پشت پرده‌های دبی چیست؟

پشت پرده‌های دبی (Dubai Unlocked) یک پروژه‌ تحقیقی بین‌المللی درباره‌ی صاحبان املاک و مستغلات در دبی است.

این شهر حاشیه خلیج فارس با کلوپ‌های ساحلی مجلل، فروشگاه‌هایی با اجناس لوکس گران‌قیمت و دورنمای شهری فوق‌مدرنش تفریحگاهی برای افراد ثروتمند و سرشناش از همه‌ جای جهان است.

اما قوانین بازار املاکش، این شهر را به مکانی جذاب برای گروهی دیگر از افراد در سطح جهانی تبدیل کرده است: متهمان، مجرمان فراری، شخصیت‌های سیاسی و افراد تحریم‌شده‌ای که قصد پنهان کردن پول خود در خارج از کشور را دارند.

این پروژه که با همکاری بیش از ۷۰ رسانه خبری انجام شده نشان می‌دهد که در این مرکز مالی خاورمیانه، چه افرادی مالک چه هستند و چگونه این شهر درهای خود را به روی صدها نفر متهم به جرایم مختلف از سرتاسر دنیا باز کرده است.

«پشت پرده‌های دبی» چه تفاوتی با سایر پروژه‌های تحقیقاتی مشابه دارد؟

سال‌هاست که دبی به عنوان یکی از مقاصد اصلی برای شست‌وشوی پول‌های غیرقانونی، به‌ویژه از طریق بازار املاک و مستغلات، شناخته می‌شود.

سایر تحقیقات از این دست، اکثراً بر دارایی‌ املاک افراد از کشورها و مناطقی مشخص تمرکز دارند. پشت پرده‌های دبی اولین پروژه در نوع خود است که در مقیاسی جهانی به این کار می‌پردازد. به‌علاوه، در این پروژه، به لطف درز کردن داده‌های جدید عمدتاً مربوط به سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۲، از اطلاعات به‌روزتری استفاده شده است.

خبرنگاران موفق به شناسایی تعداد زیادی از صاحبان املاک در دبی شده‌اند که ما معتقدیم اطلاع‌رسانی درباره آن‌ها به نفع عموم مردم خواهد بود: از افراد مظنون به پولشویی و روسای باندهای مواد مخدر گرفته، تا شخصیت‌های سیاسی متهم به فساد و تاجرانی که به دلیل تأمین مالی تروریسم تحت تحریم قرار گرفته‌اند.

چرا دبی برای پولشویی محل مناسبی شده است؟

دبی تنها شهری نیست که مجرمان و دزدسالاران را برای تمیز کردن پولشان از طریق خرید املاک و مستغلات به خود جذب می‌کند. اما به عقیده کارشناسان، چند ویژگی این شهر آن را به گزینه‌ای جذاب برای این افراد، به ویژه برای کسانی که به دنبال فرار از دست مجریان قانون یا دور زدن تحریم‌های غرب هستند، ٰتبدیل کرده است.

تا همین اواخر، کشور امارات با بسیاری از کشورهای جهان معاهده استرداد مجرم نداشت و از همین رو به مقصدی جذاب برای فراریان از دست قانون، از سراسر جهان، تبدیل شده بود. اگرچه در سال‌های اخیر مقام‌های امارات متحده‌ عربی همکاری خود را با مجریان قانون در سایر کشورها افزایش داده‌اند، این کشور همچنان به داشتن عملکردی نه چندان یکدست در زمینه‌ی استرداد مجرمان شهرت دارد.

به گفته رادا استرلینگ(Radha Stirling)، وکیل و مدافع حقوق بشر که سازمان کمک حقوقی به بازداشت‌شدگان در دبی را مدیریت می‌کند، مقام‌های امارات از مظنونان برجسته به عنوان ابزاری برای «چانه‌زنی» استفاده می‌کنند.

او می‌گوید:

به‌علاوه، برخی مشاوران املاک در دبی شهرت خود را مدیون پرسش‌های اندک درباره‌ی منشأ پول از مشتریان خود هستند. تا سال ۲۰۲۲، مشاوران املاک، کارگزاران و وکلا موظف نبودند معامله‌های کلان، در قالب نقدی یا ارزهای دیجیتال، را به مقام‌ها گزارش کنند.

و در نهایت، بازار املاک این شهر یکی از داغ‌ترین بازارهای جهانی است و افق شهری به‌سرعت در حال تغییر آن فرصت‌های بسیاری را برای سرمایه‌گذاری فراهم می‌کند. قیمت‌های رو به افزایش باعث می‌شود سرمایه‌گذاری در املاک و مستغلات نه‌تنها راهی برای شستن وجوه غیرقانونی پیش پای این افراد قرار دهد، بلکه فرصتی برای کسب سود بیشتر هم باشد.

کالین پاورز، سردبیر برنامه تحقیقاتی نوریا مِنا(Noria MENA)، یک سازمان تحقیقاتی مستقل غیرانتفاعی، می‌گوید:

به گفته اقتصاددانان رصد مالیات اتحادیه اروپا و مرکز تحقیقات مالیاتی نروژ که داده‌های درزکرده را تجزیه و تحلیل کرده‌اند، ارزش سرمایه‌گذاری خارجی در بازار مسکن دبی در سال ۲۰۲۲، حدود ۱۶۰ میلیارد دلار بوده است.

داده‌های املاک دبی از کجا آمده است؟

گزارش‌هایی که این پروژه بر اساس آن‌ها بنا انجام شده، عمدتاً متعلق به سازمان اراضی دبی و همچنین شرکت‌های دولتی ارائه‌دهنده‌ی خدمات شهری هستند. در کنار هم، این داده‌ها نمایی کلی از وضعیت مالکیت صدها هزار ملک در دبی را به همراه اطلاعاتی درباره‌ی مالک و کاربری املاک، عمدتاً از سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۲ ارائه می‌دهند.

این داده‌ها توسط مرکز مطالعات دفاعی پیشرفته (C4ADS)، یک سازمان غیرانتفاعی مستقر در واشنگتن دی‌سی، به دست آمده است که درباره‌ی جرایم و منازعات بین‌المللی تحقیق می‌کند. این اطلاعات سپس با وب سایت نروژی (E24) و پروژه گزارش‌دهی جرم و فساد سازمان‌یافته (OCCRP) به اشتراک گذاشته شد. این سازمان‌ها کار بر روی پروژه‌ی تحقیقاتی‌ای را با همکاری ده‌ها رسانه‌ی خبری از سرتاسر جهان، از جمله رادیو زمانه آغاز کردند.

داده‌ها شامل چه اطلاعاتی است؟

این داده‌ها شامل اطلاعات درباره‌ی فردی است که ملک را در اختیار دارد، از جمله اطلاعات شناسایی مانند تاریخ تولد، شماره پاسپورت و ملیت. در برخی موارد داده‌ها به جای مالکان، به نام مستاجران اشاره دارند.

اقتصاددانان مرکز نظات بر مالیات اتحادیه اروپا و نروژ که داده‌های درز کرده را تحلیل و بررسی کرده اند، سال ۲۰۲۲ ارزش مستغلات در تملک خارجیان در بازار دبی بالغ بر ۱۶۰ میلیارددلار بوده است.

ما برای این پروژه تصمیم گرفتیم روی ۲۰۰ نفر شامل متهمان به جرایم گوناگون، فراریان، شخصیت‌های سیاسی و افراد تحت تحریم تمرکز کنیم. این افراد در مجموع مالک بیش از یکهزار ملک بودند که در این داده‌ها پیدا شدند و اطلاعات آنها را تایید و راستی‌آزمایی کردیم.

راستی‌آزمایی این داده‌ها چطور صورت گرفته؟ دانسته‌ها و نادانسته‌های ما درباره‌ این داده‌ها چیستند؟

خبرنگاران از این داده‌ها به عنوان نقطه شروعی استفاده کردند. آن‌ها برای تأیید هویت افرادی که نامشان در داده‌ها به چشم می‌خورد، تأیید وضعیت مالکیت آن‌ها با استفاده از سوابق رسمی و تحقیقات منبع باز و سایر مجموعه‌‌ داده‌های درز کرده ماه‌ها زمان صرف کردند. خبرنگاران تنها نام افرادی را در این پروژه گنجانده‌اند که هویت آن‌ها به طور مستقل از طریق منابع دیگر تأیید شده است.

همچنین، برای تأیید این‌که این افراد همچنان مالک املاک مورد نظر هستند، از اطلاعات سازمان ثبت رسمی اراضی در دبی نیز استفاده شده است. در برخی موارد، اغلب به این دلیل که ملک اخیراً به فروش رسیده بود، خبرنگاران موفق نشدند وضعیت مالکیت کنونی ملک را تعیین کنند. در چنین مواردی، تلاش‌های بیشتری برای تأیید این‌که فرد زمانی در گذشته مالک ملکی در دبی بوده است صورت گرفت. از جمله، اطلاعات پایگاه‌داده‌های معاملات و اجاره‌ی املاک با دقت مورد بررسی قرار گرفت.

همچنین، با استفاده از اطلاعات سازمان ثبت رسمی اراضی در دبی تلاش شد مشخص شود افرادی که نامشان در داده‌های درزکرده به چشم می‌خورد تا زمان حاضر مالک املاک باقی مانده‌اند یا خیر. در مواردی که مشخص شد املاک اخیراً به فروش رسیده‌اند، خبرنگاران موفق نشدند تأیید کنند که آیا مالکان قبلی املاک جدیدی در شهر خریداری کرده‌اند یا خیر.

روزنامه‌نگاران چگونه افرادی را که باید درباره‌شان تحقیق صورت می‌گرفت انتخاب کردند؟ حفظ حریم خصوصی چه می‌شود؟

خبرنگاران تنها در مواردی نام مالکان املاک در دبی را فاش کرده‌اند که این اطلاعات تأمین‌کننده‌ی منافع عمومی باشد. این شامل نام مالکانی است که به ارتکاب جرمی محکوم و یا متهم شده‌اند، افرادی که تحت تحریم هستند، و مقام‌های رسمی و وابستگان آن‌ها، از جمله کسانی که متهم به فساد و پنهان کردن دارایی‌های خود از عموم هستند. 

انتخاب ما این بوده است که به افراد مشهور، سلبریتی‌ها و سایر افراد حقیقی، که ویژگی‌های بالا در مورد آن‌ها صدق نمی‌کند، نپردازیم.

دبی برای مقابله با پولشویی در بخش املاک و مستغلات چه اقداماتی انجام داده است؟

در مارس ۲۰۲۲، کارگروه ویژه اقدام مالی (FATF)، ناظر جهانی مبارزه با پولشویی، امارات متحده عربی را به عنوان کشوری ناکارا در سیستم‌های مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم شناسایی کرد و این باعث شد ضربه‌ی بزرگی به شهرت این کشور وارد شود.

این اقدام، که حسن شهرت دبی را به عنوان یکی از مراکز مالی برتر جهان به خطر انداخته بود، باعث شد مقام‌های امارات به تلاش‌هایی هماهنگ برای سخت‌تر کردن قوانین و افزایش همکاری‌ها با مجریان قانون در سایر کشورها جهت استرداد مجرمان دست بزنند.

به گفته مقام‌های امارات متحده عربی، میزان گزارش تراکنش‌های مشکوک توسط مشاوران املاک، کارگزاران و ارائه‌دهندگان خدمات شرکتی افزایش یافته است و در سال ۲۰۲۲، ارزش کل جریمه‌های اعمال شده توسط مقام‌های مبارزه با پولشویی سه‌برابر شده است.

با وجود این، تراکنش‌های گزارش‌شده همچنان بازتاب‌دهنده‌ی بخش کوچکی از معامله‌های انجام‌شده هستند. همچنین، در حال حاضر، تعهدهای گزارش‌دهی برای مشاوران املاک فقط برای بخش فروش اعمال می‌شود و فعالیت‌های اجاره‌ای شهر همچنان به شکل سیاه‌چاله‌ای باقی مانده‌اند.

چند رسانه خبری در پروژه پشت پرده‌های دبی شرکت دارند؟

در این پروژه، خبرنگارانی از ۷۴ رسانه مختلف مشارکت داشته‌اند. همکاران OCCRP، E24 و رادیو زمانه در این پروژه عبارتند از: