بیماری‌های کاری، مهم‌ترین دلیل مرگ کارگران

شهرزاد طاهری - در حالی‌ که مهمترین دلیل مرگ و میر کارگران در جهان، بیماری‌های ناشی از کار است، در ایران کمتر آماری مبنی بر وضعیت بیماری‌های شغلی منتشر شده است.

 بر اساس گزارشی که سازمان بین‌المللی کار به تازگی در آستانه "روز جهانی ایمنی و سلامت در محیط‌های کاری" منتشر کرده، 86 درصد مرگ و میرهای شغلی به‌خاطر ابتلا به بیماری‌های‌ مرتبط با کار است و فقط 14 درصد از مرگ و میر کارگران بر اثر حوادث حین کار است.

در ایران اما آمارهای اعلام شده در پیوند با سوانح کاری نیز چندان شفاف نیست و فعالان کارگری اغلب آمار اعلام شده در گزارش‌های سازمان پزشکی قانونی را مورد استناد قرار می‌دهند. بر اساس این گزارش‌ها در سال گذشته، روزانه دست ‌کم پنج کارگر در ایران جان خود را از دست دادند. این آمار اما فقط اختصاص به مرگ بر اثر سوانح در حین کار دارد و شامل کارگرانی نمی‌شود که به خاطر بیمارهای شغلی جان می‌سپارند.

 خسرو صادق نیت، متخصص طب کار در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: "بیماری شغلی به بیماری‌هایی گفته می‌شود که کارگر و یا هر شاغل دیگری به علت اشتغال به شغلی به آن دچار می‌شود و نکته مهم آن است که اغلب این بیماری‌ها در طول زمان و به تدریج فرد را دچار ناتوانی و عوارض ناشی از بیماری می‌کند."

این پزشک طب کاری، تمایل نداشتن کارفرمایان برای ثبت و گزارش این بیماری‌ها را از جمله دلایل نبود آمار دقیق بیماری‌های شغلی در ایران می‌داند و ادامه می‌دهد: "بر اساس مطالعات انجام شده در کشورهای دیگر و بررسی‌های پراکنده در ایران، بیماری‌های اسکلتی عضلانی به ویژه کمردرد، کاهش شنوایی ناشی از مواجهه با سر و صدا، بیماری‌های پوستی و تنفسی ازجمله شایع‌ترین بیماری‌های ناشی از فعالیت‌های شغلی محسوب می‌شوند."

به گفته وی، به دلیل تدریجی بودن ابتلا به بیماری‌هایی حرفه‌ای، امکان پیگیری کارگران برای احقاق حق‌شان در این زمینه چندان آسان نیست. همچنین باید توجه داشت که بسیاری از بیماری‌های شغلی همچون کری شغلی وسیلیکوزیس غیر قابل درمان هستند و فقط می‌توان از وقوع آنها پیشگیری کرد.

شاید به همین دلیل باشد که سازمان بین‌المللی کار، امسال شعار "پیشگیری از بیماری‌های شغلی" را برای "روز جهانی ایمنی و سلامت در محیط‌های کاری" انتخاب کرده است تا توجه بیشتری را به این مشکل پنهان مانده، جلب کند.

این سازمان که از سال 2003، روز 28 آوریل را روز جهانی ایمنی و سلامت در محیط‌های کاری نامگذاری کرده است، در بیانیه امسال خود به مناسبت این روز نوشته است که بیش از نیمی از کشورهای جهان، آمار درستی از بیماری‌های شغلی ارائه نمی‌دهند و بسیاری از کشورهای در حال توسعه، فاقد دانش و تجربه خاص برای تشخیص و گزارش‌دهی بیماری شغلی هستند.

سازمان بین‌المللی کار مواردی همچون "ایجاد ظرفیت و چارچوب‌های قانونی برای تشخیص و گزارش‌دهی بیماری‌های شغلی، ادغام برنامه‌های پیشگیری از بیماری‌های شغلی با فعالیت‌های بازرسی ایمنی و بهداشت شغلی و ارتقای خدمات بهداشت حرفه‌ای برای نظارت بیشتر بر نظام مراقبت سلامت محیط کار" را ازجمله عوامل موثر در پیشگیری و کنترل بیماری‌های شغلی می‌داند.

 در ایران این‌ معیارها حتی در زمینه حوادث کاری منجر به مرگ (که نمود بیشتری دارند) نیز مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

بر اساس آنچه خبرگزاری کار ایران (ایلنا) در 28 اسفندماه سال 1391 خورشیدی اعلام کرده در یک دهه اخیر آمار مرگ ومیر کارگران در حین کار همواره رشد تصاعدی داشته است. تنها استثنا در این وضعیت، سال 1381 بوده است که آمار حوادث کاری منجر به مرگ با کاهش 17.4 درصدی مواجه شد.

در حالی ‌که در سال 1381 میزان مرگ ناشی از حوادث کار 461 مورد ثبت شده بود، این آمار در سال 1390 به یک‌هزار و 508 مرگ رسید و در 10 ماه نخست سال 1391 نیز یک هزار و 517 مورد مرگ بر اثر سوانح کاری گزارش شده است.

سقوط از بلندی، اصابت اجسام سخت، برق‌گرفتگی، سوختگی و كمبود اكسیژن بیشترین دلایل مرگ بر اثر حوادث كار بیشترین حوادثی بودند که منجر به مرگ کارگران شده‌اند.

بر اساس گزارش‌ تشکل‌های کارگری "فقدان ایمنی محیط کار و نبود وسایل مناسب کار" از جمله دلایل اصلی این حواث هستند و "اهمال" بازرسان وزارت تعاون،‌ کار و رفاه اجتماعی نیز به آن دامن می‌زند. فقدان حداقل آموزش به کارگران، ساعت کار طولانی و خستگی مفرط و پایین آمدن تمرکز در حین کار نیز از دیگر دلایلی هستند که در رخ دادن اینگونه حوادث تاثیرگزار هستند.

بیشترین مرگ و میرهای کارگری هم اغلب در کارگاه‌های ساختمان‌سازی هستند که کارگران شاغل در آن به صورت روزمزد و گاه غیر رسمی مشغول به کار هستند و تحت پوشش بیمه یا سایر خدمات حمایتی قرار ندارند. به گزارش خبرگزاری مهر، آمارهای منتشر شده حاکی از آن است که در ایران 46 درصد حوادث ناشی از کار در پروژه های ساختمانی رخ می‌دهد که 70 درصد آن منجر به مرگ کارگران می‌شود.

اغلب این حوادث در حین گودبرداری و ریزش ساختمان اتفاق می‌افتد که بسیاری از آنها با عواملی همچون فقدان ایمنی محیط کار و نبود وسایل مناسب کار در ارتباط است. این در حالی است که حوادث منجر به مرگ در پروژه‌های ساختمان‌سازی در سطح جهانی فقط 17 درصد است.

 حمیدحاج اسماعیلی، نماینده کارگران در هیئت حل اختلاف در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر، "ضعف نظارت و بازرسی از سوی دولت" را مهم‌ترین عامل وقوع اینگونه حوادث دانسته است و می‌گوید که تمایل کارفرمایان به کسب بالاترین سود در کارگاه های ساختمانی و حذف هزینه‌های حیاتی ارتقای ایمنی در این کارگاه‌ها از جمله عواملی هستند که آمار مرگ و میر در پروژه‌های ساختمانی را بالا برده‌اند.

مرگ هرازگاه یک یا دو کارگر در اثر حوادث ساختمانی اما اغلب مورد توجه رسانه‌ها قرار نمی‌گیرد و در نهایت به یک تیتر کوچک در گوشه‌ای از صفحه روزنامه یا خبری چند خطی در خبرگزاری‌ها اکتفا می‌شود. گزارش‌های سالانه‌ای که از مرگ بیش از هزار کارگر بر اثر سوانح کاری خبر می‌دهند نیز اغلب در میان خبرهای سیاسی‌تر گم می‌شوند و بدیهی است در چنین شرایطی بیماری‌های ناشی از تاثیرات محیط کار به چشم نیاید و مرگ بی‌سر و صدای کارگرانی که سال‌ها با بیماری‌های شغلی دست و پنجه نرم کرده‌اند حتی در آمارها نیز ثبت نشود.