سوریه: حرکت به سوی ساعت صفر

ظاهرا وضع در سوریه جهت قطعیت یافتن ضربه نظامی غرب علیه این کشور پیش می‌رود. روز چهارشنبه (۶ شهریور / ۲۸ اوت) جو بایدن، معاون رئیس جمهوری آمریکا به عنوان اولین مقام عالیرتبه این کشوراعلام کرد، هیچ شکی وجود ندارد که رژیم سوریه علیه مردم خود سلاح شیمیایی به کار برده است.

 تا کنون اوباما گفته بود که تردید اندکی‌ در این زمینه وجود دارد. به گزارش "واشنگتن پست"، حمله نظامی به سوریه از یک تا دو روز طولانی‌تر نخواهد بود. این روزنامه به منابع دولتی استناد می‌کند که نخواسته‌اند نامشان را بگویند.

آنها گفته‌اند‌‌ که در این حمله از موشک‌های میان‌‌برد در کشتی‌های مستقر در منطقه و از بمب‌های دوربرد استفاده می‌شود. آمریکا می‌خواهد در طول همین هفته مدارک خود را در اثبات به کار‌گیری سلاح شیمیایی از طرف سوریه ارائه دهد.

به گزارش روزنامه یونانی "کتی مرینی"، مقامات آمریکایی‌ در آتن در حال مذاکره با دولت یونان، در مورد استفاده از دو پایگاه نظامی در این کشور هستند. این پایگاه‌ها، که یکی‌ در کرت و دیگری در شبه جزیره پلوپونز قرار دارند، در سال ۲۰۱۱ نیز از طرف غرب و اعراب علیه قذافی مورد استفاده قرار گرفتند.

بر پایه اطلاعات محافل دولتی آمریکا، اهداف راکت‌ها، انبارهای اسلحه، مرکز فرماندهی نظامی، سیستم‌های رادار و مراکز ارتباطات سوریه خواهند بود.

 به گزارش واشنگتن پست، اوباما به حمله کوتاه مدتی‌ اشاره کرده که قرار است به زودی انجام شود. به گفته چاک هیگل، وزیر دفاع، ارتش آمریکا برای حمله احتمالی‌ به سوریه آماده است. وی گفت: "سربازان فقط منتظر دستور رئیس جمهورند و می‌‌توانند هر فرمانی را اجرا کنند." در این مورد آمریکا می‌‌تواند روی کمک بریتانیا، فرانسه و ترکیه حساب کند.

در نشستی در امان، فرماندهان نظامی ۱۰ کشور غربی و عربی‌، توافق کردند که حمله نظامی به سوریه فقط باید اهداف محدودی را شامل شود. به نقل از یک مقام نظامی اردن، در این جلسه تصمیم گرفته شده که اگر ائتلاف بین‌المللی در سوریه مجبور به اقدام شود، حمله موشکی، مسئولانه‌ترین و مؤثر‌ترین جواب خواهد بود. یک منبع دولتی اردن به خبرگزاری فرانسه گفت، اردن برای حمله مورد استفاده قرار نخواهد گرفت زیرا امان مکررا خواستار راه‌حلی سیاسی برای درگیری‌ها بوده است.

 مواضع کشورهای اروپایی

دیوید کامرون، نخست وزیر بریتانیا تصمیم گرفته که شورای امنیت را در تصمیم حمله به سوریه فعال کند. او قرار است رونوشت قطعنامه‌ای را به این شورا ارائه دهد که بر مبنای آن باید شورا اقدامات لازم را برای حفاظت مردم سوریه انجام دهد. تصویب این قطعنامه اما با توجه به مخالفت روسیه غیرمحتمل به نظر می‌‌رسد.

افزون بر این، کامرون برای روز پنجشنبه (۲۹ اوت)، نمایندگان پارلمان را به جلسه دعوت کرده تا در مورد واکنش بریتانیا به حمله شیمیایی در سوریه تصمیم‌گیری کنند. نیروی نظامی بریتانیا از هم اکنون دارد خود را برای این عملیات آماده می‌کند.

فرانسوا اولاند، رئیس جمهور فرانسه نیز نمایندگان مجلس این کشور را برای ۴ سپتامبر به یک نشست دعوت کرده تا در مورد چگونگی‌ واکنش در سوریه بحث شود. بریتانیا و فرانسه قطعنامه شورای امنیت برای اقدام نظامی علیه سوریه را ضروری نمی‌دانند.

طبق گزارش فرستنده آلمانی‌ ZDF، برخی‌ مقامات دولت آلمان هم بر این نظرند که در صورت تصمیم آمریکا و متحدانش برای حمله نظامی به سوریه، الزاما نیازی به مجوز شورای امنیت نیست. روزنامه "اشتوتگارتر سایتونگ" این خبر را به نقل از دیرک نیبل، وزیر کمک‌های عمرانی از حزب دمکرات آزاد آلمان نوشته است.

روپرشت پولنتس، کارشناس سیاست خاورمیانه از حزب دمکرات مسیحی‌ هم گفته که اقدام نظامی غرب بدون اجازه شورای امنیت هم قانونی‌ است؛ چرا که بر مبنای "مسئولیت سازمان ملل برای حفاظت غیر نظامیان" استوار است.

بنا بر نظرسنجی اخیر هفته‌نامه "اشترن" در آلمان، دو سوم مردم این کشور مخالف اقدام نظامی در سوریه هستند. آلمان دارای ناوگان خدماتی در مدیترانه است که می‌‌تواند در حمله احتمالی‌، نقش اکتشافی داشته باشد. به علاوه در مرز ترکیه با سوریه ۳۰۰ سرباز آلمانی‌ حضور دارند که موشک‌های دفاعی پاتریوت را هدایت می‌کنند. هواپیماهای آواکس هم می‌توانند درعملیات، کار اکتشافی انجام دهند.

از سوی دیگر، مارتین شولتز، رئیس پارلمان اروپا نسبت به حمله به سوریه بدون قطعنامه شورای امنیت هشدار داد و گفت،  تا وقتی‌ گزارش بازرسان سازمان ملل در مورد استفاده از سلاح شیمیایی ارائه نشده، نباید اقدامی صورت گیرد. او گفت: "ما نمی‌‌توانیم بازرسان را به آنجا بفرستیم و قبل از نتیجه‌گیری آنان، تصمیم‌گیری کنیم، این غیرعاقلانه است".

بان کی‌مون، دبیرکل سازمان ملل نیز خواهان فرصت بیشتر برای تحقیقات در باره چگونگی‌ کاربست گاز سمی در منطقه شده است. به گفته او، بازرسان مدارک ارزشمندی برای تحقیقات خود یافته‌اند و با قربانیان و شاهدان دیگر گفتگو کرده‌‌اند.

استرالیا که از روز یکشنبه آینده ریاست شورای امنیت را به عهده می‌گیرد، خواهان ضربه نظامی به رژیم اسد، حتی بدون موافقت سازمان ملل شده است. باب کر، وزیر خارجه این کشور روز چهارشنبه گفت:" البته ما هم مثل دیگران ترجیح می‌دهیم که این کار با قطعنامه شورای امنیت انجام شود، ولی‌ اگر این امکان‌پذیر نباشد، باید به رژیمی‌ که سلاح شیمیایی علیه مردمش به کار می‌گیرد، پاسخی داده شود."

در خاورمیانه

ولید معلم، وزیر خارجه سوریه در یک مصاحبه مطبوعاتی در دمشق گفت: "ما دو راه داریم، تسلیم یا مقاومت. ما مقاومت را انتخاب می‌کنیم و از هر امکانی که در اختیار داریم استفاده خواهیم کرد". او افزود :" آن چنان مقدورات نظامی در اختیار ماست که جهان را غافلگیر خواهد کرد." وزیر خارجه سوریه  یکبار دیگر بر عدم دخالت دولت سوریه در حمله شیمیایی تاکید کرد و گفت:" اگر کشورهای غربی میخواهند به ما حمله کنند، لازم نیست از بهانه سلاح شیمیایی استفاده کنند، من آنها را فرا می‌خوانم تا مدارک خود را رو کنند."

از طرف دیگر، اتحادیه عرب در نشستی در قاهره در روز سه شنبه اعلام کرد: "رژیم سوریه تمامی‌ مسئولیت را در حمله شیمیایی بر عهده دارد. مسئولان این عمل جنایتکاران جنگی هستند و باید در دادگاه بین‌المللی محاکمه شوند."

نخست وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو نیز گفته که آنها برای هرگونه سناریویی خود را آماده کرده‌اند: "ما دخالتی در جنگ سوریه نداریم، ولی‌ اگر تلاشی برای حمله به خود کشف کنیم، با نهایت شدت پاسخ خواهیم داد." با این همه، اسرائیل حمله سوریه به خود را، حتی در صورت ضربه نظامی آمریکا غیرمحتمل می‌داند.

به گفته رادیو اسرائیل، دولت این کشور حتی احتمال حمله حزب‌الله را هم نمی‌دهد. این در حالی است که یک نماینده مجلس سوریه از حزب بعث اخیرا گفته بود، اگر به کشورش حمله شود، اسرائیل مورد اصابت موشک قرار خواهد گرفت.

 اسرائیل روی حمله ملایم آمریکا حساب می‌کند و بر آن است که ایالات متحده این کشور را در جریان چنین حمله‌ای حمله قرار خواهد داد. اسرائیل نگران است که منابع سلاح‌های شیمیایی سوریه به دست حزب‌الله  یا شورشیان بیفتد، در نتیجه سعی‌ می‌کند خود را از درگیری‌ها کنار بکشد.

مهم برای اسرائیل آن است که حزب‌الله را از کمک‌های ایران محروم کند، به همین جهت تاکنون سه مرتبه محل‌هایی در سوریه  را که احتمال می‌داده فعالیت موشکی ایران برای لبنان انجام می‌گیرد، بمباران کرده است. با وجود این در اسرائیل مردم خود را با ماسک ضّدگاز مجهز می‌کنند، زیرا که از حمله تلافی جویانه به این کشور می‌ترسند.

رژیم اسد مسلما روی یاری حزب‌الله لبنان حساب می‌کند. از دو سال پیش که درگیری‌ها در سوریه شروع شد، نصرالله رهبر حزب‌الله مهم‌ترین یاور اسد بوده است. تا پاییز گذشته این حمایت فقط سیاسی بود، ولی‌ از آن پس به یک اتحاد نظامی تبدیل شد. هزاران رزمنده حزب‌الله در کنار ارتش اسد با شورشیان می‌جنگند و محل استقرار آنها بیشتر در حمص، دمشق و شهر شمالی حلب است.

در ایران، آیت‌الله خامنه‌ای در روز چهارشنبه (۲۸ اوت، ششم شهریور) در دیدار با رئیس‌جمهور و هیات وزیران، منطقه را به انبار باروتی تشبیه کرد که در آن هیچ آینده‌ای را نمی‌‌توان پیش‌بینی‌ کرد. او حمله به سوریه را فاجعه‌بار دانست و گفت این کار مسلما به ضرر "جنگ افروزان" خواهد بود.

علی‌ لاریجانی رئیس مجلس هم در همین روز، در سخنرانی‌ پیش از دستور خود ضمن متهم کردن شورشیان به استفاده از سلاح شیمیایی گفت، حمله به سوریه کاری نابخردانه است که آتش آن دامن کشورهای ساده‌اندیش منطقه را خواهد گرفت. او همچنین به غرب در مورد تبعات این کار برای اسرائیل هشدار داد.

حسین شریعتمداری، نماینده ولی‌فقیه در روزنامه کیهان، در سرمقاله  این روزنامه نوشت، حمله به سوریه یک فرصت طلایی به ملت‌های مسلمان منطقه می‌دهد که اسرائیل را در محاصره قرار دهند. او پیش‌بینی‌ کرد که سوریه کشورهای عربستان،اردن و ترکیه را مورد حمله قرار دهد.

روز سه‌شنبه محمد ظریف، وزیر خارجه ایران با همتای آلمانی‌ خود گیدو وستروله تلفنی گفگو کرد و خواستار عدم شتابزدگی و تکمیل روند بازرسی‌های سازمان ملل برای روشن شدن عامل حمله شیمیایی شد. ظریف نسبت به هرگونه اقدام نظامی و وخیم‌تر شدن اوضاع هشدار داد.

اما روسیه، با توجه به تجربیات بد خود از دخالت اسلامگرایان در قفقاز شمالی در دهه نود میلادی، همیشه این نگرانی را داشته که سقوط دیکتاتورهای منطقه، موجب قدرت‌ گرفتن نیروهای اسلامی شود. جهادگرایان قفقاز در اعزام جنگجو به سوریه فعال هستند.

اقدام نظامی، با چه مجوزی؟

برای باراک اوباما همیشه مهم بوده که خود را از جورج بوش متمایز کند. به همین دلیل برای او که خود حقوقدان است، آسان نیست که نسبت به حقوق ملل بی‌‌توجهی کند. او تلاش خواهد کرد که اقدام علیه اسد را بهتر از اقدام بوش علیه صدام مستند سازد.

برنامه اوباما، ارائه دادن مدارکی در اثبات کاربست مواد شیمیایی توسط نیروهای اسد است. اگر باز هم روسیه و چین از تصویب قعطنامه جلوگیری کردند، آنگاه اوباما برای خود این حق را قائل خواهد بود که بدون قطعنامه سازمان ملل اقدام کند.

بریتانیا، استرالیا، فرانسه و حتی آلمان گفته‌اند که به دلیل انسانی‌ می توان بدون قطعنامه سازمان ملل در سوریه واکنش نشان داد. خبرگزاری رویتر از قول ریچارد هاس، رئیس شورای تحقیقاتی‌ روابط خارجی‌ آمریکا نوشته است: "شورای امنیت سازمان ملل تنها ارگانی‌ نیست که می‌تواند در باره قانونی‌ بودن یا نبودن اقدامی قضاوت کند. کشوری مثل روسیه نباید اجازه داشته باشد که نقش قاضی را در باره حقوق ملت‌ها بازی کند."

همانند حمله به کوزوو در سال ۱۹۹۹، این سوال پیش می‌آید که چه زمانی‌ می‌توان در کشوری که حقوق بشر در آن نقض شده دخالت کرد؟ مسلم است که استفاده از سلاح‌های شیمیایی علیه شورشیان، کاری مخالف حقوق بشر است و باز هم روشن است که سوریه دارای سلاح شیمیایی است.

آنچه نامشخص است، اینکه آیا به کارگیری گاز سمی را باید به حساب سوریه نوشت یا خیر؟ تصمیم در این مورد با استفاده از تحقیقات بازرسان، به عهده شورای امنیت است تا در باره واکنش به این عمل قضاوت کند.

معمولاً بین ۵ عضو دائمی شورای امنیت، توافق بر سر یک اقدام، بسیار مشکل و گاه غیرممکن است. به همین جهت اکثرا تصمیم‌ها بلوکه می‌شوند، حتی وقتی‌ که نقض حقوق بشر در آن آشکار باشد. آیا می‌توان این شورا را دور زد؟

در جنگ کوزوو، کشورهای ناتوعملیات خود را علیه یوگسلاوی آن‌زمان، با عنوان "دخالت انسانی‌"توجیه کردند. آنها به دوران آلمان نازی استناد کردند که وقتی نسل‌کشی‌ در کشوری در جریان است، باید کشورهای دیگر دخالت کنند.

این استدلال بحث مفصلی را در زمینه حقوق ملت‌ها به‌راه انداخت که مسئله مسئولیت حفاظت (Responsibility to Protect) تا چه حد باید گسترش یابد. در جلسه عمومی‌ سازمان ملل در سال ۲۰۰۵ این مسئولیت، تقریبا به اتفاق آرا تصویب شد.

بر این مبنا اگر حکومتی که مسئولیت حفاظت شهروندان خود را بر عهده دارد، از این وظیفه استنکاف کند، جامعه بین‌الملل می‌تواند این وظیفه را به عهده گیرد و شورای امنیت باید در قعطنامه‌های خود این حفاظت را توصیه کند. اما تعداد بسیار کمی‌ از حقوقدانان در جهان به این اعتقاد دارند که بدون مجوز شورای امنیت می‌توان این وظیفه را به عهده کشورها گذاشت.