روز ملی یوزپلنگ ایرانی و دغدغه طبیعت دوستان

می‌گویند در خارج از قاره آفریقا، ایران تنها کشوری است که هنوز تعداد محدودی از این جانور در دشت‌هایش خانه دارند. می‌گویند در ایران نیز تنها اندکی بیش از پنجاه قلاده باقی نمانده است. تمام این‌ها را در وصف یوزپلنگ آسیایی می‌گویند. پستانداری تیزپا و زیبا که نفس‌هایش به شماره افتاده است. یوزپلنگ آسیایی که زیستگاهش دیگر تنها به ایران محدود شده است، پس از پلنگ آمور دومین گربه‌سان در معرض خطر در دنیا به شمار می‌آید.

[podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20130829_Environment_Yuz_Rouhani.mp3[/podcast]

 چند سالی است که دوستداران طبیعت در ایران تلاشی سخت و جدی را برای حفاظت از نسل این گربه‌سان ساکن دشت‌ها آغاز کرده‌اند. از سال ۱۳۸۰ برنامه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در ایران تحت نظارت برنامه توسعه سازمان ملل متحد و با مشارکت سازمان حفاظت محیط زیست ایران آغاز شده است. سازمان‌های ملی و بین‌المللی متعدی با این برنامه همکاری کرده‌اند تا بتوانند بقای بلند مدت این تعداد اندک یوزپلنگ باقی مانده را تضمین کنند.

روز نهم شهریور ماه نیز به عنوان روز ملی یوزپلنگ ایرانی نام‌گذاری شده است، روزی که در آن برنامه‌های متعددی برای آشنایی مردم با این جانور کمیاب و در معرض خطر انجام می‌شود. مسئولان پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی این جانور را میراث طبیعی ایران می‌دانند.

نام‌گذاری روز نهم شهریور ماه به عنوان روز ملی یوزپلنگ ایرانی اما به یک داستان تلخ نیز اشاره دارد. در چنین روزی در سال ۱۳۷۳، یک یوزپلنگ ماده همراه با سه توله‌اش برای خوردن آب به نزدیکی شهر بافق در استان یزد آمدند. اما متأسفانه این جانوران در محاصره انسان‌ها افتاده و مورد حمله آن‌ها با چوب و سنگ قرار گرفتند. دو یوزپلنگ کوچک در این حادثه کشته شدند، مادر زخمی نیز گرچه گریخت اما دیگر نشانی از او و اطلاعی از سرنوشتش به دست نیامد. اما در این میان یکی از توله‌ها نجات پیدا کرد و به پارک پردیسان تهران منتقل شد. نام او را ماریتا گذاشتند و روز نجاتش را اکنون روز ملی حفاظت از یوزپلنگ ایرانی می‌نامند تا ایرانی‌ها بدانند سرزمینشان اکنون زیستگاه یکی از کمیاب‌ترین جانداران جهان است و حفظ این گونه در معرض خطر نه فقط به تلاش دولت بلکه به خواست، تلاش و آگاهی شهروندان نیز نیاز دارد. این نخستین بار است که در ایران روزی به نام یک جانور در حال انقراض نام‌گذاری شده است.

اما به جز تلاش‌هایی که با حمایت سازمان‌های دولتی صورت می‌گیرد، انجمن‌ها و نهادهای غیردولتی نیز در زمینه حفاظت از یوزپلنگ ایرانی و آگاهی رسانی در این مورد فعال هستند. «انجمن یوزپلنگ ایرانی» یک انجمن غیردولتی و غیر انتفاعی است که از سال ۱۳۸۰ فعالیت خود را آغاز کرده است. هدف این انجمن مطالعه، حفاظت و اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی عمومی در مورد یوزپلنگ در ایران است.

امسال نیز با مشارکت این انجمن و چندین نهاد دیگر جشنواره‌ای به مناسبت روز ملی یوزپلنگ ایرانی در روزهای هفتم و هشتم شهریور در محل باغ وحش تهران برگزار می‌شود. سازمان حفاظت محیط زیست ایران، پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، شهرداری تهران و پارک ارم جزو نهادها و مؤسساتی هستند که از برگزاری این جشنواره حمایت کرده‌اند. برنامه‌های مختلف آموزشی در این جشنواره برای عموم مردم اجرا می‌شود. انجمن یوزپلنگ ایرانی با انتشار بیانیه‌ای راهکارهایی برای حفاظت از این جانور ارائه داده است. ممنوعیت شکار در زیستگاه‌های یوزپلنگ و همچنین حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی آن، یاری رساندن به محیط بانان در مناطق حفاظت شده، و همچنین افزایش آگاهی‌های عمومی جزو مواردی است که در این بیانیه به آن‌ها اشاره شده است.

به گفته مرتضی اسلامی دهکردی، مدیر انجمن یوزپلنگ ایرانی، در این جشنواره غرفه‌ای نیز به نوجوانان اختصاص یافته است که مسئولیت آن بر عهده نوجوانانی است که طی چند سال گذشته در انجمن آموزش دیده و از اطلاعات کافی در زمینه حیات وحش برخوردارند.

تخمین زده می‌شود یوزپلنگ در حدود ده زیستگاه در ایران زندگی می‌کند. این زیستگاه‌ها عمدتا در ناحیه دشت کویر و شرق ایران قرار دارند. این زیستگاه‌ها اکنون در فهرست پارک‌های ملی، پناهگاه‌های حیات وحش و مناطق محافظت شده قرار گرفته‌اند. بخش‌هایی از استان‌های کرمان، خراسان، یزد، سمنان، تهران و اصفهان جزو زیستگاه‌های این جانور است. پارک ملی توران در استان سمنان یکی از مهم‌ترین مناطقی است که یوزپلنگ ایرانی در آن زندگی می‌کند. جمعیت یوزپلنگ در این منطقه بین ۱۰ تا ۱۴ قلاده برآورد می‌شود. در پناهگاه حیات وحش نایبندان در استان یزد نیز حدود ۱۲ تا ۱۵ یوزپلنگ زندگی می‌کنند. پارک ملی کویر که یکی از بزرگ‌ترین پارک‌های ملی در ایران است و بین استان‌های اصفهان و سمنان قرار گرفته محل زندگی چند یوزپلنگ است که تعداد آن‌ها بین ۴ تا ۶ قلاده برآورد شده است.

آمار دقیقی در مورد تعداد یوزپلنگ ایرانی وجود ندارد. به گفته هومن جوکار، مدیر پروژه ملی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، امسال سرشماری جدیدی صورت نگرفته است و بر اساس سرشماری‌های پیشین می‌توان گفت هم‌اکنون جمعیت این جانور بیش از ۵۰ قلاده است. به گفته آقای جوکار، در فاز جدید پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، حفاظت از زیستگاه‌های این جانور مورد تاکید قرار خواهد گرفت.