کسی از گشت ارشاد راضی نیست

[podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130711_MaryamHosseinKhah_NasimSarabandi_Women_LidaHosseiniNejad.mp3[/podcast]

چگونگی عملکرد گشت ارشاد و نحوه برخورد با گشت‌های ارشاد یکی از مواردی بود که حسن روحانی، رئیس‌جمهور منتخب ایران وعده اصلاح آن را داده، اما اخبار منتشر شده در روزهای اخیر حاکی از دور جدید تمرکز بر وضعیت پوشش زنان از سوی نهادهای دولتی است.

هم‌زمانی فرارسیدن فصل گرما، آغاز ماه رمضان و هفته "حجاب و عفاف" نیز توجه به وضعیت پوشش و آنچه در ادبیات رسمی جمهوری اسلامی ایران "بدحجابی" عنوان می‌شود را افزایش داده است.

این در حالی است که حسن روحانی در مصاحبه با هفته‌نامه چلچراغ بار دیگر اعلام کرد که با شیوه برخورد گشت ارشاد مخالف است و آن را حاصل یک "قرائت و برداشت خاص از اسلام و قانون اساسی" می‌داند. او با بیان اینکه "عفیف بودن چیزی فراتر از حجاب داشتن است و اگر زنی یا مردی حجاب رسمی مد نظر ما را رعایت نکند، عفیف بودنش زیر سؤال نمی‌رود"، گفته است: "عفت مردم ما را فقر اقتصادی و ناتوانی در ازدواج، بیشتر تهدید می‌کند تا رعایت حجاب مطابق استانداردهایی که عده‌ای دوست دارند و تعریف کرده‌اند."

نیروی انتظامی اما همچنان بر ادامه روش‌های قبلی خود تاکید دارد و در اطلاعیه‌ای که به مناسبت ماه رمضان صادر کرده، "رعایت عفاف و حجاب" را یکی از مواری دانسته است که باید در این ماه رعایت شود. در آخرین بند از مواد هفتگانه این اطلاعیه آمده است: "یکی از جهات معنوی این ماه مبارک رعایت عفاف و حجاب و دوری از ناهنجاری‌هاست؛ لذا تفاضامندیم همگان ضمن رعایت فضای معنوی حاکم بر جامعه، اخلاق و پوشش اسلامی را مراعات کرده و در این امر نیروی انتظامی را یاری کنند."

پیش از آن نیز روز سه‌شنبه یازدهم تیرماه جاری اسماعیل احمدی‌مقدم، فرمانده نیروی انتظامی ایران در حاشیه همایش سراسری روسای پلیس آگاهی در پاسخ به این سئوال که آیا با تغییر دولت، تغییری در روند طرح امنیت‌اخلاقی ایجاد می‌شود، گفت: "برخی تصور می‌کردند که با آمدن دولت، نوع پاسخ به برخی سئوال‌ها متفاوت می‌شود، اما تصمیم‌گیری‌های ملی، مقطعی نیست."

او در عین‌ حال که تصمیم‌گیری در این زمینه را برعهده  شورای عالی امنیت ملی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای عالی فضای مجازی دانست، اضافه کرد که اگر"رئیس‌جمهور سلیقه بهتری داشته باشد، ما از این نگاه استقبال می‌کنیم".

در چنین شرایطی با توجه به دیدگاه‌های حسن روحانی در مورد گشت‌های ارشاد و واکنش نیروی انتظامی در این زمینه، وضعیت برخورد با پوشش زنان و سخت‌گیری‌ها در این حوزه در چهارسال آینده تا چه میزان تغییر خواهد کرد؟

نسیم سرابندی، فعال حقوق زنان در گفت‌وگو با رادیو زمانه در پاسخ به این سئوال می‌گوید: "اگر بخواهیم به صورت مقطعی به چنین سوالی جواب بدهیم باید توجه داشته باشیم که سیاست‌های فرهنگی واجتماعی دولت محمود احمدی‌نژاد یک ارمغان شوم به نام گشت‌های ارشاد را برای جامعه و به طور ویژه برای زنان آورد که اوایل کسی نمی‌دانست این‌ها چه هستند وغیر از تذکر چه کاری قراراست انجام دهند. در واقع اینها یک نسخه ادیت شده و به روز شده کمیته‌هایی بودند که در دهه هفتاد وجود داشت و با نوع پوشش، رنگ پوشش، شیوه آرایش و هرچیزی که به نظرشان متفاوت از نوع پوششی مد نظر حکومت بود، به طور سلیقه‌ای برخورد می‌کردند. اگر به صورت مقطعی بخواهیم نگاه کنیم الان دولت در حال عوض شدن است و آقای روحانی هم مصاحبه کرده و گفته با چنین رویکردهایی موافق نیست و آن را نمی‌پسندد و دنبال تغییر است، اما اینکه چقدر طول بکشد این تغییر به وجود بیاید و اینکه نیروهایی مثل نیروی انتظامی که در داخل کشور درگیر این مسئله هستند، چقدر می‌توانند با دولت در این زمینه همکاری کنند و این کار را با سرعتی بیشتر انجام دهند، هنوز مشخص نیست."

او با اظهار امیدواری نسبت به اینکه زودتر در این مورد تصمیم‌گیری شود، "جمع شدن گشت‌های ارشاد را یکی از درخواست‌های اصلی مردم" دانست و گفت: "این گشت‌ها هم احساس امنیت را از بین می‌برد و هم احساس آرامش در کوچه و خیابان را برای زنان به عنوان نیمی از جامعه مختل می‌کند."

این فعال حقوق زنان در ادامه به نگاه بلندمدت نسبت به برخورد با پوشش زنان پرداخت و اضافه کرد: "اگر بخواهیم در طولانی مدت و طی سی و چند سال گذشته به این ماجرا نگاه کنیم، می‌بینیم که این نوع برخورد با پوشش زنان از اوایل بعد از انقلاب شروع شد و هر دهه‌ شکلی جدید به خود گرفت."

به گفته او، "در دهه شصت با وضع مقررات برای پوشش زنان، سیاست‌های ویژه آن نیز به وجود آمد و حدود عرفی آن هم تعیین شد. در دهه هفتاد کمیته‌ها راه‌اندازی شدند و پایگاه‌های بسیج با پوشش زنان برخورد می‌کردند. با روی کار آمدن دولت اصلاحات وضع کمی بهتر شد، اما در دهه هشتاد و دولت احمدی‌نژاد این سیاست دوباره و این بار به شکل دیگری اجرا شد."

نسیم سرابندی‌ می‌گوید: "در واقع فارغ از اینکه حجاب اجباری در جمهوری اسلامی همیشه وجود داشته، از سوی منتقدان حجاب اجباری هم این برخورد که نوع و شیوه پوشش زنان یک امر کاملاً شخصی است همیشه وجود داشته است. اینکه چه چیزهایی باید پوشید، چه چیزهایی نباید پوشید و حتی چه رنگ‌هایی باید پوشید، رویکردی به سمت همسان‌سازی، هم شکل‌سازی و یک دست کردن جامعه است؛ یک رویکرد عقب‌گرایانه و بنیادگرانه."

در کنار نگاه پلیسی و امنیتی، برخورد‌های "تشویقی و ترویجی" برای گسترش حجاب، از دیگر برنامه‌هایی است که در دستور کار مقامات دولتی قرار گرفته است. چنانکه به گفته آذر نظری، مدیرکل امور بانوان استانداری تهران قرار است در هفته جاری که هفته "عفاف و حجاب" نام گرفته، دویست برنامه برای نهادینه کردن حجاب در سطح استان تهران برگزار شود.

با همه تلاش دستگاه‌های دولتی در پیوند با ترویج و تحمیل پوشش مورد نظر خود به زنان، بسیاری از امامان جمعه، روحانیون و نیروهای مذهبی محافظه‌کار همچنان به وضعیت حجاب و برخورد دستگاه‌های دولتی در این زمینه اعتراض دارند و آیت‌الله مکارم شیرازی از مراجع تقلید می‌گوید: "در هشت سال گذشته به حجاب بی‌اعتنایی شد، اکنون در جامعه اوضاع خوبی از این منظر حاکم نیست و باید در فضای جدیدی که پیش آمده، این مسئله جبران شود."

از سوی دیگر برخی دست‌اندرکاران مستقیم این حوزه نیز سخت‌گیری‌های موجود را کافی نمی‌دانند. چنانکه طهورا نوروزی، رئیس کارگروه حجاب و عفاف وزارت کشورنیز در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم گفته است قانون گسترش فرهنگ حجاب و عفاف که از مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی است به دلیل مشکلات مالی و "عدم تخصیص اعتبار" آن طور که باید اجرا نمی‌شود.

با این حال این مقام دولتی نیز با شیوه برخورد پلیسی با زنانی که آنها را "بدحجاب" می‌نامد موافق نیست و می‌گوید: "اینکه صرفا در کف خیابان با تعدادی از بدحجابان برخورد کنیم، نگاه ریشه‌ای به این مسئله نیست."

در واقع به نظر می‌رسد هیچکس از عملکرد گشت‌های ارشاد رضایت ندارد وعلاوه بر مخالفت‌های جدی نیروهای سکولاری که مخالف حجاب اجباری هستند، در میان آن دسته از معتقدان به حجاب که در درون نظام جمهوری اسلامی هستند نیز کمتر کسی وجود دارد که از شیوه برخورد نیروی انتظامی در این زمینه شاکی نباشد. برخی چون احمدی‌نژاد و روحانی و اصلاح‌طلبان با رویکردهایی متفاوت از یکدیگر آن را شدید و برخوردی پلیس می‌دانند و برخی همچون نیروهای محافظه کار نزدیک به حاکمیت هم معتقدند که پلیس شدت و جدیت لازم را ندارد.

نسیم سرابندی در این زمینه می‌گوید: "وقتی بنیاد یک طرح و تفکری که پشت آن وجود دارد، مشکل داشته باشد به هرشکلی هم که اجرا شود، همه به آن معترض خواهند بود."

به گفته این فعال اجتماعی، "آنهایی که با چنین برخورد شدیدی مخالف هستند فکر می کنند اصلاً نباید چنین چیزی وجود داشته باشد و آنهایی هم که آن را وضع کرده‌اند و فکر می‌کنند که گشت ارشاد باید وجود داشته باشد از به نتیجه نرسیدن آن ناراضی هستند و این نشان می‌دهد که چقدر سیاست گشت‌های ارشاد در سال‌های گذشته نتیجه عکس داشته است. حتی کسانی که به دنبال اجرای چنین سیاستی بودند متوجه هستند که اهداف آن اجرا نشده است. آنها از اینکه موفق نشده‌اند که زنان جامعه را هم‌شکل‌ و یکسان‌ کنند ناراضی هستند."

 این فعال حقوق زنان با تاکید بر اینکه پوشش و حجاب یک مسئله کاملا شخصی است و هیچگونه سیاستی را برنمی‌تابد، می‌گوید: "در شرایط فعلی اصل حجاب اجباری هم دچار چالش اساسی شده است."