کرونا و زندانیان سیاسی: چه کسانی آزاد یا مرخص شده‌اند؟

ده‌ها زندانی سیاسی و عقیدتی در زندان‌های سراسر ایران همچنان از حق مرخصی محروم مانده‌اند. سخنگوی قوه قضاییه اما روز سه‌شنبه ۱۹ فروردین ماه گفت نیمی از زندانیان سیاسی به مرخصی رفته‌اند. غلامحسین اسماعیلی پا را یک قدم فراتر از این ادعا هم گذاشت و این اقدام قوه قضاییه را «الگوسازی  برای جهان» خواند. اما شمار زندانیان سیاسی آزاد شده از زندان‌های ایران در روزهای گذشته حدود ۱۰۰ نفر است. در شبکه‌های اجتماعی مدام کسانی مطرح می‌شود که آزاد نشده‌اند، از جمله: نرگس محمدی، محمد نوری‌زاد، نسرین ستوده، محمدحسین سپهری، سعید شیرزاد، امیر چمنی، عيسى دمنى، فرهاد میثمی، سهیل عربی.

پس از پخش شدن ویروس کرونا در ایران و آشکار شدن نشانه‌های بروز بحران، ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضاییه، روز چهارشنبه هفتم اسفند در بخشنامه‌ای اعلام کرد برخی زندانیان محکوم به حبس و محکومان پرونده‌های مالی با وثیقه مناسب می‌توانند آزاد شوند.

سه روز بعد و در تاریخ دهم اسفند ماه، رئیسی در یک بخشنامه دیگر، به تمامی قضات دادسراها و دادگاه‌ها دستور داد از صدور قرارهای تأمین منجر به بازداشت، جز در موارد ضروری اجتناب کنند.

از سوی دیگر علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی با صدور حکم موسوم به «عفو رهبری»، با آزادی تعداد بیشتری از زندانیان سیاسی موافقت کرد. 

او که معمولا هر سال در آستانه نوروز فرمانی برای عفو شماری از زندانیان صادر می‌کند، در این نوبت به‌ دنبال ناتوانی مقامات جمهوری اسلامی در مدیریت بحران شیوع ویروس کرونا و پیگیری‌ افکار عمومی، عده بیشتری را مشمول عفو کرد. 

خبرگزاری میزان اما روز چهارشنبه ۲۸ اسفند با انتشار همزمان دو نامه از ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضاییه و پاسخ آن از سوی علی خامنه‌ای، خبر از احتمال آزادی زندانیان سیاسی در روزهای آینده داد. 

در نامه ابراهیم رئیسی از خامنه‌ای درخواست شده تا «در راستای باز اجتماعی شدن زندانیان و کاهش اثرات سوء حبس بر خانواده آنان»، بخشی از زندانیان با شرایطی که در این نامه تعریف شده مشمول عفو یا تخفیف مجازات شوند. 

خامنه‌ای در پاسخ به این نامه با تأیید بسیاری از بندهای مطرح شده از سوی رئیس قوه قضاییه، با درخواست او مبنی بر عفو یا تخفیف مجازات محکومانی که محکومیت آن‌ها تا تاریخ ۲۸ اسفند ۱۳۹۸ قطعیت یافته باشد، موافقت کرد. 

در این میان، خبرگزاری تسنیم نزدیک به سپاه پاسداران با اشاره به احتمال آزادی ۳۲ زندانی سیاسی در روز‌های آینده، نوشت که «تعدادی از اهالی رسانه و فعالان دانشجویی» نیز مشمول عفو خواهند شد. 

به نوشته این منبع، درخواست عفو تعدادی از زندانیان سیاسی از سوی رئیس قوه قضاییه و موافقت علی خامنه‌ای با آن، برای نخستین بار در تاریخ جمهوری اسلامی رخ داده است. 

زمانه تلاش کرده است تا با استفاده از منابع مختلف محلی، رسمی و غیررسمی، شمار زندانیان آزاد شده در روز‌های گذشته را استخراج کند. بر اساس لیست حاصل از این بررسی و ارزیابی، تا به حال حدود ۱۰۰ زندانی سیاسی آزاد شده‌اند یا به مرخصی آمده‌اند. 

بر اساس آمار موجود در منابع حقوق بشری از جمله اطلس زندان‌های ایران و بدون در نظر گرفتن آمار هزاران شهروند بازداشت شده در جریان اعتراضات سراسری آبان‌ ماه ۹۸، تا پیش از اعلام رسمی بحران کرونا بیش از ۶۰۰ زندانی سیاسی و عقیدتی احراز هویت شده در زندان‌های ایران در حبس بودند.

اسامی زندانیان عقیدتی و سیاسی آزاد شده در روزهای گذشته:

■ ارس امیری، دانشجوی کارشناسی ارشد در دانشگاه کینگستون لندن و کارمند سابق شورای فرهنگی بریتانیا روز پنج‌شنبه ۲۱ فروردین ‌ماه، پس از گذراندن ۱۹ ماه حبس در بند زنان زندان اوین، به مرخصی اعزام شد: ارس امیری به مرخصی آمد (به‌ روز‌ رسانی)

دادگاه انقلاب تهران به ریاست قاضی ابوالقاسم صلواتی، ‌مرزبان را در پرونده‌ای با اتهام‌های «ارتباط با دول متخاصم»، «توهین به مقدسات»، «فعالیت تبلیغی علیه نظام»، «توهین به رهبری و بنیانگذار انقلاب» و «توهین به مسئولان» به ۲۳ سال حبس محکوم کرد.

محمدحسین آقاسی، ‌وکیل او گفته است‌ ۱۱ سال از این حکم لازم‌الاجراست. مرزبان شهریور ماه سال ۱۳۹۷ پس از بازگشت به ایران برای ملاقات با مادربزرگ بیمارش از سوی مأموران امنیتی سپاه پاسداران بازداشت شده بود.

نادری که در حال تحمل دوران محکومیت حبس تعزیری چهار ساله خود بود، به طور مشروط آزاد شد.

اعطای آزادی مشروط به این زندانی سیاسی به این معنی است که در صورت تکرار جرم علاوه بر مجازات جرم اخیر باید باقی‌مانده مدت محکومیت حبس تعزیری که به واسطه عفو مشروط آزاد شده را هم سپری کند.

او به دلیل فعالیت‌های حرفه‌ای ورزشی و قبول دعوت به کشور اسرائیل در تاریخ ۱۶ مرداد ۱۳۹۶ پس از احضار توسط وزارت اطلاعات از استان خوزستان به تهران مراجعه کرده بود و در زمان ورود به فرودگاه مهرآباد در تهران توسط این ارگان امنیتی بازداشت شد.

او از سوی شعبه ۵۴ دادگاه تجدید نظر استان تهران به سه سال حبس محکوم شده بود.

محمودی در ۲۱ اردیبهشت ماه سال ۹۸ از سوی شعبه اول دادگاه انقلاب اسلامی سنندج به ریاست قاضی سعیدی به اتهام «همکاری با احزاب معاند» به یک سال حبس تعزیری محکوم شده بود.

توفیق محمودی پس از آزادی از زندان، مجددا در اواسط آبان‌ماه ۱۳۹۸ توسط مأموران اداره اطلاعات سنندج بازداشت و به زندان مرکزی این شهر منتقل شده بود.

شعبه ۳۶ دادگاه تجدید نظر استان تهران اما با نقض اتهام «اخلال در نظم عمومی»، نهایتا او را به تحمل دو سال حبس تعزیری محکوم کرد.

این فعال مدنی روز ۱۱ دی ماه ۱۳۹۸ در تهران بازداشت و برای تحمل دوران محکومیت دو ساله خود راهی زندان اوین شده بود.

این فعال مدنی در جریان اعتراضات سراسری دی‌ ماه ۱۳۹۶ در تبریز بازداشت شد و از سوی شعبه دو دادگاه انقلاب تبریز به اتهام «اجتماع و تبانی برای ارتکاب جرم علیه امنیت ملی» به هفت ماه حبس تعزیری محکوم شد.

امیر ستاری رئوف از ۱۹ تیر ماه ۱۳۹۷برای سپری کردن دوران محکومیت خود راهی زندان تبریز شده بود.

او پیشتر از سوی شعبه ۲۶ دادگاه انقلاب تهران از بابت اتهام «فعالیت تبلیغی علیه نظام» به تحمل شش ماه حبس تعزیری محکوم شده بود.

کاری پیش‌تر از سوی دادسرای عمومی و انقلاب شهر اردبیل بابت اتهام «فعالیت تبلیغی علیه نظام» و توسط شعبه ۱۳ دادگاه تجدید نظر این شهر بابت اتهام «عضویت در گروه‌های مخالف نظام» جمعا به دو سال حبس محکوم شده بود.

یوسف کاری از ۱۷ شهریور سال گذشته برای اجرای حکم حبس روانه زندان مرکزی اردبیل شده بود.

این وکیل دادگستری اولین بار به دلیل سخنرانی در مراسمی در منزل گوهر عشقی (مادر وبلاگ نویس جان باخته، ستار بهشتی) در سال ۹۵ از سوی شعبه ۲۳ دادگاه انقلاب تهران به شش ماه حبس تعزیری محکوم شد.

در اواسط آذر ماه سال ۱۳۹۷ شعبه یک دادگاه انقلاب اراک او را از بابت اتهامات «تبلیغ علیه نظام»، «توهین به رهبری» و «کمک به دولت متخاصم از طریق مصاحبه با رسانه‌های خارج از کشور» به ۱۳ سال حبس تعزیری محکوم کرد.

این وکیل دادگستری همچنین در بهمن‌ ماه سال ۱۳۹۷ از سوی شعبه ۱۰۲ دادگاه کیفری دو شهرستان شازند از بابت اتهام «نشر اکاذیب به قصد تشویش اذهان عمومی» به دو  سال حبس و پرداخت ۴۰ میلیون ریال جریمه نقدی محکوم شده بود.

او از روز ۱۲ فروردین‌ ماه ۱۳۹۸ تا روز اعزام به مرخصی در زندان مرکزی اراک محبوس بود.

این چهار زندانی عقیدتی در جریان حوادث معروف به ماجرای گلستان هفتم در بهمن‌ ماه ۱۳۹۶ توسط نیروهای امنیتی بازداشت و هرکدام به حبس‌های طولانی و مجازات‌های دیگر به شرح زیر محکوم شدند:

کیانوش بیرانوند: هفت سال حبس تعزیری، دو سال تبعید به زهک سیستان و بلوچستان و دو سال محرومیت از فعالیت‌های اجتماعی

سعید خموشی: هفت سال حبس تعزیری و ۷۴ ضربه شلاق

سعید سلطان‌پور: شش سال حبس تعزیری، ۷۴ ضربه شلاق، دو سال تبعید، دو سال محرومیت اجتماعی و رسانه‌ای، دو سال ممنوعیت خروج از کشور

احسان ملک محمدی: هفت سال حبس تعزیری، دو سال تبعید به زابل و ۷۴ ضربه شلاق

او ۳۰ بهمن ۹۶ به دلیل شرکت در تجمع برای آزادی نعمت‌الله ریاحی در تهران بازداشت شد و از سوی دادگاه انقلاب تهران به هفت سال حبس، ۷۴ ضربه شلاق، دو سال تبعید، دو سال محرومیت اجتماعی و رسانه‌ای و دو سال ممنوعیت خروج از کشور محکوم شده بود.

زینب اسماعیلی مادر «محمدامین امیری» با نام سازمانی «هاوری لیلاخ» از اعضای یگان‌های مدافع خلق است. محمدامین امیری در سال ۲۰۱۴ در جریان دفاع یگان‌های مدافع خلق از شهر کوبانی در مقابل حمله نیروهای داعش جان باخت. زینب اسماعیلی روز هشتم اسفند ماه سال ۱۳۹۸ توسط نیروهای امنیتی مستقر در دهگلان بازداشت و به بازداشتگاه اداره اطلاعات سنندج منتقل شده بود.

این شهروند آمریکایی که در ماه ژوییه سال ۲۰۱۸/ خرداد ۱۳۹۷ برای دیدن دوست دخترش به ایران سفر کرده بود، از سوی نیروهای امنیتی به اتهام «توهین به ولی فقیه» و «انتشار عکس‌های خصوصی خود» بازداشت و در دادگاه به ۱۰ سال حبس محکوم شد.

سابقه فعالیت مدنی و محکومیت این چهار زندانی سیاسی به نام‌های گوران قربانی، آرمان غفوری، عادل پیروزی و سلمان افرا:

گوران قربانی، فعال محیط زیست و از اعضای انجمن سبز چیا، روز ۲۳ تیر ماه ۱۳۹۸ توسط مأموران اداره اطلاعات مریوان بازداشت و در آبان‌ ماه ۹۸ از سوی دادگاه انقلاب مریوان بابت اتهام «تبلیغ علیه نظام» به یک‌ سال حبس تعزیری محکوم شد.

آرمان غفوری در اواخر اسفند ماه ۱۳۹۶ به دلیل شرکت در تجمع اعتراضی علیه حمله ارتش ترکیه به شهر عفرین سوریه در مریوان بازداشت شد.

عادل پیروزی در آبان سال ۹۷ به اتهام همکاری با یکی از احزاب اپوزیسیون کُرد از سوی دادگاه انقلاب مریوان به تحمل شش ماه حبس تعزیری محکوم شد.

سلمان افرا در تاریخ ۲۷ آبان‌ ماه ۹۷ از سوی مأموران اداره اطلاعات مریوان احضار و بازداشت شد و توسط دادگاه انقلاب این شهر به اتهام «همکاری با گروه‌های معاند» به یک‌سال حبس تعزیری محکوم شد.

مرخصی نازنین زاغری برای دو هفته دیگر تمدید شد و او تا اواخر فروردین ۹۹ بیرون از زندان خواهد بود. این احتمال وجود دارد که مرخصی او باز هم تمدید شود.

این دو شهروند بلوچ پیش‌تر و در خردادماه ۱۳۹۷ از سوی دادگاه انقلاب سرباز به دلیل برگزاری نماز تراویح رمضان در شهرستان جاسک هر کدام به تحمل پنج سال حبس تعزیری محکوم شده بودند.

امیر نوری با سپردن وثیقه ۳۰۰ میلیون تومانی و بشیر ریاحی با وثیقه ۵۰۰ میلیون تومانی، هر دو از زندان تهران بزرگ (فشافویه) به صورت موقت آزاد شدند.

او در اوایل تیر ماه ۹۶ از سوی دادگاه انقلاب تهران بابت اتهامات «تبلیغ علیه نظام» و «اجتماع و تبانی علیه امنیت ملی» به سه سال حبس تعزیری محکوم شده بود.

شعبه ۳۶ دادگاه تجدید نظر استان تهران این فعال دانشجویی را به اتهام «اجتماع و تبانی برای اقدام علیه امنیت ملی» با تخفیف به دو سال و شش ماه حبس و به اتهام «تبلیغ علیه نظام» به یک سال حبس محکوم کرد. با اعمال ماده ۱۳۴ دو سال و شش ما از این حکم قابلیت اجرا دارد.

اصلانی در تاریخ هفتم بهمن ۱۳۹۸ از سوی شعبه ۳۶ دادگاه تجدید نظر استان تهران به ریاست احمد زرگر، بابت اتهام «اجتماع و تبانی به قصد برهم زدن امنیت ملی» به تحمل پنج سال حبس تعزیری محکوم شده بود.