بنزین ایرانی: استاندارد یا سرطان‌زا؟

بحث در مورد تأثیر بنزین ساخت ایران روی سلامت انسان، یکی از بحث‌های مهم در زمینه محیط زیست و بهداشت است و به موضوع اختلاف نظر میان وزارت نفت و برخی سازمان‌ها از جمله شرکت کنترل کیفیت هوای تهران تبدیل شده است.

 [podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130711_Environment_Gasoline_Rouhani.mp3[/podcast]

با شدیدتر شدن تحریم‌ها علیه ایران در چند سال اخیر و کاهش محسوس میزان واردات بنزین، ایران رو به سوی تولید بنزین در داخل کشور آورده است. با تصویب قانون تحریم همه جانبه توسط آمریکا در سال ۱۳۸۹، تعدادی از مجتمع‌های پتروشیمی ایران به تولید بنزین داخلی اختصاص یافت. ایران با آن که خود یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان است، اما به دلیل عدم پالایش این ماده در داخل کشور، همواره در گذشته وارد کننده بنزین بوده است. اما در دو سه سال اخیر وضعیت تفاوت کرده و ایران به نقطه خودکفایی از نظر تولید بنزین نزدیک شده است. به گفته علیرضا ضیغمی، معاون وزیر نفت ایران، در حال حاضر ایران مجموعاً ۶۵ میلیون لیتر در روز بنزین تولید می‌کند که این رقم با بهره‌برداری از طرح‌های توسعه در پالایشگاه‌های تبریز، اصفهان و بندرعباس، به زودی به ۷۱ میلیون لیتر در روز خواهد رسید (ایرنا، ۴ تیر ۱۳۹۲).

با این‌حال طرح ایران برای تولید بنزین به نگرانی‌هایی جدی در مورد کیفیت آن و تأثیرش بر سلامتی مردم و محیط زیست دامن زده و موضوع بحث‌های فراوان بوده است. منتقدان طرح وزارت نفت ایران معتقدند بنزین‌های تولیدی در مجتمع‌های پتروشیمی به دلیل داشتن ترکیباتی مانند بنزن Benzenne سرطان‌زاست و به انسان آسیب‌های فراوانی وارد می‌کند. بنزن یک ماده شیمیایی متعلق به خانواده هیدروکربن‌هاست واز مشتقات آن در تهیه پلیمرها، پلاستیک، نایلن، برخی شوینده‌ها و رنگ‌ها استفاده می‌شود. این ماده به میزان بسیار کم نیز می‌تواند به سوخت اضافه شود تا عدد اکتان موجود در سوخت را افزایش دهد. عدد اکتان نشان‌دهنده میزان مقاومت بنزین و سوخت در برابر فشار و گرما و شروع احتراق خود به خود است.

 با این حال به دلیل سرطان‌زا بودن این ماده، در سال‌های اخیر میزان افزودن آن در کشورهای مختلف بسیار محدود شده است. استانداردهای ایالات متحده آمریکا میزان بنزن در سوخت را به یک درصد محدود می‌کرد اما از سال ۲۰۱۱ باز هم این میزان کاهش یافت و به حدود 0.63 درصد رسید. در اروپا نیز میزان بنزن در حد همان یک درصد است.

آمارهای متفاوتی از میزان بنزن موجود در هوای تهران به دلیل سوخت خودروها وجود دارد. به گفته معصومه ابتکار، عضو شورای شهر تهران میزان بخارات بنزن در هوای تهران حدود ۳۰ برابر حد مجاز است. به گفته او این وضعیت در پمپ بنزین‌ها و جایگاه‌های فروش سوخت بسیار خطرناک‌تر و در حد ۵۰ یا ۶۰ برابر میزان مجاز است (فارس، ۲۲ آذر ۱۳۹۰). این در حالی است که به گفته مسئولان کنترل کیفیت هوای تهران، غلظت متوسط بنزن در هوای جایگاه‌های فروش بنزین در تهران نسبت به استاندارد هوای پاک به ۲۱۰ برابر می‌رسد (همشهری، ۲۷ تیر ۱۳۹۰).

اما این موضوع مورد پذیرش مسئولان وزارت نفت نبوده و آن‌ها همواره بر سالم بودن سوخت‌های تولید داخل تاکید دارند. سرطان‌زا بودن بنزین‌های داخلی در روزهای اخیر دوباره به موضع مورد اختلاف وزارت نفت و شرکت کنترل کیفیت هوای تهران تبدیل شده است. به گفته یوسف رشیدی، مدیرعامل این شرکت، به هیچ عنوان نمی‌توان از ترکیباتی مانند بنزن، تولوئن و زایلن به عنوان مواد افزودنی به سوخت استفاده کرد، زیرا همان‌طور که بارها متخصصان محیط زیست و وزارت بهداشت اعلام کرده‌اند این ترکیبات سرطان‌زا هستند. آقای رشیدی با استناد به گفته‌های مدیرعامل شرکت پتروشیمی ایران و همچنین شرکت ملی پخش و پالایش فراورده‌های نفتی گفته است از آن‌جا که مسئولان این شرکت‌ها اعلام کرده‌اند که پالایشگاه‌های کشور موادی را برای افزایش اکتان از صنایع پتروشیمی دریافت می‌کنند، بنابراین به نحوی به سرطان‌زا بودن بنزین‌های تولیدی در ایران اشاره کرده‌اند (مهر، ۱۸ تیر ۱۳۹۲).

اظهارات شرکت کنترل کیفیت هوای تهران توسط مسئولان شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران تکذیب شده است. به گفته سیدعلی مومنی، رییس هماهنگی و کنترل کیفیت در شرکت ملی پالایش نفت، ایران در حال حاضر با کیفیت‌ترین بنزین را در کل منطقه و حتا در جهان تولید می‌کند. (مهر، ۱۸ تیر ۱۳۹۲). به گفته مومنی، بنزین خامی که در پتروشیمی تولید می‌شود در پالایشگاه‌های نفت بهبود کیفیت می‌یابد به طوری که میزان ماده بنزن و سایر ترکیبات آروماتیک در آن مطابق استاندارهای ملی و اتحادیه اروپا کاهش می‌یابد.

تولید بنزین یورو ۴

ایران همچنین اعلام کرده است که تولید بنزین با استاندارد یورو ۴ را نیز آغاز کرده و با ذخیره کردن این بنزین در جایگاه‌ها، توزیع آن در شهرهای بزرگ انجام خواهد شد. بنزین یورو ۴ نسبت به بنزین‌های معمولی از استانداردهای زیست محیطی بالاتری برخوردار است. با تولید و توزیع بنزین یورو ۴، سازمان محیط زیست ایران نیز اعلام کرده است بر اساس مصوبه دولت، خودروسازان از ابتدای تیرماه امسال موظف هستند خودروهایی با استاندارد یورو ۴ تولید کنند و از این پس خودروهایی که استاندارد پایین‌تر مانند یورو ۲ دارند شماره‌گذاری نخواهند شد (فارس، ۳۱ خرداد ۱۳۹۲).

 اما اعلام این خبر نیز نتوانسته است منتقدان را راضی کند. دبیر انجمن خودروسازان ایران با انتقاد از سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرده است سوخت یورو ۴ هنوز در سرتاسر کشور توزیع نمی‌شود و به این ترتیب هزینه نصب تجهیزات یورو ۴ روی خودروها به خریداران تحمیل خواهد شد در حالی که هنوز جایگاه‌های کافی برای عرضه این سوخت وجود ندارد. احمد نعمت بخش در گفتگو با روزنامه دنیای صنعت اعلام کرد تا این سوخت در سرتاسر کشور توزیع نشود، خودرودهای پر تیراژی مانند پراید و سمند به تجهیزات یورو ۴ مجهز نخواهند شد.

بحث در مورد کیفیت بنزین تولید ایران و همچنین میزان دسترس‌پذیر بودن بنزین‌های یورو ۴ در حالی با شدت ادامه دارد که کیفیت بنزین یکی از عوامل بسیار مهم تعیین کننده میزان آلودگی هواست. طبق برآوردها بیش از هشتاد درصد از منابع آلوده کننده هوا به تردد خودروها و مصرف سوخت توسط آن‌ها مرتبط است. به جز بنزین غیراستاندارد، خودروهای فرسوده و همچنین خودروهایی که بیش از میزان استاندارد سوخت مصرف می‌کنند نیز نقشی اساسی در آلوده کردن هوا دارند. به گفته اسکندر مؤمنی، رییس پلیس راهنمایی و رانندگی ایران، میزان مصرف بنزین توسط خودروهای ساخت ایران بیش از دو برابر حد استاندارد است.