ورزش زنان، ابزار تبلیغ یا فرصت حضور؟

مشکلات ورزش زنان ایران از کمبود بودجه و امکانات آغاز می‌شود، اما به همین‌ها ختم نمی‌شود. سر دیگر رشته مشکلات زنان ایران برای ورزش قهرمانی، نداشتن امکان حضور در عرصه‌های بین‌المللی و انواع و اقسام محدودیت‌های عرفی و شرعی است. هفته گذشته حضور یک زن ایرانی در مسابقات بین‌المللی سه گانه در لندن خبرساز شد، اما این حضور به معنای پایان محدودیت‌های زنان نیست.

شنای بین‌المللی، لباس شرعی

۱۵ سپتامبر، شیرین گرامی، به عنوان اولین زن ایرانی از سوی اتحادیه بین‌المللی ورزش سه گانه مجوز حضور در این مسابقات را دریافت کرد و در مسابقات جهانی قهرمانی این رشته در هایدپارک لندن شرکت کرد.

این ورزشکار زن ایرانی در بریتانیا اقامت دارد، اما می‌خواست با نام و پرچم ایران در این دور از مسابقات شرکت کند. پیش از این به دلیل مشکل عدم پذیرش پوشش اسلامی در بخش شنا، زنان ورزشکار ایرانی فقط در ماده دوگانه شرکت می‌کردند.

به گزارش رادیوی نعیمه دوستدار و سمیرا طلوعی گوش دهید: محدودیت برای ورزش زنان

خبر حضور این ورزشکار ایرانی بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های خارجی داشت و بسیاری از آنها حضور یک زن ایرانی در مسابقات بین‌المللی ورزش سه گانه را رویدادی مهم در تاریخ ورزش ایران دانستند.

شیرین گرامی با پوشش اسلامی،  همراه هشت هزار و ۵۰۰ ورزشکار از ۸۳ کشور دیگر، در مرحله نهایی این دوره از مسابقات حاضر شد. این مسابقات شامل هزار و ۵۰۰ متر شنا، ۴۰ کیلومتر دوچرخه‌سواری و ده کیلومتر دو است. هرچند نتیجه ورزشی این حضور چندان درخشان نبود، اما نفس حضور این زن در مسابقات برای بسیاری از ناظران اهمیت داشت. نام این ورزشکار زن ایرانی به عنوان اولین ورزشکار زن از ایران در مسابقات سه گانه خوانده شد و تماشاچی‌های کشورهای مختلف او را به گرمی تشویق کردند.

یکی از مهم‌ترین مشکلات بر سر راه حضور زنان در مسابقات بین‌المللی، پوشش آنان است. مسئولان ورزش ایران تنها در صورتی اجاره شرکت در مسابقات را به زنان می‌دهند که پوشش آنها از نظرموازین اسلامی مشکلی نداشته باشد یا تائید شده باشد، اما حتی در این صورت هم گاهی قوانین بین‌المللی به زنان مجوز شرکت در مسابقه را به دلیل مغایرت با قوانین نمی‌دهد.

شیرین گرامی برای شنا در این مسابقات لباس مخصوصی پوشیده بود. مسئولان اتحادیه بین‌المللی سه‌گانه در یک متری خط شروع شنا برای او چادری آماده کرده بودند که در آن لباس غواصی بپوشد. یک متر بعد از خط شنا هم مکان ویژه‌ای برای تعویض لباس او در نظر گرفته شده بود. به این ترتیب به نظر می‌رسد، سیاست‌های محدودکننده زنان برای حضور در عرصه‌های بین‌المللی ورزشی نه تنها تغییر نمی‌کنند، بلکه این سیاست‌ها در نهایت خود را به عرصه جهانی تحمیل می‌کنند. مسئولان ورزش زنان در ایران این راه را پیش روی زنان ورزشکار می‌گذارند که اگر خواهان حضور بین‌المللی‌اند، باید به شرایط محدودکننده آنها در عرصه پوشش تن بدهند.

روزنامه گاردین، چاپ لندن، خبر از مکاتبات چندماهه مسئولان ورزش ایران برای حضور شیرین گرامی با پوشش اسلامی در این مسابقات داد و این حضور را "تاریخ‌ساز" دانست. بر اساس گزارشی که در این روزنامه منتشر شده است، او  چند هفته پیش از مسابقات به ایران سفر کرده بود تا با مسئولان رایزنی کند.

خبرگزاری‌‌ جمهوری اسلامی (ایرنا) هم دریافت مجوز شیرین گرامی را تائید کرد. گفته شده که مسئولان اتحادیه بین المللی سه گانه، ساعتی پیش از آغاز مسابقه تمام مجوزهای لازم برای شرکت گرامی را صادر کردند و او به عنوان ملی پوش سه گانه ایران در مسابقات لندن حاضر شده است.

تونیا ولی‌اوغلی، مربی و کارشناس بین‌المللی شنا، از اولین ورزشکاران زن در رشته شنا و عضو تیم ملی ایران در سال‌های پیش از انقلاب ضمن تبریک به شیرین گرامی برای موفقیت حضور در  مسابقات سه‌گانه بین‌المللی در لندن به عنوان یک ورزشکار زن ایرانی، می‌گوید: «حضور شیرین گرامی در این مسابقات سه‌گانه بین‌المللی در لندن، از یک طرف می‌تواند حضوری مثبت ارزیابی شود، چون نظر همه‌گان را سوی ورزش زنان و زن ورزشکار ایرانی جلب می‌کند، ولی از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم که حضور او به عنوان کسی که در خارج از ایران زندگی می‌کند و با امکانات فردی و شخصی خودش تمرین کرده و توانایی‌های خود را به حدی رسانده است که می‌تواند در این مسابقات سه گانه بین‌المللی شرکت کند، هیچ تغییری در سمت و سوی ورزش زنان در ایران و سطح امکاناتی ایجاد نمی‌کند که جمهوری اسلامی برای زنان ورزشکار ساکن ایران مهیا کرده است.»

به عقیده این کارشناس ورزشی که پس از انقلاب مجبور به ترک کشور می شود، رژیم ایران از حضور شیرین گرامی در مسابقات بین‌المللی سه‌گانه در لندن به نفع خود بهره برداری تبلیغی می‌کند: «بعد از شرکت شیرین گرامی آقای حسن روحانی شخصاً در وب‌سایت اینترنتی خودشان به این ورزشکار زن تبریک گفت. طرح این تبریک از یکسو مثبت است، اما از سوی دیگر باید  از مقامات مسئول ورزش ایران پرسید: آیا اجازه ورود شیرین گرامی با پرچم جمهوری اسلامی ایران در این مسابقات به معنای این خواهد بود که زنان شناگر ایران از این به بعد می‌توانند با پوشش مشابه شیرین در مسابقات بین‌المللی ورزشی شنا شرکت کنند؟ آیا اجازه دارند با لباسی که شیرین، سوار بر دوچرخه، ۴۰ کیلومتر را پا زد، هم تیم ملی زنان در ایران را داشته باشند و هم در مسابقات داخلی و خارجی شرکت کنند؟ آیا اصلا فدراسیونی خواهیم داشت؟ آیا زنان ورزشکار داخل ایران هم می‌توانند از این پس در این مسابقات سه‌گانه بین‌المللی شرکت کنند؟»

تونیا ولی اوغلی با اشاره به رویدادهای پیش از دهمین انتخابات ریاست جمهوری توضیح داد: «چند سال پیش در دوران دهمین انتخابات ریاست جمهوری، ارغوان رضایی، دختر تنیس‌باز ایرانی که در فرانسه زندگی می‌کند، بدون حجاب، با رعایت شرایط استاندارد بین‌المللی، در مسابقات تنیس شرکت می‌کند و تنها به این خاطر که در دهمین انتخابات ریاست جمهوری، از محمود احمدی‌نژاد حمایت می‌کند و راکت تنیس خود را به طور سمبلیک به ایشان تقدیم می‌کند، از سوی خبرگزاری‌های ایران به عنوان "تنیس‌باز زن ایرانی" مطرح می‌شود. زن ایرانی، زن ورزشکار ایرانی اما تنها با ملیتش شناخته نمی‌شود. امکاناتی که در ایران در اختیار ورزشکار زن ایرانی گذاشته می‌شود بسیار در این میان مهم است و هم مصوباتی که تعیین می‌کند زن ایرانی با چه شرایطی ورزش کند و برای شرکت در مسابقات، چه هفت‌خوانی را طی کند. هرگاه این موانع رفع شود و کنار برود، آنوقت می‌توانیم بگوییم قدمی برای بهبود ورزش زنان ایران برداشته شده است، وگرنه تمام اینها در سطح تبلیغ سیاسی و متاسفانه تبلیغی می ماند که بیشتر به سوی رژیم و دولت ایران حرکت می‌کند و جنبه‌ای مثبت برای ورزش زنان و ورزشکاران زن ایرانی داخل کشور ندارد.»

مدتی قبل، الهام اصغری شناگر زن ایرانی با انتشار ویدیویی در شبکه‌های مجازی، از اینکه مقامات ورزش ایران از ثبت رکورد شنای ۲۰ کیلومتری او خودداری می کنند خبر داد. این ویدیو موج اعتراض و همدردی مردم را برانگیخت و توجه میلیون‌ها نفر را به خود جلب کرد. الهام اصغری در این فیلم گفته بود که در آب‌های ساحلی شهر نوشهر ۲۰ کیلومتر را شنا کرده ولی با چانه‌زنی رکوردش را به ۱۵ کیلومتر رساندند و بعد از اعتراض او به ۱۸ کیلومترراضی شدند، اما این رکورد را ثبت نکردند.

او گفته بود که آن روز لباس پوشیده داشته و هفت نفر هم شاهد بودند و هیچ مردی هم آنجا نبوده است، ولی از لباس او ایراد شرعی گرفته‌اند. تناقضی که در برخورد با این دو ورزشکار زن آن هم  به فاصله کم زمانی دیده می‌شود، این پرسش را برمی‌انگیزد که آیا واقعا جکومت ایران قصد همراهی با زنان را دارد، یا از آنها تنها برای استفاده تبلیغاتی برای خود حمایت می‌کند؟

مروری بر چند خبر دیگر

آزادی نسرین ستوده از زندان به همراه تعدادی دیگر از زنان زندانی سیاسی، نگرانی‌ فعالان حقوق زنان از طرح تعالی خانواده، نامشخص بودن وضعیت معاونت زنان و خانواده ریاست جمهوری از دیگر اخبار حوزه زنان در هفته‌ گذشته بودند.

طرح تنظیم جمعیت و تعالی خانواده یکی از پرحاشیه‌ترین طرح‌هایی است که از زمان دولت دهم برای مجلس ایران به جا مانده و آن را می‌توان دغدغه تازه فعالان زنان ایران دانست. این طرح که در واقع برای افزایش جمعیت ایران و بر مبنای سیاست‌های رهبر ایران طراحی شده، با افزایش تسهیلات برای زنان باردار یا بچه‌دار، در عمل آنها را از بسیاری از موقعیت‌های شغلی و اجتماعی محروم می‌کند.

با وجود اینکه به نظر می‌رسد چنین طرح‌هایی مشابه طرح‌هایی هستند که در کشورهای دیگر نظیر کشورهای اسکاندیناوی، برای حمایت از زنان شاغل اجرا می‌شوند اما نواقص موجود در قانون کار ایران در کنار فرهنگ عرفی جامعه و رویکرد کارفرمایان به نیروی کار زن، در عمل باعث می‌شود که این طرح‌ها محدودکننده اشتغال زنان باشند.

 در هفته‌های گذشته واکنش‌های گوناگونی از سوی مخالفان این طرح مطرح شد. چند روز پیش، علیرضا محجوب، نماینده مردم تهران در مجلس گفته است که تفاوتی میان زنان و مردان برای کار و اشتغال وجود ندارد، اما قوانین حمایتی که برای زنان وضع شده مانع اشتغال آنها می‌شود.

او در گفت‌و‌گو با خبرنگار پارلمانی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، به طرح تنظیم جمعیت و تعالی خانواده که قرار است به زودی در مجلس بررسی شود اشاره کرده است. بر مبنای این طرح، دختران مجرد در اولویت آخر استخدام قرار می‌گیرند.

این نماینده مجلس همچنین گفته است: «بالاترین نرخ بیکاری به ترتیب به زنان و فارغ‌التحصیلان برمی‌گردد که دلیل بالا بودن این نرخ برای زنان، قوانین حمایتی است که ما خود تصویب کرده‌ایم.»

به گفته محجوب، اگر طرح تعالی خانواده با چنین موضوعی به مجلس بیاید مخالفان آن اخطار قانون اساسی خواهند داد چرا که طبق اصل 30 قانون اساسی، تفاوتی میان زنان و مردان در اشتغال وجود ندارد و نمی‌توان تبعیضی برای آنها در نظر گرفت.

این عضو کمیسیون اجتماعی مجلس تاکید کرده که مشکل اصلی بستر و شرایطی است که در جامعه فراهم شده و کارفرمایان زنان را به کار نمی‌گیرند. به طور مثال هیچ کارفرمایی نمی‌خواهد نیروی زن را ۹ ماه برای مرخصی زایمان از دست بدهد، بنابراین از ابتدا نیروی مرد جذب می‌کند.

بلاتکلیفی معاونت امور زنان

در حالی که نزدیک به دوماه از تشکیل دولت یازدهم می‌گذرد، تکلیف معاونت امور زنان دولت هنوز مشخص نشده است و کارشناسان و فعالان امور زنان نسبت به این موضوع ابراز نگرانی می‌کنند.

مرکز امور زنان در دولت دهم با دستور رئیس‌جمهور وقت، به معاونت امور زنان و خانواده تغییر پیدا کرد و رئیس این مرکز به جای مشاور امور زنان رئیس‌جمهور، معاون این بخش شد. در ظاهر جایگاه قانونی مرکز پراهمیت‌تر شد، اما تاکید ویژه دولت نهم  و دهم بر افزودن کلمه خانواده به این معاونت، نشان از تعییر نگاه حاکمیت به مسئله زنان و شیوه خاص برخورد آنها با این موضوع داشت و واکنش‌های فراوانی را برانگیخت. عملکرد این معاونت هم در این دوران همواره محل انتقادهای فراوان بود و به نظر می‌رسید که این معاونت در ارائه طرح‌های محدودکننده زنان دست پیش داشته باشد.

پس از انتخابات ریاست جمهوری یازدهم، این احتمال برای فعالان زنان ایجاد شد که حسن روحانی پس از رای مثبت وزرای کابینه‌اش در مجلس، هر چه سریع‌تر روسای معاونت‌های مهم را تعیین کند؛ به خصوص اینکه در کابینه او وزیر زنی معرفی نشده بود و بسیاری امیدوار بودند که دست کم در معاونت‌ها و سازمان‌های زیرنظر رئیس‌جمهور این خلاء جبران شود. اکنون با اینکه دو زن به سطوح مدیریتی کابینه روحانی راه یافته‌اند، اما همچنان خبری از تعیین  معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری نیست.

خبرگزاری ایسنا در واکنش به این تاخیر نوشته است: «آیا اینکه هنوز برای معاونت امور زنان و خانواده فردی تعیین نشده، تمام اقدامات موثر و فایده برای زنان را به تعویق نمی‌اندازد؟ پیگیری‌های لایحه‌هایی چون تامین امنیت زنان که به تازگی بررسی آن در دولت آغاز شده و ترویج تغذیه با شیرمادر در مجلس، اجرای ماده ۲۳۰ برنامه پنجم توسعه در دستگاه‌ها، بیمه ۲۰۰ هزار زن خانه‌دار پس از آن همه کارشناسی‌ها و بسیاری از این طرح‌ها که نیازمند پیگیری و بررسی بیشتر از سوی معاونت امور زنان است، بلاتکلیف مانده است.»

پیش از این نسرین مجتهدزاده معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری را برعهده داشت، اما شنیده‌ها حاکی از آن است که او به جلسات دولت دعوت نمی‌شود.

بر مبنای برخی گزارش‌ها، چند گزینه برای این سمت مطرح شده که البته هیچ یک قطعی نشده‌اند و همه در حد حرف باقی مانده‌اند. در میان گزینه‌های احتمالی این نام‌ها شنیده می‌شود: پروین داداندیش، نماینده امور بانوان ستاد انتخاباتی دولت یازدهم، زهرا پیشگاهی‌فر، رئیس سابق مرکز مطالعات زنان دانشگاه تهران، زهرا شجاعی، رئیس اسبق مرکز امور زنان در دولت خاتمی، فرزانه مافی و همچنین سمیه طهماسبی.