طرح جدید حفاظت از تالاب انزلی

ایران مرحله جدیدی از طرح مدیریت زیست محیطی تالاب انزلی را در سال جاری آغاز خواهد کرد. در این طرح که با همکاری مشترک ایران و ژاپن اجرا می‌شود، از تجربه سایر کشورها در مدیریت تالاب‌های بین‌المللی استفاده خواهد شد. سازمان حفاظت محیط زیست ایران روز چهارشنبه ۱۲ تیرماه از پایان رایزنی‌ها با آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن، جایکا، و تصویب کلیات پروژه مدیریت تالاب انزلی خبر داد.

[podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130704_Environment_Anzali_BijanRouhani.mp3[/podcast]

مرحله اول مدیریت تالاب انزلی در سال ۱۳۸۹ آغاز و در مرداد ماه سال ۱۳۹۱ به پایان رسید. اکنون با پایان یافتن مرحله اول، ایران امیدوار است بتواند مرحله دوم را نیز به کمک ژاپنی‌ها به سرانجام برساند.

به گفته محمد محمدی‌زاده، رییس سازمان حفاظت محیط زیست ایران، ارزیابی‌ها نشان می‌دهد روند اجرای مرحله اول این طرح موفقیت آمیز بوده است و بنابراین همکاری با آژانس جایکای ژاپن ادامه خواهد داشت. در این طرح جوامع محلی و گروه‌هایی که از نظر اقتصادی به تالاب انزلی وابسته هستند مشارکت خواهند کرد. این گروه‌ها شامل صیادان، کشاورزان و پرورش‌دهندگان پرندگان و آبزیان هستند. مشارکت افراد محلی در طرح حفاظت از تالاب انزلی قرار است به ارتقاء و ترویج گردشگری طبیعت و بهره‌مندی از محیط زیست زیبای این تالاب نیز منجر شود.

مهم‌ترین محورهای طرح مدیریت زیست محیطی تالاب انزلی عبارتند از: شناخت عوامل تخریب تالاب، لایروبی بستر تالاب انزلی و رودخانه‌هایی که به آن می‌ریزند، نصب ایستگاه‌های سنجش آلودگی محیطی و همچنین تأمین حقابه آن.

تالاب انزلی در شمال ایران با مساحتی در حدود ۲۰۰ کیلومتر مربع یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های کشور و زیستگاه طبیعی آبزیان، پرندگان و جانوران مختلف است. این تالاب  مکان مناسبی است برای تخم‌گذاری و پرورش ماهیان و زمستان‌گذرانی گروه کثیری از پرندگان مهاجر که از مناطق سردسیر سیبری یا دیگر مناطق جهان به این ناحیه مهاجرت می‌کنند. تالاب انزلی در سال ۱۳۵۴ در کنوانسیون رامسر به عنوان تالابی حفاظت شده و بین‌المللی به ثبت رسید. کنوانسیون رامسر یک پیمان بین‌المللی برای حفاظت از تالاب‌های ثبت شده است.

با آن‌که انزلی یکی از ارزشمندترین و مهم‌ترین زیستگاه‌های طبیعی ایران است اما با خطرات جدی زیست محیطی رو به روست. ورود آلاینده های مختلف و همچنین ته نشین شدن رسوبات در کف تالاب انزلی که از عمق آن به شدت کاسته است، می‌تواند باعث مرگ تدریجی این تالاب شود.

اتصال دو رودخانه زرجوب و گوهررود به تالاب انزلی که هر دو دارای آلودگی‌های فراوانی هستند مواد سمی فراوانی را وارد این منطقه می‌کند. این دو رودخانه از وسط شهر رشت عبور می‌کنند و انواع آلودگی‌های محیطی مانند زباله‌ها و فاضلاب‌های خانگی، صنعتی و بیمارستانی و همچنین سموم مختلف کشاورزی و دفع آفات درون آن‌ها ریخته می‌شود و در نهایت تمام این آلودگی‌ها به داخل تالاب انزلی انتقال پیدا می‌کند. گرچه پروژه لایروبی و احیاء این دو رودخانه شهر رشت از مدتی پیش آغاز شده است اما تاکنون تمام آلودگی‌های آن برطرف نشده است و همچنان بخشی از این آلودگی‌ها به داخل تالاب حفاظت شده انزلی انتقال پیدا می‌کند.

بیم آن می‌رود که آلودگی‌های گسترده در تالاب انزلی علاوه بر مسموم کردن آبزیان و محیط زیست در انسان نیز بیماری‌های خطرناکی تولید کند. به همین منظور «مرکز ملی تحقیقات فراوری آبزیان گیلان» در سال جاری تحقیقاتی را روی چند گونه از ماهیان تالابی که به طور گسترده مورد مصرف انسان قرار می‌گیرد آغاز کرده است تا مشخص شود آیا استفاده از این آبزیان برای انسان خطرناک است یا نه.

کاهش شدید عمق تالاب انزلی نیز جزو خطراتی است که اکنون حیات آن را تهدید می‌کند. در بهمن ماه سال ۱۳۹۰ رییس سازمان حفاظت محیط زیست ایران اعلام کرد عمق تالاب انزلی به کمتر از یک چهارم عمق سابق خود رسیده است. به گفته این سازمان در گذشته عمق انزلی بیشتر از هشت متر بوده و امکان صید هفت تا هشت تن ماهی از آن میسر بود. اما اکنون عمق متوسط این تالاب به حدود یک و نیم متر رسیده است. برخی کارشناسان کاهش عمق تالاب انزلی را بیش از این میزان برآورد می‌کنند. دلیل اصلی کاهش عمق تالاب انزلی ورود سالانه صدها تن رسوب خاک به درون این زیستگاه آبی است. تخریب جنگل‌ها و فرسایش خاک در حوزه آبریز تالاب انزلی باعث ورود رسوبات مختلف به داخل تالاب انزلی می‌شود. ورود فاضلاب‌های مختلف صنعتی، کشاورزی و خانگی نیز در کاهش عمق تالاب موثر بوده است.

برای مقابله با کاهش عمق تالاب و جلوگیری از نابودی آن اقدامات متعددی باید انجام شود. به جز لایروبی‌ها منظم، احداث مناطقی که به نام «تله رسوب گیر» شناخته می‌شوند نیز در کاهش ورود رسوبات به داخل تالاب موثر است. تله‌های رسوب‌گیر دریاچه‌های مصنوعی کوچکی هستند که با خاک‌برداری از کف تالاب و رودخانه‌ای که به آن می‌ریزد ایجاد می‌شود. آب پیش از ریختن به تالاب به درون این دریاچه‌های کوچک رفته و پس از به جای گذاشتن رسوب خود درون تله‌های رسوب‌گیر، وارد تالاب می‌شود. اما این تله‌ها نیز درمان‌های موقتی هستند و خودشان پس از مدتی به سرعت با گل و لای و رسوبات وارده پر می‌شوند و کارکردشان را از دست می‌دهند. ایران روی چهار رودخانه شیلسر، پسیخان، سیاه درویشان و پیربازار تله رسوب گیر ایجاد کرده است.