طرح خصوصی‌سازی جزیره آشوراده

[podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130822_Environment_Ashuradeh_Rouhani.mp3[/podcast]

طرح سازمان محیط زیست ایران برای واگذاری جزیره آشوراده در دریای خزر به یک شرکت خصوصی با مخالفت جمعی از کارشناسان مسائل زیست محیطی و همچنین سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری رو به رو شده است. با این حال سازمان محیط زیست ایران اعلام کرده است با رعایت الزامات زیست محیطی با واگذاری مدیریت جزیره به بخش خصوصی موافقت کرده است اما مالکیت آن به کسی واگذار نخواهد شد. گفته می‌شود شرکتی که قرار است با عقد یک قرارداد مدیریت و بهره‌برداری از این جزیره را درست بگیرد یک شرکت تولید فرآورده‌های لبنی است که دو سال پیش تاسیس شده است. فعالان محیط زیستی از نحوه واگذاری این جزیره به شرکتی که تخصصی در این زمینه ندارد اظهار نگرانی کرده‌اند.

خبرهای متفاوت از واگذاری این جزیره در حالی منتشر شده است که سازمان محیط زیست ایران جزو معدود نهادها و سازمان‌های وابسته به دولت است که هنوز رییس جدید آن در دولت حسن روحانی مشخص نشده است و ریاست محمد محمدی‌زاده بر این سازمان همچنان ادامه دارد. بعضی از منتقدان آقای محمدی‌زاده را متهم کرده‌اند که در آخرین روزهای کاری خود در این مقام قصد دارد پروژه خصوصی سازی جزیره آشوراده را عملی کند. برکناری بعضی از معاونان سازمان محیط زیست ایران که مخالف واگذاری این جزیره بوده‌اند نیز به گسترش این حدس و گمان‌ها دامن زده است. از جمله مقامات برکنار شده توسط رییس سازمان محیط زیست، ناصر مقدسی، مدیرکل دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق این سازمان است. آقای مقدسی در گفتگو با رسانه‌های ایران دلیل برکناری خود را «مخالفت با برخی پیشنهادها و درخواست‌های غیرقانونی واگذاری از جمله پیشنهاد واگذاری جزیره آشوراده» اعلام کرده است. به گفته این مدیر برکنار شده، مدل‌هایی برای مشارکت مردم محلی در مدیریت مناطق حفاظت شده طراحی شده بود، اما هرگاه صحبت از مدل مشارکتی مناطق حفاظت شده می‌شود، شرکت‌های خصوصی در این قضیه وارد می‌شوند. به اعتقاد او در حال حاضر «برخی افراد فاقد به نیش و درک زیست محیطی در جایگاه تصمیم‌گیری هستند».

آشوراده با وسعتی در حدود ۶۷۰ کیلومتر مربع در مرکز شبه جزیره میانکاله در دریای خزر قرار دارد و تنها جزیره ایرانی این پهنه آبی به شمار می‌آید. آشوراده بیش از چهار دهه است که تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران قرار دارد. جزیره آشوراده در طی سده‌های گذشته به دلیل فعالیت‌های انسانی از جمله حفر کانال از توده اصلی خود، یعنی شبه جزیره میانکاله جدا افتاده است. از دهه هفتاد خورشیدی و به دلیل بالا آمدن سطح آب دریای خزر، این جزیره به مرور متروک شد. آشوراده در زمان صفوی شکارگاه سلطنتی بوده است. در سده نوزدهم ارتش روسیه این منطقه را برای مدتی اشغال کرد. در زمان اشغال جزیره توسط روس‌ها، بناهایی نیز در آن ساخته شد. بخش عمده‌ای از صید ماهیان خاویاری ایران نیز در اطراف آشوراده صورت می‌گیرد و این منطقه به این دلیل نیز مشهور است.

تلاش بخش خصوصی برای در اختیار گرفتن این جزیره از سال ۱۳۸۱ و با ادعای بنیاد علوی، از بنیادهای وابسته به بنیاد مستضعفان، آغاز شد. در آن زمان و با ارائه یک سند مالکیت از سوی بنیاد علوی، درخواست واگذاری جزیره به یک شرکت خصوصی مطرح شد. با این حال مدتی بعد سازمان بازرسی کل کشور آن واگذاری را غیرقانونی دانست.

این بار اما خود سازمان حفاظت محیط زیست ایران پیش‌قدم واگذاری جزیره به بخش خصوصی شده است. طبق اطلاعاتی که خبرگزاری محیط زیستی «سبز پرس» در ایران منتشر کرده است، این واگذاری قرار است در قالب یک قرارداد ۹۹ ساله به یک شرکت خصوصی انجام شود که طبق مندرجات روزنامه رسمی ایران در سال ۱۳۹۰ تاسیس شده و فعالیت‌های مختلفی از امور گردشگری و ورزشی تا صادرات و واردات را در شرح فعالیت‌ها و اهداف خود ذکر کرده است.

واکنش سازمان محیط زیست ایران و انتقاد از رسانه‌ها

فرهاد فلاح، مشاور عالی سازمان محیط زیست ایران در واکنش به اخبار مندرج در رسانه‌ها گفته است این سازمان حتی یک سانتیمتر از اراضی تحت مدیریت خود را واگذار نکرده است اما با توجه به کمبود اعتبارات در سازمان محیط زیست، واگذاری مدیریت آن طبق اصل ۴۴ منع قانونی ندارد. فلاح در گفتگو با خبرگزاری مهر تصریح کرده است که جزیره فاقد امکانات گردشگری است و همکاری با بخش خصوصی می‌تواند این تاسیسات و امکانات گردشگری را در آن جا فراهم کند. مشاور عالی سازمان محیط زیست ایران همچنین نقش رسانه‌ها را در مورد این موضوع مورد انتقاد قرار داد و گفت رسانه‌های ایران هرگز به این سازمان اجازه نداده‌اند تا تجربه‌ای در زمینه حضور گردشگران در مناطق حفاظت شده زیست محیطی به دست آورد. به گفته فرهاد فلاح احداث تاسیسات در این جزیره با رعایت موازین زیست محیطی خواهد بود و به هتل‌های بلند مرتبه و جاده‌های درجه یک اجازه ساخت داده نخواهد شد.

با این حال طرح سازمان حفاظت محیط زیست ایران مورد انتقاد سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور نیز قرار گرفته است. در نامه‌ای رسمی که در تاریخ ۲۰ مرداد از سوی این سازمان به معاون سازمان حفاظت محیط زیست ارسال شده آمده است اجرای این طرح تنها منوط به موافقت شواری عالی محیط زیست است. به گفته سازمان جنگل‌ها و مراتع، در مناطق حفاظت شده صرفا احاله مدیریت خدمات تفریحی مجاز است و نه واگذاری اراضی جزیره. اجرای طرح گردشگری نیز تنها در صورت رعایت ظرفیت برد اکولوژیک توسط مجری طرح و رعایت تمام قوانین و مقررات مجاز است.

سازمان حفاظت از محیط زیست کشور طبق قانون وظیفه حفاظت از مناطق چهارگانه زیست محیطی شامل پارک‌های ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه‌های حیات وحش و مناطق حفاظت شده را بر عهده دارد. طرح واگذاری جزیره آشوراده به بخش خصوصی با پیشنهاد استانداری گلستان و به منظور ایجاد قطب گردشگری در این منطقه قرار است اجرا شود. به گفته فعالان زیست محیطی، این جزیره که پناهگاه حیات وحش نیز هست ظرفیت ایجاد تاسیسات گردشگری از جمله پارکینگ، هتل و سیستم دفع زباله را ندارد و تنها می‌تواند پذیرای تعداد محدودی گردشگر باشد و نمی‌توان آن را به یک قطب گردشگری بزرگ در شمال کشور تبدیل کرد. اسماعیل کهرم، کارشناس برجسته محیط زیست، در همین رابطه به روزنامه بهار گفته است مطرح شدن واگذاری این جزیره توسط رییس سازمان محیط زیست دولت دهم و در آخرین روزهای کاری او پرسش برانگیز است.