاربرد سلاح شیمیایی، دخالت نیروهای آمریکایی و ناتو را تسریع کنند، آن هم در حالی که حتی توان پیروزی بر نیروهای «ارتش آزاد سوریه»، مخالفان مسلح حکومت را ندارند.

منافع کشورهای دیگر در سوریه

طبق تصمیم جدید وزیران خارجه‌ ۲۷ کشور اتحادیه‌ اروپا در لوکزامبورگ، رفع تحریم نفتی اروپا با هدف تقویت «ائتلاف ملی مخالفان دولت سوریه» صورت می‌گیرد. با این اقدام اتحادیه‌ اروپا، مخالفان خواهند توانست تجهیزات و فن‌آوری‌های لازم را برای استخراج نفت و گاز در مناطق تصرف شده در درگیری‌ها، وارد سوریه کنند و نفت را در بازارهای اروپا بفروشند.

هدف از این اقدام اتحادیه‌ اروپا، بهبود وضع مناطق جنگ‌زده اعلام شده و در عین حال می‌تواند اعتبار سیاسی به مخالفان سوری بدهد، زیرا در صورت عملی شدن، معامله‌های نفتی کشور با نظارت آن‌ها صورت می‌گیرد.

هر چند هنوز مشخص نیست چه میزان از منابع قابل استخراج نفتی سوریه در مناطق تحت اختیار مخالفان مسلح قرار دارد، اما کشورهای اروپایی با اقدام خود، گامی بلندمدت نیز برداشته‌اند تا در صورت فروپاشی حکومت بشار اسد طرف معامله‌های نفتی آینده را بشناسند.

فرانسه و بریتانیا خواهان تجهیز نظامی مخالفان سوری هستند، اما هنوز توافق جامعی میان کشورهای اتحادیه‌ اروپا در باره‌ رفع ممنوعیت ارسال تسلیحات نظامی به سوریه برای حمایت از گروه‌های درگیر با دولت وجود ندارد. آن‌ها نگران‌اند که سلاح‌ها به دست گروه‌های تندروی اسلامی مانند «جبهه‌ النصره»، وابسته به شاخه‌ عراقی شبکه‌ «القاعده» بیفتند.

اما چنین وضعی مانع تقویت همکاری ترکیه، قطر و عربستان سعودی با گروه‌های به رسمیت شناخته‌شده مخالف دولت سوریه نمی‌شود.

هر چند نظامیان سوری در گذشته حتی در جنگ لبنان، در سال ۱۹۸۲ در برابر اسرائیل نیز از سلاح شیمیایی استفاده نکرده‌اند و دولت سوریه منکر کاربرد آن جز در صورت «حمله‌ نظامی خارجی» شده بود، اما تأیید درستی شواهد موجود حتی اگر باعث اقدام نظامی نشود، میدان عمل را برای بشار اسد و نیروهای طرفدارش بسیار محدودتر می‌کند.

به نوشته‌ روزنامه‌ آمریکایی «نیویورک تایمز» در ماه‌های گذشته ارسال سلاح با حمایت سازمان مرکزی اطلاعات آمریکا، "سیا" برای مخالفان مسلح سوریه افزایش یافته است. بر همین اساس تجهیزات نظامی‌ای در بیش از ۱۶۰ محموله‌‌ هوایی، به صورت پنهانی از سوی بعضی کشورهای عربی مانند اردن، قطر و عربستان سعودی به سوریه ارسال شده‌اند.

یک سویه‌ این سیاست همواره متوجه تقابل با حمایت تسلیحاتی ایران و روسیه از حکومت بشار اسد بوده است. با روند کنونی، سرانجام و مدت جنگ داخلی سوریه را از جمله طرف‌های خارجی فرستنده‌ تجهیزات نظامی، مقدار و نوع تجهیزات ارسالی آن‌ها برای طرف‌های درگیر تعیین می‌کنند.