مشکلات فزاینده حکومت ایران در سیاست خارجی

پس از انتشار تازه‌ترین گزارش «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» در مورد نصب ۷۰۰ سانتریفوژ پیشرفته از نوع «آی آر- ۲ ام» در تأسیسات اتمی نطنز، فشار آمریکا بر جمهوری اسلامی بر سر برنامه‌ی هسته‌ای افزایش یافت. فرانسه نیز خواهان افزایش فشار بر ایران شده است.

کم‌تر از یک ماه مانده به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ایران (در روز ۲۴ خرداد)، وزارت خزانه‌داری آمریکا نام هشت شرکت و ۱۲ ایرانی را در فهرست تحریم‌های یک‌جانبه‌ی خود علیه جمهوری اسلامی قرار داد.

گذشته از این که اختلاف‌ها بر سر رد صلاحیت اکبر هاشمی رفسنجانی و اسفندیار رحیم مشایی از سوی شورای نگهبان برای نامزدی ریاست جمهوری باعث چه اختلاف‌هایی میان طرفداران رهبر و طیف‌های اصلاح‌طلب و محافظه‌کار میانه‌رو می‌شود، اعتبار انتخابات و امکان تغییری در سیاست‌های جمهوری اسلامی در عرصه‌ی بین‌المللی با پرسش روبه‌رو است.

برای کشورهای غربی انتخابات ریاست جمهوری با موفقیت چهره‌ای "میانه‌رو" مانند هاشمی راهی برای عبور از تنش‌ هسته‌ای جمهوری اسلامی و تلاش برای برقراری رابطه‌ای مسالمت‌جویانه با جامعه بین‌المللی به شمار می‌رفت.

جان کری، وزیر امور خارجه‌ی آمریکا، ضمن انتقاد از رد صلاحیت نامزدها از سوی شورای نگهبان، این نهاد را «غیرمنتخب» و روند انتخابات را غیرآزاد دانست. سازمان «دیده‌بان حقوق بشر» نیز ضمن غیرممکن خواندن «انتخابات درست و آزاد» در ایران حاکمیت را مسئول این روند و شورای نگهبان را «غیرانتخابی» دانست.

«شوک» پیش از انتخابات

انتخابات ریاست جمهوری ایران این بار نیز کارکرد اصلی خود، یعنی بر تأیید مشروعیت ولایت فقیه و اعتباردهی به آن متمرکز است. اگر چه به دلیل نبود مشارکت رأی‌دهندگانی که نامزدی هاشمی رفسنجانی می‌توانست در پی داشته باشد، مشروعیت رئیس جمهوری بعدی با آرای به مراتب کم‌تری مواجه است. به نظر می‌رسد این بار مسئولان جمهوری اسلامی راه پیشگیری از اعتراض‌های خیابانی را به‌جای مقابله با تظاهرات پس از تخلف‌های انتخاباتی برگزیده‌اند.

روزنامه‌ی «واشینگتن تایمز» در مطلبی به قلم کنت تیمرمن ضمن اشاره به «نمایش طنز انتخابات آزاد» در ایران و روند غیردموکراتیک آن از مسئولان آمریکایی‌ای که حکومت فعلی در ایران را منتخب و قانونی می‌دانند، انتقاد کرده است.

روزنامه‌ی آمریکایی «نیویورک تایمز»، سه‌شنبه (۳۱ اردی‌بهشت / ۲۱ مه) در تحلیلی از توماس اردبرینک رد صلاحیت هاشمی رفسنجانی را برای نامزدی ریاست جمهوری با توجه به تجربیات سیاسی او «شوکی برای مردم ایران» ارزیابی کرد.

روزنامه‌ی بریتانیایی «گاردین» نیز در مطلبی اقدام شورای نگهبان را در رد صلاحیت هاشمی رفسنجانی تسهیل مسیر ریاست جمهوری برای سعید جلیلی، مذاکره‌کننده‌ی هسته‌ای ایران دانست. چشم‌انداز سیاست خارجی این نامزد ریاست جمهوری را می‌توان از نخستین نطق همایش انتخاباتی‌اش دریافت. او عصر جمعه (۳ خرداد / ۲۴ مه) در این همایش گفت: «ما درصدد خشکاندن ریشه‌های رژیم صهیونیستی، نظام سرمایه‌داری و نظام کمونیستی هستیم و می‌خواهیم که نظام اسلامی را ترویج کنیم.»

انتقادهای مطبوعات خارجی از جمهوری اسلامی بیش از هر چیز درستی روند انتخابات و اعتبار آن را زیر سوال می‌برند.

بعضی مسائل دولت آینده

رئیس دولت یازدهم وارث اقتصاد و سیاست خارجی ویرانی است که دولت‌های نهم و دهم بیشترین نقش را در وخامت آن داشته‌اند. دولت آینده با تورم دست‌کم ۲۷ درصد و بیکاری بیش از ۱۲ درصد روبه‌روست. اینها آمارهای رسمی هستند که حتّا خود حکومتیان نیز به آنها باور ندارند و به کرات از زبانشان درمی‌آید که وضع وخمیتر از اینهاست.

کاهش واردات نفت کشورهای آسیا مانند تایوان، هند، چین، ژاپن و کره‌ی جنوبی از ایران در اثر فشار آمریکا و سقوط ارزش ریال از مشکلات اقتصادی‌ای هستند که دولت یازدهم در برابر آن‌ها قرار می‌گیرد. فشارهایی که ادامه‌ی آن‌ها برای کاهش یافتن ارزش ریال از هدف‌های غرب است.

در عین حال، درهم‌تنیدگی درگیری‌های سیاسی منطقه‌ی خاور میانه وضع دیپلماتیک پیچیده‌ای را پس از انتخابات ریاست جمهوری یازدهم رقم می‌زند.

جنگ داخلی سوریه و سه حمله‌ی هوایی اسرائیل علیه هدف‌هایی در آن کشور از جمله به «محموله‌ی موشک‌های جمهوری اسلامی برای حزب الله لبنان» نشان می‌دهند که مسئولان اسرائیلی از اقدام مستقیم نظامی علیه متحدان منطقه‌ای جمهوری اسلامی خودداری نمی‌کنند.

رئیس جمهور آتی و بحران سوریه

با وجود ابراز نگرانی اسرائیل از افتادن تسلیحات نظامی سوریه به دست تندروهای اسلامی یا «حزب‌الله» لبنان در جنگ داخلی، بعید به نظر می‌رسد که حمله‌ها‌ی هوایی گذشته، پایان اقدام‌های نظامی اسرائیل در سوریه باشند. به‌ویژه که تبادل آتش میان نیروهای اسرائیلی و سوری در بلندی‌های جولان هر از گاهی تکرار می‌شود. این منطقه به دلیل اشغال آن از سوی اسرائیل در جنگ شش روزه‌ی سال ۱۹۶۷ می‌تواند در ناآرامی‌های سوریه به صحنه‌ی درگیری‌های گسترده‌تر نیروهای سوری، حزب‌الله لبنان یا گروه‌های فلسطینی با نیروهای اسرائیلی تبدیل شود.

با توجه به ورود هر چه بیشتر حزب‌الله به درگیری‌های سوریه برای حمایت از نیروهای وفادار به دولت، کافی‌ست جمهوری اسلامی محموله‌های نظامی دیگری را با احتمال ارسال برای حزب‌الله لبنان به سوریه بفرستد تا دامنه‌ی جنگ با حمله‌ی پیشگیرانه‌ی اسرائیل در منطقه گسترده‌تر شود.

طبق گزارش ماه مه «مؤسسه پژوهش‌های جنگ»، مستقر در واشینگتن، پیرامون «استراتژی ایران در سوریه»، جمهوری اسلامی از ابتدای ناآرامی‌های سوریه در بیش از دو سال قبل، در رده‌ها‌ی مشاوره‌ی امنیتی و نظامی با مشارکت «نیروی قدس» سپاه پاسداران و سایر نیروهای نظامی-امنیتی ایران، ارسال تجهیزاتی برای جنگ الکترونیک، کنترل و رهگیری اینترنتی کاربران و دست آخر ارسال مهمات به حکومت سوریه یاری رسانده است.

رئیس جمهوری بعدی پیشاپیش در مسیری قرار می‌گیرد که اختلاف بر سر موضوع سوریه با غرب و کشورهای عربی حامی مخالفان مسلح دولت آن کشور، حمایت از حزب‌الله لبنان در سوریه و اقدام‌های اسرائیل برای مقابله، برخی از مختصات عمده آن هستند.

«زره پولادین» نظام و بمب‌های سنگرشکن آمریکا

روزنامه‌ی اسرائیلی «هاآرتص» در اردی‌بهشت ماه در تحلیلی به قلم باراک راوید، نوشت که مقام‌های اسرائیلی و آمریکایی قصد دارند بعد از انتخابات ریاست جمهوری ایران در صورت بی‌نتیجه ماندن تلاش‌های دیپلماتیک در باره‌ی گزینه‌‌ی نظامی برای توقف برنامه‌ی هسته‌ای رایزنی کنند.

مسئولان آمریکایی به‌تازگی در دیداری با مقام‌های اسرائیلی ویدیوهایی از «بمب‌های سنگرشکن» را برای آن‌ها نمایش داده‌اند. با این بمب‌ها می‌توان با آن‌ها تأسیسات اتمی «فردو» را هدف قرار داد. کارشناسان نظامی آمریکایی توان نیروی هوایی اسرائیل را برای نابودی تأسیسات اتمی زیرزمینی ایران کافی نمی‌دانند. از این رو بحث کاربرد چنین بمب‌هایی مطرح است.

گزینه‌ی نظامی پس از انتخابات و در صورت شکست‌تلاش‌های دیپلماتیک برای توقف غنی‌سازی از سوی ایران، در حالی مطرح است که علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، در پی فردی برای سمت ریاست جمهوری است که به گفته‌ی او با «زره پولادین» وارد میدان شود و به ایستادگی در برابر غرب از جمله بر سر برنامه‌ی هسته‌ای ادامه بدهد.

به نوشته‌ی روزنامه‌ی آمریکایی «وال استریت‌ژورنال» در اردی‌بهشت ماه، جدیدترین نسل بمب‌های سنگرشکن (بانکرباستر) ساخت آمریکا با نزدیک ۱۴ تن وزن، دارای زمان انفجار قابل تنظیم و سامانه‌‌ی جهت‌یابی پیشرفته برای محفوظ ماندن در برابر پدافند هوایی ایران هستند.

بحث کاربرد چنین تجهیزات نظامی‌ای و نمایش تصاویر آن با حضور مقام‌های اسرائیلی و آمریکایی نشان می‌دهد که در کنار پی‌گیری تغییر در سیاست هسته‌ای ایران، کشورهای غربی و اسرائیل گزینه‌ی نظامی را نیز دنبال می‌کنند. از سوی دیگر ادامه‌ی چنین بحث‌هایی از سوی آمریکا با اسرائیل، دادن مهلت بیشتر به گزینه‌ی دیپلماتیک نیز هست.

جمع‌بست

کلا از تحلیل‌های رسانه‌ها و اظهارات مقاماتی غربی می‌توان این برداشت را کرد که رئیس جمهوری بعدی با تشدید تحریم‌های اقتصادی و ادامه‌ی بحران در مناسبات خارجی‌ رو‌به‌روست. تلاش برای مقابله با آن‌ها بخش بزرگ فعالیت او را به خود اختصاص می‌دهد. و این همه در حالی است که بر گستره و ژرفای مشکلات داخلی، در همه وجوه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، روز به روز افزوده می‌شود.

شاید در آینده از دور یازدهم انتخابات ریاست جمهوری به عنوان فرصتی یاد شود که رژیم آن را به شکل جبران‌ناپذیری از دست داد.