مشکلات دنباله‌دار اهل سنت در ایران

سلام گلنواز، روحانی اهل سنت از سوی دادگاه ویژه روحانیت به شش سال زندان و خلع دائم از لباس روحانیت محکوم شد. آقای گلنواز امام جماعت مسجد یکی از محله‌های شهرستان سردشت واقع در استان آذربایجان غربی است. این روحانی سنی  در طول چند سال گذشته بارها زیر فشار نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی بوده است.

برای عمر شریفی جلدیان، روحانی‌ سنی مذهب در پیرانشهر نیز حکم شش ماه حبس تعزیزی و محرومیت از «لباس روحانیت» و «ایراد سخنرانی» به مدت ده سال صادر شده است. در حکم این روحانی سنی آمده است: «با توجه به وضعیت زندگی، اجتماعی و سنی و نداشتن سابقه کیفری… محکومیت وی به مدت پنج سال تعلیق می‌گردد.»

وب‌سایت کلمه نزدیک به اصلاح‌طلبان ایران نیز گزارش داده است، فقط در سالن ده بند چهار زندان رجایی‌شهر کرج ۱۶۰ زندانی اهل سنت نگهداری می‌شوند که ۲۶ نفر از آنان به اعدام محکوم شده‌اند. از زندانیان سنی زندان رجایی شهر روز چهارشنبه ۲۸ اوت (ششم شهریورماه) ۱۶ نفر با استفاده از قانون آزادی مشروط آزاد شدند و قرار است ۲۶ نفر دیگر به زودی با استفاده از همین قانون آزاد شوند.

ادامه فشارها بر اقلیت مذهبی سنی در ایران در حالی صورت می‌گیرد که حسن روحانی رئیس‌جمهور جدید ایران بارها در کارزار انتخاباتی بر حقوق اقلیت‌های مذهبی و دینی در ایران تاکید کرده بود. دکتر جلال جلالی‌زاده، نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی و تنها عضو شورای مرکزی اهل سنت در جبهه مشارکت به زمانه می‌گوید، مشکل اهل سنت تنها به وسیله قوه مجریه حل نمی‌شود، بلکه مسئله اهل سنت ایران به همه نهادها در کشور اعم از قوه مجریه، مقننه، قضائیه و سایر نهادهای مسئول در جمهوری اسلامی مرتبط است.

ابلاغ شفاهی حکم زندان

آخرین‌باری که سلام گلنواز به دادگاه ویژه روحانیت احضار شد، چند هفته پیش بود. او پس از اینکه در دادگاه حاضر شد با اتهاماتی مانند‪ «همکاری با احزاب مخالف نظام»، «عضویت در مکتب قرآن و پیروی از احمد مفتی‌زاده» و «تبلیغ باورها و عقاید اهل سنت به منظور تفرقه‌افکنی بین شیعه و سنی و تحریک مردم» روبه‌رو شد.

کمال حسینی، روزنامه‌نگار، همکار آژانس خبری موکریان و مطلع از پرونده سلام گلنواز به "زمانه" می‌گوید، آقای گلنواز دو اتهام «همکاری با احزاب مخالف نظام» و «تبلیغ باورها و عقاید اهل سنت به منظور تفرقه‌افکنی بین شیعه و سنی و تحریک مردم» را رد ‪کرده اما عضویت در «مکتب قرآن و پیروی از احمد مفتی‌زاده» را پذیرفته است.

«مکتب قرآن» در سال ۱۳۵۷ توسط احمد مفتی‌زاده تأسیس شد و ازجمله جریان‌های سیاسی- مذهبی کردستان به‌شمار می‌آید. این جریان سیاسی دارای مجوز رسمی برای فعالیت‌های مذهبی نیست و پیروان آن در سال‌های گذشته مورد فشارهای نیروهای امنیتی واقع شده‌اند.

کمال حسینی در مورد چگونگی برگزاری جلسه دادگاه این روحانی اهل سنت می‌گوید: «او گفته بود که یک وکیل اهل سنت برای دفاع از خودم اختیار می‌کنم. قاضی پرونده قبول نکرده و گفته بود که قاضی تسخیری برای شما اختیار می‌کنیم که اهل تشیع باشد. ایشان هم متقابلاً درخواست قاضی را قبول نکرده بود. به همین جهت جلسه روز چهارم شهریورماه بدون حضور وکیل مدافع برگزار شد و به مدت سه ساعت به طول انجامید.»

به نظر این خبرنگار، دادگاه آقای گلنواز دارای چند ایراد قانونی ا‌ست. وی می‌افزاید: «حکم به صورت شفاهی اعلام شده و اعتراض به این حکم زمانی امکان دارد که به طور کتبی به متهم ابلاغ شده باشد. از طرف دیگر یک روحانی شیعه نمی‌تواند یک روحانی سنی را محاکمه کند. زیرا یک روحانی جامع‌الشرایط سنی که به تمام مسائل فقهی و آئینی اهل سنت به ویژه فقه شافعی آشنایی داشته باشد، می‌تواند به اتهامات او رسیدگی کند.»

آنطور که آقای گلنواز گفته فشار نیروهای امنیتی بر او از بیست سال پیش شروع شده است. کمال حسینی در پیوند با فشارهای اخیر بر این روحانی سنی مذهب می‌گوید: «در سال گذشته در اردیبهشت و خردادماه دوبار او را به دادگاه ویژه روحانیت در ارومیه احضار کردند و اسفندماه ۹۱ هم یک‌بار به دادگاه روحانیت تبریز احضار شده بود.»

این خبرنگار که بیشتر اخبار مربوط به مناطق کردنشین را پوشش می‌دهد، وضعیت دسته‌ای از روحانیون سنی که مورد فشار واقع می‌شوند را چنین توضیح می‌دهد: «به طور کلی در مناطق کردنشین مبلغان دین از اوایل انقلاب که مستقل از نهادهای حکومتی عمل کردند، حتماً تحت فشار قرار گرفتند. یعنی افراد معمم یا ماموستاها در صورتی توانسته‌اند به زندگی عادی و به دور از فشار نیروهای امنیتی ادامه دهند که نه تنها مبلغ دین نباشند، بلکه مبلغ قرائت حاکمیت از دین باشند. اگر مبلغ قرائت حاکمیت از دین باشند، از امتیازها و حمایت نهادهای حکومتی برخوردار می‌شوند. در غیر این صورت تحت احضار و بازداشت قرار می‌گیرند و همچنین احکام سنگین برای آنان صادر می‌شود.»

مشکلات پابرجای اهل سنت

 در چندسال گذشته بارها فعالان و شخصیت‌های مذهبی اهل سنت نسبت به وضعیت سنی‌ها اعتراض کرده‌اند.

دسته‌ای از فعالان مذهبی در نامه‌ای به خامنه‌ای در مهرماه سال ۱۳۹۱ خورشیدی نوشته بودند: «طی ۳۳ سال گذشته اجازه داده نشده است که حتی در یک برنامه و در یکی از مراکز صدا و سیما در استان‌های کشور، عقاید اهل سنت توسط علمای آنان ضبط و پخش شود. بالعکس در این مدت، به وفور کلیه مراکز رسانه ملی کشور در هتک حرمت و اهانت به مسلمات معتقدات اهل سنت از آزادی کامل و بی‌حد و حصر برخوردار بوده‌اند.»

نامه‌ها و اعتراض‌های اهل سنت تاکنون بی‌پاسخ مانده و مشکلات آنان کماکان پابرجاست. تا جایی که اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس تشخیص مصلحت نظام پس از برگزاری یازدهمین دور انتخابات ریاست جمهوری خواستار رسیدگی به مشکلات اهل سنت در ایران شد. رفسنجانی در دیدار با جمعی از روحانیان و فعالان سیاسی اهل سنت در مشهد گفت: «باید به مشکلات اهل سنت رسیدگی شود و این فرصت به آنان داده شود تا همسان با دیگران به جامعه خدمت کرده و تأثیرگذار باشند.»

جلال جلالی‌زاده می‌گوید، مشکل اهل سنت ایران مشکل تبعیض، نابرابری و همچنین عدم رعایت حقوق شهروندی آنان است. ‌

احمد شهید، گزارشگر سازمان ملل متحد در پیوند با وضعیت حقوق بشر در ایران، در گزارش‌های خود بارها به نقض حقوق اقلیت‌های دینی و مذهبی در ایران اشاره کرده است. آقای شهید در سومین گزارش خود از وضعیت اقلیت‌های دینی در ایران انتقاد کرده است و ۱۱ بند از گزارش خود را به موضوع آزادی مذهبی اختصاص داده بود.

انتخابات و اهل سنت

در کارزار انتخاباتی دور یازدهم ریاست جمهوری مسئله اقلیت‌ها به طور قابل توجهی از سوی نامزدهای انتخاباتی مطرح شد.

حسن روحانی بیانیه شماره سه خودرا که در ده بند تنظیم شده بود به «حقوق اقوام، ادیان و مذاهب»‌ اختصاص داد. در دو بند این بیانیه آمده بود: «مشارکت عمومی فارغ از زبان و مذهب در مدیریت‌های کلان کشور و اجرای اصل شایسته‌سالاری در همه سطوح سیاسی- اداری به گونه‌ای که تمامی شهروندان و هم‌میهنان در شرایط یکسان امکان مشارکت و تصدی در کلیه سطوح تا عضویت کابینه را داشته باشند. رعایت حقوق پیروان سایر ادیان و مذاهب و عدم دخالت در امور دینی و مذهبی آنان با تأمین آزادی در عقاید دینی و مذهبی و ایجاد امکان اجرای آداب و فرایض دینی مذهبی آنان در شرایط یکسان.»

در این انتخابات اهل سنت ایران به طور چشمگیری از حسن روحانی حمایت کردند. در کل کشور مشارکت سنی‌ها ۸۵ درصد اعلام شد. نتایج انتخابات به تفکیک آرای استان‌ها نشان داد، حسن روحانی رئیس‌جمهور جدید ایران بیشترین درصد آرا را در استان‌های سیستان و بلوچستان (۷۳/۳) و کردستان (۷۰/۸۵) کسب کرده است.

روحانی پس از حمایت گسترده سنی‌ها و پیروزی‌ در انتخابات ریاست جمهوری با مولوی عبدالحمید امام جمعه اهل سنت زاهدان و رهبر سنی‌های استان سیستان و بلوچستان دیدار کرد.

با وجود این حمایت‌ها، به راستی آقای روحانی می‌تواند به وعده‌های خود عمل کند و مشکلات اهل سنت در ایران پایان یابد؟ جلال جلالی‌زاده می‌گوید:‌ «مسائل اجرایی مربوط به آقای روحانی است. آقای روحانی وعده‌هایی دادند که فکر می‌کنم احتمالًا نتواند به وعده‌های خودشان عمل کنند و اهل سنت دچار حالت یاس و ناامیدی می‌شوند.»

این نماینده پیشین مجلس می‌گوید، قوه قضائیه خود یک قوه مستقل است که اختیار آن در دست آقای روحانی نیست. جدای از آن، در قوه مقننه هم تعصب‌های مذهبی موجب می‌شود که گاهی نمایندگان اهل سنت در کمیسیون‌ها انتخاب نشوند یا در طرح و پیگیری مشکلات، به نوعی از طرف نهادهای مسئول پاسخ قانع‌کننده‌ای به آن‌ها داده نشود.

جلال جلالی‌زاده مشکل اهل سنت در ایران را مشکل نگاه به این اقلیت مذهبی می‌داند و می‌افزاید:‌ «نگاهی که نسبت به اهل سنت در ایران هست، نگاه مثبتی نیست. یک نگاه تبعیض‌آمیز است که احساس می‌شود کسانی که در صدر امور هستند اگر به مشکلات مردم پاسخگو باشند دچار یک نوع گناه می‌شوند. یعنی افراد احساس می‌کنند اگر مشکلات اهل سنت را حل کنند شاید به نوعی از نظر دینی هم مورد بازخواست قرار بگیرند. متاسفانه تا این نگاه باشد مشکلات به حال خود باقی می‌ماند.»