● پژوهش‌های زمانه
اینستاگرام، بازاری برای خریدوفروش اعضای انسان
خرید و فروش اعضای بدن انسان به ویژه کلیه در بازارهای آنلاین هر چه بیشتر و بیشتر می‌شود. همان‌طور که پژوهش زمانه مدیا نشان می‌دهد، اینستاگرام یکی از آنها است. شارلوت آگارد، خبرنگار رسانه دانمارکی دن‌واچ در پژوهش مشترک با زمانه در همین زمینه می‌نویسد.
شارلوت آگارد
تصویری از کوچه فرهنگ حسینی، معروف خیابان کلیه تهران ــ عکس: زمانه
خرید و فروش اعضای انسان در بازارهای آنلاین هر چه بیشتر و بیشتر می‌شود. همان‌طور که پژوهش زمانه مدیا نشان می‌دهد، اینستاگرام یکی از آنها است. شارلوت آگارد (Charlotte Aagaard)، خبرنگار رسانه دانمارکی دن‌واچ در پژوهش مشترک با زمانه و دیگر رسانه دانمارکی زتلند در همین زمینه می‌نویسد.
«هی آبجی، می‌خوای کلیه‌تو بفروشی؟»
این سوال را یک دلال پیگیر پرسید، وقتی روزنامه‌نگارهای زمانه با استفاده از یک پروفایل تقلبی روی اینستاگرام به بازار خرید و فروش کلیه نفوذ کرد تا در شیوه تجارت غیرقانونی اندام در ایران تجسس کند.
👈🏽 پژوهش زمانه را بخوانید: در صف زندگی ــ می‌خواهم کلیه‌ام را بفروشم
روزنامه‌نگارهای زمانه پیشنهادهای مختلفی از دلال‌ها و بیماران مستأصل دریافت کردند که برخی به ۳۰۰ میلیون تومان برای هر کلیه می‌رسید. بر اساس نرخ ارز رسمی ایران، این میزان یعنی حدود شش هزار یورو.
خریداران، بیماران کلیوی ثروتمند هستند که توان پرداخت مالی برای خرید را دارند تا خارج از لیست انتظار رسمی در ایران کلیه به دست آورند.
زمانه نشان می‌دهد که حدود نیمی از عمل‌های پیوند کلیه با اندام‌هایی انجام می‌شود که در بازار سیاه به فروش می‌رسند. این بازار سیاه به شکل روزافزونی به صورت آنلاین درآمده، از جمله در اینستاگرام.
دن شفت (Dan Shefet)، وکیل فرانسوی که متخصص مسئولیت‌پذیری دیجیتال است، از شنیدن این خبر شوکه شد:
«شوکه‌کننده است که این خرید و فروش غیرقانونی به صورت آشکار روی جایی مثل اینستاگرام انجام می‌شود. در گذشته، فعالیت‌های غیرقانونی در "دارک‌وب" [بخش زیرزمینی و غیرقانونی اینترنت] انجام می‌شد که برای آن آدم‌ها از مرورگر وب تور استفاده می‌کردند تا کسی آی‌پی آنها را ردگیری نکند.»
دن شفت افزود: «و این یعنی، دسترسی به چنین بازاری به شکل قابل‌توجهی آسان‌تر شده است.»
قاچاق اعضای بدن در بسیاری از کشورهای جهان غیرقانونی است اما به گفته متخصصان مسئولیت‌پذیری دیجیتال، نمی‌توان اینستاگرام را به خاطر محتوایی که روی این پلت‌فرم تحت کنترل فیس‌بوک منتشر می‌شود، به صورت قانونی مسئول دانست.
یک مشکل جهانی
بازار دیجیتال اعضای بدن در ایران را شبکه‌ای از واسطه‌های مخفی می‌گردانند که خریداران و فروشندگان را به یکدیگر پیوند می‌زنند و تدارکات عمل پیوند را انجام می‌دهند. شماری از این پیوندهای کلیه در یک بیمارستان معروف تهران ــ شهید لبافی‌نژاد ــ صورت می‌گیرد.
اما مسأله تجارت غیرقانونی اعضا به ایران محدود نیست.
در سال‌های اخیر رسانه‌های بین‌المللی به مشکلات تجارت اعضای بدن در کشورهایی همچون لبنان، مصر و دیگر کشورهای شرق آسیا پرداخته‌اند. در این کشورها پناهجویان و مهاجران مستأصل به طور خاص دست به فروش کلیه می‌زنند.
به گفته سازمان بهداشت جهانی، بین پنج تا ۱۰ درصد تمام پیوندهای اعضای بدن در سرتاسر جهان با عضوهای بدنی صورت می‌گیرد که به صورت غیرقانونی خرید و فروش شده‌اند.
در ۲۰۱۸، ۱۴۶ هزار و ۸۴۰ عمل پیوند در جهان انجام شد. اگر تخمین سازمان بهداشت جهانی درست باشد، بین هفت تا ۱۴ هزار از این موارد با عضوهای بدنی انجام شده‌اند که در بازار سیاه خرید و فروش می‌شوند.
به گزارش بهداشت جهانی، نیاز به عمل پیوند ۱۰ برابر شمار عمل‌های پیوند انجام‌شده است و همین موضوع به سربرآوردن بازارهای غیرقانونی کمک می‌کند. نیاز به پیوند کلیه به طور خاص به شکل روزافزونی رو به افزایش است. در ۲۰۱۰، ۲,۶ میلیون بیماری کلیوی در فهرست‌های انتظار قرار داشتند و انتظار می‌رود که این تعداد تا ۲۰۳۰ به ۵,۴ میلیون تن برسد.
سازمان بهداشت جهانی تأکید می‌کند که ویژگی اصلی تجارت غیرقانونی اعضا این است:
بیماران ثروتمند به صورت غیرقانونی یا غیراخلاقی عضو موردنیازشان را از مردم فقیر و آسیب‌پذیر می‌خرند ــ چه در کشور خودشان، چه در خارج.
این سازمان همچنین هشدار می‌دهد که میزان خریدوفروش غیرقانونی اعضای بدن انسان در سال‌های پیش رو کاهش نخواهد یافت. یک سخنگوی سازمان بهداشت جهانی گفت:
«فقر، بیکاری، و فقدان فرصت‌های اجتماعی و اقتصادی عواملی هستند که مردم را نسبت به قاچاق اعضای انسان آسیب‌پذیر می‌کنند. در موقعیت کنونی که بسیاری پناهجو و مهاجر وجود دارد و بحران اقتصادی ناشی از کرونا جهان را گرفته، باید توجه بیشتری به مخافظت از جمعیت‌های تحت تأثیر قرارگرفته بکنیم.»
متخصصان اینستاگرام را مسئول می‌شمارند
قاچاق اعضای بدن پدیده جدیدی نیست، اما اینکه تجارت غیرقانونی عضو بدن انسان روی اینترنت رخ می‌دهد، جدید است.
همان‌طور که پژوهش زمانه مدیا نشان می‌دهد، تجارت اندام در جاهای بسیاری روی اینترنت اتفاق می‌افتد: روی وب‌سایت‌های مخصوص این کار، در قسمت کامنت‌های مربوط به مقاله‌های معمولی رسانه‌ها و در شبکه‌های اجتماعی همچون اینستاگرام.
بسیاری از متخصصان مسئولیت‌پذیری دیجیتال همچون دن شفت بر این باورند که اینستاگرام نیز وقتی پلت‌فرم آنها برای فعالیت‌های غیرقانونی مورد استفاده قرار می‌گیرد، باید بخشی از مسئولیت را بپذیرد.
با این حال، هنوز قوانینی وجود ندارد که بتوان بر اساس آنها اینستاگرام را به خاطر جرایم رخ‌داده روی این پلت‌فرم به حسابرسی کشاند.
دن شفت می‌گوید: «اول اینکه رسانه‌های اجتماعی مصونیت دارند. البته در اتحادیه اروپا وقتی محتوای غیرقانونی می‌بینند، آن را پاک می‌کنند.»
این یعنی اینستاگرام باید اکانت‌هایی را که پژوهش زمانه آشکار کرده، حذف کند.
دن شفت که مشاور یونسکو، اتحادیه اروپا و دیگر نهادهای بین‌المللی در زمینه مسئولیت‌پذیری دیجیتال است، می‌گوید:
«تجارت اعضا غیرقانونی است و اینستاگرام قطعاً باید پست‌های مربوط به خرید و فروش اعضای بدن را حدف کند.»
استن شامبورگ مولر(Sten Schaumburg Müller)، استاد قوانین رسانه در دانشگاه دانمارک جنوبی نیز با این موضوع موافق است:
«قوانین اتحادیه اروپا خدمات‌رسان‌های اطلاعاتی را ملزم کرده که به محض اطلاع از محتوای غیرقانونی روی پلت‌فرم آنها، این محتوا را پاک کنند.»
پاک‌شدن اکانت‌های اینستاگرامی
علی‌رغم درخواست‌های مکرر ما، نه اینستاگرام و نه شرکت صاحب آن فیس‌بوک حاضر به گفت‌و‌گو درباره تجارت اعضای انسان روی پلت‌فرم‌هایشان نشدند.
با این حال، یک سخنگوی فیس‌بوک در یک ایمیل اعلام کرد که
«فیس‌بوک اجازه استفاده از پلت‌فرم‌های خود برای تجارت اندام را نمی‌دهد. ما قوانین آشکاری درباره استثمار انسانی روی فیس‌بوک و اینستاگرام داریم که شامل تجارت اعضا هم می‌شود. ما با استفاده از ترکیبی از فن‌آوری رصد انسانی و دیجیتال محتوای غیرقانونی را در اسرع وقت شناسایی و حذف می‌کنیم و مردم را تشویق می‌کنیم که محتواهای ناقض قوانین ما را گزارش بدهند.»
فیس‌بوک همچنین بعدتر به ما خبر داد که سه اکانت فاش‌شده در گزارش زمانه را حذف کرده است.
فیس‌بوک دو اکانت دیگر فاش‌شده در این تحقیق را نتوانست پیدا کند.
نیاز به قانون‌گذاری
دن شفت و استن شامبورگ مولر تأکید می‌کنند که مسئولیت اینستاگرام در وضعیت فعلی به لحاظ قانونی بیش از این نیست.
دن شفت اشاره می‌کند که دادگاه کیفری اروپایی اخیراً آمازون را به خاطر فروخته شدن کالاهای تقلبی مسئول نشمرد و تبرئه کرد. او می‌گوید: «عدم پاسخگویی چه درباره تجارت اعضای آدم باشد و چه درباره فروش پودر شاخ گردن و عاج فیل یا چه درباره کودک‌آزاری، یکسان است.»
او بر نیاز به قانون‌گذاری برای مسئولیت‌پذیری دیجیتال تأکید دارد و می‌گوید: «احتمالاً مورد بعدی این است که ببینیم روی آمازون دارند اعضای بدن انسان را خرید و فروش می‌کنند.»
هسبی کروگ، معاون رئیس گروه «مسئولیت‌پذیری دیجیتال»، یک گروه فعال دانمارکی در این حیطه با شفت هم‌نظر است:
«تا کنون رسانه‌های اجتماعی بزرگ توانسته‌اند از زیر بار مسئولیت آنچه روی پلت‌فرم‌هایشان می‌گذرد، شانه خالی کنند. رسانه‌های اجتماعی تقریباً شبیه شرکت‌های مخابراتی تلقی شده‌اند که مسئول شکل استفاده مردم از ارتباط تلفنی‌شان نیستند.»
به باور کروگ، «خوب می‌شد اگر سیستم‌های نظارت بر محتوای این شرکت‌ها کار می‌کرد، اما نمی‌کند». به همین خاطر او خواهان «قانون‌گذاری در این زمینه» است، از سوی «سیاستمدارانی که به شکل دموکراتیک انتخاب شده اند».
به باور گروه «مسئولیت‌پذیری دیجیتال»، پلت‌فرم‌هایی هچون فیس‌بوک و اینستاگرام باید به خاطر محتوای تولیدشده از سوی کاربرهایشان پاسخگو باشند. کروگ می‌گوید:
«شاید منابع زیادی برای پیگیری آنچه روی پلت‌فرم‌های بزرگ رخ می‌دهد، نیاز باشد. اما این چیزی است که شرکت‌ها باید هنگام طراحی مدل کسب‌و‌کارشان در نظر بگیرند.»
- این مقاله را به انگلیسی در وبسایت «دن‌واچ» بخوانید
نظرها
غارت شده
اخلاق و انسانیت در انسان نابود شده است. .