اسلام و ورزش زنان؛ در گفت‌وگو با محسن کدیور

[podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130628_Islam&WomensSports_DrMohsenKadivar_IsmaeilJalilvand.mp3[/podcast]

بسیاری از زنان و دختران ایرانی به ورزش قهرمانی و حرفه‌ای علاقه‌مند هستند، اما برای اینکه بتوانند استعداد خود را بروز دهند، با موانعی متعدد روبه‌رو هستند؛ از کمبود سالن‌های مناسب ورزشی، کمبود مربی، نبود فرصت‌های مناسب برای رقابت با حریفان قدرتمند جهانی تا محدودیت‌های متعدد عرفی و مذهبی؛ قوانینی که حق شرکت زنان در رقابت‌های ورزشی را با ممنوعیت و محدودیت مواجه می‌کنند. در برخی از موارد نیز که زنان ایرانی توانسته‌اند این محدودیت‌ها را در داخل کشور پشت سر بگذارند، در عرصه‌ جهانی با مشکل روبه‌رو شده‌اند.

در مسابقات مقدماتی المپیک سال ۲۰۱۲ لندن، تیم ملی فوتبال زنان ایران، به علت حضور بازیکنان محجبه در بازی مقابل اردن و خودداری داور بحرینی از داوری در این دیدار، از بازی‌های مقدماتی المپیک لندن حذف شد.

به تازگی نیز یک زن شناگر ایرانی به‌نام «الهام‌السادات اصغری» که برای شکستن رکورد شنای کرال سینه در آب‌های آزاد ایران حدود ۲۰ کیلومتر را شنا کرده بود، به دلیلی که اشکال شرعی در پوشش اعلام شده، از ثبت رکورد خود محروم شده است.

الهام اسادات اصغری در ویدئویی که در شبکه‌های اجتماعی و در اعتراض به جلوگیری از ثبت رکوردش منتشر کرده، گفته است: «هیچ شناگری حاضر نمی‌شود حتی پنج دقیقه با این لباس شنا کند. همیشه شنا کردن با این لباس‌ها بدنم را خیلی زخم می‌کند. من در نوشهر ۲۰ کیلومتر شنا کردم. با چانه‌زنی رکوردم را به ۱۵ کیلومتر رساندند. اعتراض کردم تا به ۱۸ کیلومتر راضی شدند، اما حالا حتی ثبت‌اش هم نمی‌کنند.

به این ویدیو نگاه کنید:

پیام ویدیویی الهام‌السادات اصغری

آن روز لباس من پوشیده بود. هفت نفر شاهد داشتم. من در پلاژ بانوان شنا کردم. هیچ مردی آنجا نبود. حالا از لباس من ایراد شرعی گرفته‌اند. کسانی که ۲۰ متر هم نمی‌توانند شنا کنند، حالا رکورد ۲۰ کیلومتری من را به گروگان گرفته‌اند. روزها و شب‌های سختی را گذارندم. این اتفاق برای من باورپذیر نیست.»

او همچنین تاکید کرده است: «من تسلیم حرف زور نمی‌شوم. از شما هم خواهش می‌کنم که تسلیم حرف زور نشوید و تا جایی که می‌توانید، تمام تلاش‌تان را بکنید تا به هدف‌تان برسید. چون فقط شنا مخصوص آقایان نیست. ما هم حرفی برای گفتن داریم.»

مسئولان ورزش در ایران، علت بسیاری از این محدودیت‌ها را که برای زنان در عرصه‌ ورزش حرفه‌ای و حتی ورود به ورزشگاه‌ها ایجاد شده است «پای بندی به قواعد شریعت اسلام» می‌دانند. به همین بهانه، با محسن کدیور، پژوهشگر و نواندیش دینی گفت‌وگویی کرده‌ایم و نظر او را درباره ورزش زنان در شریعت اسلام و محدودیت‌های شرعی ورزش بانوان جویا شدیم.

دیدگاه دین اسلام در مورد ورزش و تحرک زنان در رشته‌های ورزش قهرمانی چیست؟

محسن کدیور: آنچه می‌گویم برداشت من است و نه لزوماً حکم اسلام. در واقع آنچه از اسلام می‌فهمم خواهد بود. کلاً ورزش و تحرک زنان اعم از قهرمانی یا غیرقهرمانی فی‌نفسه هیچ اشکال شرعی ندارد، بلکه با توجه به ارتباط ورزش و تحرک بدنی با سلامتی و نشاط انسان امری مطلوب و پسندیده است.

با توجه به این مسئله دیدگاه دین اسلام در مورد پوشش زنان در هنگام ورزش چیست؟ آیا در پیوند با این مسئله منع خاصی وجود دارد یا ندارد؟

پوشش زنان در زمان ورزش با غیر ورزش تفاوتی ندارد. اگر محیط زنانه باشد، یعنی مرد نامحرمی  ناظر بر ورزش نباشد، هیچ محدودیتی برای پوشش آن‌ها نیست. مثل زمانی که این‌ها در میهمانی زنانه هستند. اگر مردان نامحرمی ناظر باشند، زنان موظف‌اند مثل زمان غیر ورزش از زیر گردن تا زیر زانوی خودشان را با لباس غیرچسبان و غیرنازک بپوشانند.

یعنی اعتقاد شما این است که اگر مردان ناظر باشند، پوشش زنان برای پایین زانو و بالای گردن که موی زنان هم هست، لزومی ندارد؟

در صورتی که در محیطی باشد که ورزش صورت می‌گیرد و این امر منافاتی با عفت و حیای متعارف زنان نداشته باشد، اشکالی ندارد.

آیا در شریعت اسلام به طور مشخص زنان از ورزش یا تحرک‌های خاص منع شده‌اند یا هیچ اشاره‌ای در شریعت اسلام نسبت به این مسئله وجود ندارد؟

هر ورزشی که برای بدن مضر نباشد، شرعاً مجاز است؛ چه برای زن چه برای مرد. اختلاط زن و مرد نامحرم مجاز نیست. اگر این دو نکته رعایت شود، هیچ محدودیتی برای ورزش بانوان وجود ندارد.

البته موارد دیگری هم ممکن است از سوی دینداران تندرو مطرح شود، ازجمله اجازه‌ زن برای خروج از خانه.  مسائلی مثل مالکیت یا عدم مالکیت زن بر بدن خودش هم در دین اسلام وجود دارد یا مسائل دیگری که ممکن است اصلاً زن را وارد این مرحله نکند که بخواهد ورزشی انجام دهد که حالا با نامحرم مختلط باشد یا نباشد. در پیوند با این مسئله چطور؟ آیا کسانی که در شریعت اسلام خود را قیم زن می‌دانند، مانند پدر یا همسر، می‌توانند با استناد به شرع جلوی زن را برای ورزش در اماکن عمومی یا خصوصی بگیرند؟

این نکاتی که ذکر کردید، همه نوعی سوء تفاهم و سوء برداشت از موازین شرعی است. تنها در مورد زنان متأهل و آن هم صرفاً برای انجام روابط زناشویی فی‌الواقع اگر خروج از خانه مزاحم چنین حقی باشد، برای همان مسئله اشکال دارد. وگرنه خروج زن برای تحصیل و امور متعارف هیچ نیازی به اجازه شوهر ندارد. اگرشخصی یا فقیهی خلاف این مطلب را فهمیده است، مستند شرعی ندارد.

در موارد دیگر مثل اذن ولی و امثالهم هم، مگر زن صغیر است؟ در مورد کودکان اذن ولی لازم است. دختر بالای ۱۸ سال مثل پسر بالغ رشید بالای ۱۸ سال نیازی به اذن ولی ندارد و برای امور مباح شرعی می‌تواند شخصاً اقدام کند. خلاف این را اگر کسی ذکر می‌کند، باید مستند شرعی‌اش را ارائه کند که به نظر من چنین چیزی وجود ندارد.

با استناد به کدام بخش از قواعد شریعت ممکن است حق الهام‌السادات اصغری، ورزشکار زن در مورد ثبت رکوردش نادیده گرفته شده باشد و چقدر این مسئله با قواعد شریعت اسلام همخوانی دارد؟

در مورد ثبت رکورد خانم‌های ورزشکار هیچ محدودیت شرعی وجود ندارد، اگر آن نکاتی که گفتم رعایت شده باشد. به عبارت دیگر اگر اختلاط حرامی وجود نداشته باشد، زن هم پوشش متعارف شرعی را رعایت کرده باشد، ثبت رکورد او قانونی و شرعی ا‌ست و هیچ دلیلی برای عدم ثبت‌ آن وجود ندارد. به طور کلی دیدی که متأسفانه در جامعه‌ ما، در میان برخی مسئولین و حتی در برخی کشورهای دیگر اسلامی  نسبت به بانوان وجود دارد، دیدی است که مستند معتبر شرعی ندارد. یک نگاه فرودستانه به زنان هست. گویی زنان همواره در همه‌ مسائل نیاز به قیم دارند.

در حالی که اگر جامعه‌ مسلمان همین حدود حداقلی شرعی را پذیرفته باشد که هم برای مردان در جای خودش وجود دارد و هم به شکل دیگری برای زنان، حضور زنان در میادین ورزشی با رعایت این موازین هیچ مشکل شرعی ندارد و این نحو برخوردکردن با زنان فی‌الواقع عدم رعایت کرامت انسانی در مورد آن‌هاست. به نظر من با نکاتی که گفتم، ورزش بانوان که می‌تواند مقدمه‌ سلامتی، بهداشت و نشاط روحی آن‌ها باشد، امر پسندیده‌ای است. ورزش هم اگر با ورزش قهرمانی همراه نباشد، انگیزه لازم برای حتی ورزش‌های غیرقهرمانی هم در جامعه ایجاد نخواهد شد. ما می‌توانیم این موازین را رعایت کنیم و برای بانوان‌مان، برای خانم‌های جامعه‌مان با رعایت این موازین امکان ورزش مناسب‌تری را فراهم کنیم.

در ایران برای حضور زنان در ورزشگاه‌ها هم محدودیت‌هایی وجود دارد. آیا به نظر شما حضور زن در ورزشگاه‌ها با شریعت اسلام در تضاد است؟

اگر کسی فکر می‌کند که خانم‌ها وقتی به‌عنوان تماشاگر وارد میدان‌های ورزشی می‌شوند، مثلاً فوتبال و بسکتبال و والیبال و یا ورزش‌های دیگر، این اختلاط حرام محسوب می‌شود، پس نباید اجازه داده شود که خانم‌ها حتی وارد خیابان هم بشوند. چه تفاوتی دارد با حضور زن در خیابان؟ اینطور گفته نمی‌شود در یک سمت خیابان باید مردها بروند و درسمت دیگر زن‌ها. این‌ها همه سوء برداشت است. اختلاطی که من ذکر می‌کنم شبیه به این است که فرض کنید در مسابقه‌ پینک پنگ دو نفره، مثلاً یکی زن باشد و یکی مرد. در این موارد در دین اسلام محدودیت وجود دارد و اگر ورزشی این گونه وجود داشته باشد. وگرنه من برای تماشاگر و امثالهم هیچ مصداق حرامی قائل نیستم و حضور زنان به‌عنوان تماشاگر در میادین ورزشی هیچ اشکال شرعی ندارد.

در ارتباط با شکل و رنگ لباس‌ خانم‌ها چطور؟ آیا در این مورد در خصوص رقابت‌های ورزشی از دیدگاه اسلام حکم و نظری صادر شده است؟

شکل لباس هیچ حد شرعی ندارد و رنگ و ظاهر آن و امثالهم نیز به دست خود بانوان است و خودشان می‌توانند در این زمینه‌ها تصمیم بگیرند. حد شرعی‌ آن همان نکاتی‌ست که گفتم. پوشیده بودن بدن، چسبان نبودن و نازک نبودن. همین. بقیه همه در حد متعارف به‌عهده‌ خود زنان است.