تاجیکستان و کشاکش دو فیل: ایران و عربستان
نگاهی به نقش کشورهای عربی در سرد شدن روابط ایران و تاجیکستان، در گفت‌وگو با شاهیدا تولاگانوا، روزنامه‌نگار باسابقه روس‌زبان و متخصص مسایل کشورهای عربی
شهزاده سمرقندی
امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان در ریاض و در تهران
رابطه میان تاجیکستان و ایران بحرانی است، اگر چه بحران جلوه ظاهری چشمگیری ندارد.
دولت‌های دو کشور بر سر چه اختلاف دارند؟
بر سر بابک زنجانی و اموال او در تاجیکستان؟
این موضوع را در گزارش قبلی بررسی کردیم:
و یا اینکه اختلافات دو کشور به دخالت کشورهای دیگر برمی‌گردد؟
اینک به این عامل می‌پردازیم.
در این مورد با با شاهیده تولاگانوا، روزنامه‌نگار روس‌زبان ازبک و آگاه با مسایل کشورهای عربی و منطقه، گفت‌وگو کرده‌ایم. شاهیده تولاگانوا کشورهای عربستان سعودی و ایران را دو قدرت اصلی در منطقه می‌داند و مبازره این دو را برای به دست گرفتن قدرت اصلی به جنگ دو فیل مقایسه میکند. به نظر او تاجیکستان بین این دو فیل گرفتار شده است.
گفت‌وگو با شاهیده تولاگانوا
■ شهزاده سمرقندی: شاهیده تولاگانوا، به نظر شما آیا در سرد شدن روابط بین ایران و تاجیکستان کشورهای عربی بویژه عربستان نیز سهمی داشته اند؟
شاهیده تولاگانوا در نظر داشته باشید که عربستان سعودی یکی از قوی‌ترین رقیب‌های ایران در منطقه است و مبارزه بین این دو به اصطلاح "فیل" حتی در آسیای میانه نیز احساس میشود. به این خاطر وضعیت بسیار پیچیده است. به خصوص برای تاجیکستان که از لحاظ مذهبی سنی هستند و این برای کشورهای عربی مهم است و در روابط سیاسی منطقه نیز بی تاثیر نیست.
از سوی دیگر کشور تاجیکستان مثل بقیه کشورهای آسیای میانه به عنوان کشورهای فارسی‌زبان با ایران روابط زبانی و تاریخی نزدیک تری دارد. و این گونه است که روابط بین این کشورها پیچیده و ظریف است. البته این دو رقیب اصلی در منطقه تلاش دارند که قدرت را به دست خود بگیرند. تا حال عربستان سعودی موفق شده اند که در منطقه یک همبستگی علیه ایران به وجود بیاورد. برای مثال کشورهای مصر و دیگر کشورهای متحده عربی که همه سیاست‌های ضد ایرانی دارند.
از سوی دیگر ایران هم می‌خواهد کشورهای دیگری را به سمت خود جذب کند و از این جاست که برای کشورهای مثل تاجیکستان لازم است که بین این دو قدرت اصلی یکی را انتخاب کند.
■ به نظر شما چرا کشور تاجیکستان مجبور است یکی از این دو قدرت را انتخاب کند؟ آن سیاست درهای باز که تاجیکستان روی آن زیاد تبلیغ می‌کرد چه میشود و چرا حالا باید این درهای باز به این صورت به روی ایران بسته بشوند؟
درهای کشور تاجیکستان هیچ وقت به روی ایران بسته نمی‌شود. حضور ذهن ندارم که کدامی از این کشورها سرمایه‌گذاری بیشتری در تاجیکستان میکنند.
■ ایران سرمایه‌گذاری وسیعی در تاجیکستان کرده است.
خُب، چنین هم انتظار می‌رود. به همین دلیل درها به روی ایران بسته نمی شوند. اما عربستان در محدود شدن این روابط دوستانه تاثیر خواهد گذاشت و همچنان تلاش خواهد کرد که تاجیکستان را به سوی همبستگی با خود بکشاند. تاجیکستان باید بتواند بین این دو فیل قدرت منطقه‌ای استقلال خود را حفظ کند و سود هم ببرد.
■ در این مبارزه قدرت‌ها روسیه چه نقشی دارد؟
روابط بین روسیه و تاجیکستان خاص است.
■ برادرانه است؟
بله. و هیچ وقت وابسته به این نیست که تاجیکستان کدامیک از این دو قدرت اصلی را همراهی میکند. هر تصمیمی که کشور تاجیکستان در مورد همکاری با کشورهای عربی یا ایران بگیرد بر روابط او با روسیه تاثیری نخواهد داشت. برای همه روشن است که روسیه مهم‌ترین محافظ نه تنها تاجیکستان بلکه بقیه کشورهای آسیای میانه است. تامین امنیت آسیای میانه در برابر تهدیدهای طالبان و حالا داعش بر عهده روسیه است. در صورت حمله افراطیون به آسیای میانه نه کشورهای عربی و نه ایران بلکه روسیه است که اقدام فوری خواهد کرد و به همین دلیل در حالت آماده باش است و سربازهای خود را در مرزهای مشترک حفظ کرده است. به نظر من حتی در حالت وخیم شدن روابط بین ایران و تاجیکستان هم روسیه بی طرف خواهد ماند.
فایل صوتی این گفت‌وگو را می‌توانید در اینجا گوش گنید:
■ به نظر شما چرا کشور تاجیکستان در مخالفت با عضویت ایران در سازمان همکاری های شانگهای رای داد؟
دقیقا نمی‌دانم کشور تاجیکستان با کدامیک از این کشورها مذاکره داشت. اما میشود حدس زد که حتماً بده بستانی در پشت صحنه صورت گرفته است. رای دادن کشوری بر سود یا زیان کشور دیگری معمولا بر اساس توافق‌های پشت‌صحنه‌ای انجام میشود که در مورد تاجیکستان دقیقا نمی‌توانم بگویم با کدامیک از کشورها و بر سر چه گونه سودی توافق کرده است. به نظر من بی‌طرف ماندن کشور تاجیکستان بیشتر برایش سود داشت تا موافق یا مخالف این یا کشور رای دادن اما خوب نمی‌شود چیز دقیقی در این باره گفت. چون واقعا نمی‌دانم که این حرکت چه سود اقتصادی ویژه‌ای برای کشور تاجیکستان دارد. روشن نیست که پشت صحنه چه گفت و گذارهایی شده است.
■ شما گفتید که درهای تاجیکستان به روی کشور ایران کاملا بسته نمی‌شود. چرا چنین فکر می‌کنید؟
بین دو کشور تاجیکستان و ایران همبستگی دیرینه تاریخی و فرهنگی وجود دارد که قابل مقایسه با روابط با کشورهای عربی نیست. ایران همیشه برای کشورهای آسیای میانه نزدیک‌تر از کشورهای عربی بوده. اما فشارهای مذهبی ایران به عنوان کشور اسلامی شیعه بر کشور سنی مذهب تاجیکستان کمی این روابط را پیچیده کرده است. اما به نظر نمی‌رسد این موضوع اصلی اختلاف نظرها اخیر بین این دو کشور باشد. موضوع اقتصادی بیشتر در این مساله نقش دارد که اصلا آن قدر هم بزرگ نیست که بتواند باعث بسته شدن درهای دوستی و سرمایه‌گذاری های ایران بشود.
نظرها
فسردگی
این یک فرصت سوزی دیگر است. یک بار اشتباه، سهوی و بخشودنی است، اما بارها اتفاق مشابه دیگر نه!: در جیبوتی، کومور،.. و این بار تاجکیستان، هزینه های سنگین از جیب بیت المال میکنند و بعد در آنی دود میشود. اما تیره شدن تاجیکستان واقعا نابخشودنی است. این را فقط ناشی نالایقی حکومت ایران است. تاجیکستان دو دستی تقدیم عربستان کردند! باید دخالت بیجا و عدم رعایت اصول احترام متقابل! اینها همه از توهم پدرخوانندگی حکومت تهران است. نظام ولایی گمان میکند بقیه دنیا هم میباید تحت سلطه او باشند ف زهی یخال باطل، حتی عراق هم چنین نیست بزودی خواهند ید همین رعاق تحت تسلط اکثریت شیعه چگونه باری ایران شاخ خواهد شد و اگر اشتباهات دوران خمین کند حتی ممکن است ادعای خوزستان را بکند ، این را داشته باشید چه روزی گفتم ! سالیان سالست دلسوزان وطن پرست ایرانی دارند هشدار میدهند نظام حاکم بر ایران پایش به اندزاه گلیمش دراز کند و گلیم حکومت ایران همان ایران لطمه اش است. کشوری که ناتوان است که بعد از 50 سال حتی پراید بومی سازی کند با یک تحریم تشت روسایی تولید صنعت ملی ش بر زمین می افتد و با یک فرصت قطر معلوم میشود شعار کشاورزی محور استقلاش دروغی بیش نبودهف قدار نیست با کارگری 250 دلاری و یک دهم هزینه انرژی با ترکیه که رقابت کند! ترکیه با کاگر 800 دلار و ده برابر هزینه انرژی، با هواپیما تخم مرغ صادر کرد به قطر بیخ گوش ایران و مسئول اتحادیه الام عجز کرد در رقابت با ترکیه! آن هم ترکیه ای با این همه مشکلات روبرو است. این نماد تخم لق اقتصاد ایران است که ثمره نمی دهد! آخ کی اینها از خواب غفلت بیدار میشوند وکی باور می کنند از هر نسل بوده و اجدادشان از مغول یا عرب بوده(؟!) حالا ایرانی اند. باید ایرانی باشند و ایرانی فکر کنند. جدا از مسائلی مانند دموکراسی و حاکمیت قانون و تفکیک قوا، به نظرم مشکل نظام ایران، عدم التزام به ایرانیت است، این نظام هنوز باور ندارد ایران وجود دارد و او حاکم بر ایران است و نه بقیه دنیا! او هنوز باور ندارد باید قدر ایران و ایرانیت بداند. او در توهم امپراتوری ولایی است. تفکر امپراتوری داشتن که بیش از نیم قرن است که دیگر کسی دنبالش نیست. اوج عقب ماندگی سیاسی حاکمان.