اهمیت محاکمه‌ مشرف برای جامعه مدنی پاکستان

برای اولین بار در پاکستان، کشوری که بیشترین مدت تاریخ کوتاه خود را زیر سیطره نظامیان سپری کرده ، یک نظامی برکنار شده به دادگاه خوانده شده است. پرویز مشرف به طور رسمی‌ به جرم توطئه برای قتل بی‌نظیر بوتو و شرکت در قتل او متهم شده است.

چودری اظهر، دادستان پرونده در روزهای پایانی ماه ژوئیه اعلام کرده بود که قصد احضار مشرف به دادگاه را دارد. همراه مشرف ۶ نفر دیگر هم در زمره‌ متهمان قرار دارند که برخی‌ از آنان از مقامات ارشد پلیس هستند.

مشرف هنگامی که در دادگاهی در راولپندی مورد سوال قاضی قرار گرفت، خود را بی‌گناه معرفی‌ کرد. محاکمه او فعلا به ۲۷ اوت موکول شده و وی در صورت اثبات این اتهام، می‌تواند به حبس ابد و حتی  به اعدام محکوم شود. علاوه بر این، دو پرونده دیگر نیز  در دادگاه دیگری علیه مشرف در جریان است؛ یکی‌ به اتهام خیانت به کشور، برکناری حکومت قانونی‌ نواز شریف و کشاندن تعدادی از قضات به حبس خانگی، و دیگری به اتهام قتل یکی‌ از رهبران شورشی بلوچستان با حمله نظامی در سال ۲۰۰۶.

مشرف در سال ۱۹۹۹ با کودتای بدون خونریزی، حکومت نواز شریف را ساقط کرد و تا سال ۲۰۰۷ بر پاکستان حاکم بود. او در این سال‌ها همکاری تنگاتنگی با آمریکا در مبارزه با ترور داشت و در انتخاباتی مهندسی‌ شده به سمت ریاست جمهوری رسید.

مشرف پس از ترور بی‌نظیر بوتو، در انتخابات پس از آن شکست خورد و در سال ۲۰۰۹ به تبعید اختیاری به لندن و سپس دوبی رفت. او در ماه مارس امسال، به تقاضای هواداران فیس بوکی خود برای فعالیت سیاسی به پاکستان بازگشت. مشرف که خود را بسیار محبوب تصور می‌‌کرد، به زودی پی برد که مغبون شده است. استقبالی که از او شد، اصلا آنی‌ نبود که فکر می‌کرد. صلاحیت وی برای فعالیت سیاسی نیز از سوی دادگاه رد شد و چندی نگذشت که در بازداشت خانگی قرار گرفت.

بی‌نظیر بوتو که بود؟

بی‌نظیر بوتو، دختر ذوالفقار علی‌ بوتو و بیگم نصرت اصفهانی ( اصفهانی‌‌الاصل)، در سال ۱۹۵۳ به دنیا آمد و در دانشگاه‌های هاروارد و کمبریج تحصیل کرد. پدرش که نخست وزیر قانونی‌ پاکستان بود، با کودتای ضیاء‌الحق سرنگون و سپس اعدام گردید. بی‌نظیر با اتمام تحصیلات خود، رهبری حزب عوامی (مردم) را به عهده گرفت. پس از مرگ ضیاء‌الحق در سانحه هوایی، در انتخابات شرکت کرد و در دسامبر ۱۹۸۸ نخست وزیر شد، ولی‌ در سال ۱۹۹۰ به اتهام رشوه خواری برکنار گردید. بی‌نظیربوتو البته در پاکستان هیچگاه محکوم نشد، ولی‌ دادگاهی در سوئیس او‌را غیابا به ۶ ماه حبس و باز پرداخت ۱۱،۹ میلیون دلار به دولت پاکستان محکوم کرد.

 بوتو در سال ۱۹۹۳، بعد از برکناری نواز شریف، دوباره انتخاب شد. در مدت نخست وزیریش از خصوصی کردن صنایع جلوگیری کرد و خشم صاحبان صنایع و زمین‌داران بزرگ را بر انگیخت. از طرف دیگر از نظر نظامی برنامه اتمی‌ را توسعه داد و دست سازمان اطلاعات را در دخالت در افغانستان و کشمیر باز گذاشت. او در انتخابات ۱۹۹۷ بار دیگر شکست خورد و جای خود را به شریف داد. بعد از کودتای پرویز مشرف، در سال۱۹۹۹ از کشور خارج شد و مدت ۸ سال در دوبی زندگی‌ کرد اما در سال ۲۰۰۷ دوباره به پاکستان بازگشت و شروع به فعالیت کرد.

بوتو همواره خود را در معرض تهدید طالبان و القاعده می‌دید. آنها پیغام داده بودند، که از او "استقبال شایسته‌ای" به عمل خواهند آورد و همین طور هم شد، درست ۱۲ ساعت بعد از ورودش،  مراسم استقبال از او را به حمام خون مبدل کردند. یک بمب ۱۰۰ کیلویی که در اتومبیلی کار گذشته شده بود، ۱۳۶ نفر را به کام مرگ برد ولی‌ خود بوتو سالم ماند. بوتو هواداران ضیاء‌الحق را مسئول دانست و تصمیم گرفت که در پاکستان بماند.

پس از مذاکراتی با مشرف، این توافق حاصل شد که بوتو نخست وزیر شود و مشرف رئیس جمهور بماند، به شرط اینکه از فرماندهی ارتش کنار برود. دیگر اینکه تغییراتی را که در قانون اساسی‌ در سال ۲۰۰۲ داده بود پس بگیرد، و سوم، اتهامات رشوه خواری بوتو هم کنار گذشته شود. اما هنگامی که مشرف در سال ۲۰۰۷ حالت فوق‌العاده اعلام کرد، بوتو خواهان تظاهرات علیه او شد و متعاقباً در حبس خانگی قرار گرفت.

در ۲۷ دسامبر ۲۰۰۷، دو هفته قبل از انتخابات، در پایان یک گردهمایی انتخاباتی، هنگامی که بی‌نظیر بوتو سرش را از ماشین زره‌پوش خود بیرون آورده بود، مورد یک انفجار انتحاری قرار گرفت. بنا بر گزارش‌های رسمی، سر بوتو در اثر موج انفجار به  دیواره ماشین برخورد کرده و این باعث مرگش شده است. اما هوادارانش بر این نظرند، که او به علت اصابت گلوله به سرش کشته شده است. در یک فیلم ویدئوی آماتور، دیده می‌‌شود که دو تک تیرانداز شلیک می‌کنند و احتمالا او را هدف قرار می‌دهند.

حکومت، جنبش طالبان پاکستان به رهبری بیت‌الله محسود را عامل قتل دانست ولی‌ آنها این اتهام را رد کردند. یک سخنگوی محسود، این کار را توطئه مشترک مشرف، ارتش و سازمان امنیت دانست. حزب مردم هم ادعای حکومت را مورد تردید قرار داد. هنوز هیچ گزارش بی‌طرفانه یی در مورد مرگ بوتو وجود ندارد.

بلافاصله بعد از مرگ بوتو، در شهر‌های مختلف پاکستان تظاهرات شد و در مراسم خاکسپاری او صدها هزار نفر شرکت کردند. سناتور لطیف کهوسه از حزب مردم گفت،  بوتو در روزی که کشته شد، خیال داشت در یک مصاحبه مطبوعاتی، نقشه‌های سازمان امنیت و کمسیون انتخابات را برای تقلب در انتخابات بر ملا کند و نیز می‌خواست که این مدارک را به دو نماینده کنگره آمریکا تسلیم کند. بر اساس این مدارک ، مخالفان بوتو می‌خواستند جلوی حوزه‌های رای‌گیری شلوغ کنند و با ارعاب مردم، فهرست‌ نامزدها و آرای مردم را جعل کنند.

پس از مرگ بوتو و با ۶ هفته تاخیر، انتخابات برگزار شد و اکثریت کرسی‌ها نصیب دو حزب مردم و مسلم لیگ نواز شریف شد. پرویز مشرف رسما شکست خود را پذیرفت و به لندن مهاجرت کرد.

بی‌نظیر بوتو اولین زنی‌ بود که موفق شد، در کشوری اسلامی به زمام‌داری برسد. او شخصیتی کاریزماتیک و سیاستمداری کارکشته بود، اگر چه اتهامات زیادی در مورد سوءاستفاده مالی علیه او وجود داشت و در باره شوهرش آصف علی‌ زرداری نیز شایعات زیادی بر سر زبان‌ها بود، ولی‌ نقش او در مبارزه با تحجر مذهبی‌ که یادگار دوران ۱۱ ساله دیکتوری ضیاء‌الحق بود، اهمیت دارد.

ضیاءالحق پس از کودتا در سال ۱۹۷۷ و اعدام ذوالفقار علی‌ بوتو، شریعت اسلامی را در پاکستان به قانون و سیاست تبدیل کرد. او حتی حدود اسلامی، مثل قطع دست دزد و سنگسار را رایج کرد. بوتو در طول عمر خود جوایزی چون جایزه جهانی‌ زن، جایزه صلح تیپری و جایزه حقوق بشر سازمان ملل را دریافت کرد.

اهمیت دادگاهی کردن مشرف

رفتار با مشرف برای دمکراسی و حکومت قانون در پاکستان اهمیت زیادی دارد. تا کنون رسم چنان بوده، که هیچ فرمانده سابق ارتش در دادگاه محکوم نشود، چه برسد به اینکه حکم اعدام دریافت کند. ارتش که نیرومند‌ترین نهاد پاکستان است، اجازه این‌کار را نمی‌دهد. یک مقام نظامی در راولپندی گفته است:" در سال‌های گذشته نیروهای نظامی خود را از مشرف دور کرده‌اند، ولی‌ رفتار ناشایست با او را تحمل نمی‌کنند". این که تا چه حد قوه قضائیه با مشرف بی‌طرفانه برخورد کند و چگونه بتواند شرکت او را در قتل بوتو اثبات کند، نامشخص است.

اگر مشرف در این دادگاه تبرئه شود، به معنی آزادی او نیست، چرا که باید این بار در دادگاه دیگری حاضر شود. به هر حال باید منتظر ماند و دید که جلسات دادگاه که از روز ۲۷ اوت شروع میشود، چگونه پیش خواهد رفت.