تصاویر جدید ماهواره‌ای از حمله اسرائیل به پایگاه موشکی سمنان و سکوت سپاه

حملات اسرائیل به تأسیسات و مراکز نظامی جمهوری اسلامی در بامداد شنبه ۵ آبان/ ۲۶اکتبر تا چه حد مؤثر بود؟ آیا توان دفاعی و حمله جمهوری اسلامی تضعیف شده است یا حمله اسرائیل کاملاً حساب‌شده بود و بیشتر وجه «نُمادین» داشت؟

روز چهارشنبه ۹ آبان/ ۳۰ اکتبر، عزیز نصیرزاده وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در حاشیه جلسه امروز هیأت دولت گفت که خط تولید موشک‌های جمهوری اسلامی ایران پس از حملات هوایی اسرائیل دچار هیچ اختلالی نشده است:

ناصرزاده همچنین با اشاره به اینکه «دانش پدافند ما بومی است»، گفت «هیچ مشکلی در روند تولید سامانه آفندی مثل موشک خللی ایجاد نشده است». وزیر دفاع همچنین هر نوع ورود جنگنده‌های اسرائیل به آسمان ایران را انکار کرد و گفت اسرائیلی‌ها «ادعای بی‌خودی کردند و چنین چیزی نیست».

اما همتای نصیر‌زاده در اسرائیل، یوآو گالانت، ادعایی دیگری دارد. وزیر دفاع اسرائیل دوشنبه از خلبانان اسرائیلی به خاطر صدمه به ظرفیت‌های نظامی ایران تقدیر کرد و در جلسه‌ای با رؤسای نیروی هوایی گفت:

ارتش اسرائیل پیشتر اعلام کرد که طی سه موج از حمله، جنگنده‌های اسرائیل کارخانه‌های تولید موشک و تأسیسات نظامی دیگری را در نزدیکی تهران و در غرب ایران در اوایل روز شنبه هدف قرار دادند. این حملات به تلافی حمله جمهوری اسلامی در اول اکتبر با بیش از ۲۰۰ موشک به اسرائیل انجام شد.

دو محقق آمریکایی به رویترز گفتند که حملات هوایی اسرائیل به ساختمان‌هایی برخورد کرده است که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای مخلوط کردن سوخت جامد برای موشک‌های بالستیک استفاده می‌کرد و این «ممکن است توانایی ایران برای تولید انبوه موشک‌ها را به طور قابل توجهی مختل کرده باشد». یکی از این دو پژوهشگر همچنین ادعا کرده است که حمله هوایی اسرائیل در روز شنبه به ساختمانی برخورد کرده که بخشی از برنامه توسعه تسلیحات هسته‌ای ایران بوده است.

تخریب تأسیسات نظامی سپاه پاسداران همچنین توسط عکس‌های ماهواره‌ای از مرکز فضایی شاهرود که سه‌شنبه در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد قابل مشاهده است. تصاویر ماهواره‌ای با وضوح بالا از Planet Labs PBC که برای آسوشیتدپرس گرفته و تحلیل شده‌اند، خسارات وارد شده به مرکز فضایی شاهرود سپاه در سمنان، واقع در حدود ۳۷۰ کیلومتری شمال شرق پایتخت ایران، تهران، را نشان می‌دهند.

اما اینکه این ساختمان نظامی بوده یا هسته‌ای و اینکه تا چه حد تخریب این ساختمان توان نظامی یا هسته‌ای را مورد تأثیر قرار می‌دهد روشن نیست.

فابیان هینز، کارشناس موشکی و پژوهشگر مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک که به مطالعه ایران می‌پردازد، گفت:

هینز، که مدت‌هاست این پایگاه سپاه پاسداران را مطالعه کرده است، گفت «احاطه‌شدن این ساختمان بزرگ با خاکریزها نشان می‌دهد که امکان مواد منفجره قوی وجود داشته است». او افزود «این مرکز به احتمال زیاد به عملیات مخلوط کردن و ریختن سوخت جامد مربوط می‌شود».

هینز همچنین گفت: «جعبه‌های بزرگی که در کنار ساختمان قرار دارند احتمالاً جعبه‌های موتور موشک نیز هستند». اندازه آن‌ها نشان می‌دهد که ممکن است این موتور‌ها برای موشک بالستیک «خيبرشکن» و موشک «فتاح «۱ استفاده شوند، موشکی که ایران ادعا کرده قادر است به سرعت ۱۵ ماخ، یعنی ۱۵ برابر سرعت صوت، برسد. هر دو این موشک‌ها در دو حمله جمهوری اسلامی به اسرائیل استفاده شده‌اند.

خبرگزاری اسرائیلی هاآرتِص در گزارش دیروز خود نوشت: «حمله اسرائیل به ایران احتمالاً به یک پایگاه تحت مدیریت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که موشک‌های بالستیک می‌سازد و راکت‌ها را به عنوان بخشی از برنامه فضایی خود پرتاب می‌کند، آسیب رسانده است. تصاویر ماهواره‌ای تجزیه و تحلیل شده توسط آسوشیتدپرس در روز سه‌شنبه این موضوع را نشان می‌دهد».

آسیب به پایگاه در شاهرود سؤالات جدیدی را درباره حمله اسرائیل در اوایل روز شنبه مطرح می‌کند، بالاخص که این حمله در منطقه‌ای رخ داده است که پیش‌تر از سوی جمهوری اسلامی به رسمیت شناخته نشده بود. تاکنون سپاه پاسداران درباره هرگونه آسیب احتمالی که در این حمله متحمل شده، سکوت کرده است.

جمهوری اسلامی تنها حملات اسرائیل را در استان‌های ایلام، خوزستان و تهران را تأیید کرده است و به سمنان و پایگاه‌های سپاه پاسداران هیچ اشاره‌ای نکرده است.

دیوید آلبرایت، بازرس سابق تسلیحات هسته‌ای سازمان ملل، گفت که تصاویر ماهواره‌ای تجاری با وضوح پایین نشان می‌دهد که یکی از حملات اسرائیل به مجتمع نظامی گسترده پارچین در نزدیکی تهران اصابت کرده و سه ساختمان، از جمله دو ساختمانی که برای مخلوط کردن سوخت جامد موتورهای موشک‌های بالستیک استفاده می‌شد، آسیب دیده‌اند. او گفت که ایران ممکن است پیش از حمله هوایی اسرائیل، مواد‌ و مصالح کلیدی را جابه‌جا کرده باشد، اما «حتی اگر هیچ تجهیزاتی در داخل باقی نمانده باشد»، این ساختمان همچنان «ارزش ذاتی» برای فعالیت‌های آینده مرتبط با تسلیحات هسته‌ای فراهم می‌کرد.

پس‌زمینه حمله اسرائیل به ایران: نظامی، نفتی، یا هسته‌ای؟

تاکنون دست‌کم پنج نفر در اثر این حملات اسرائیل در ایران کشته شده‌اند. گفته می‌شود بخش مهمی از توان موشکی و پدافندی جمهوری اسلامی در این حمله ضربه خورده است اما ایران آن را رد می‌کند. حمله هوایی اسرائیل با حمله قبلی این دولت به اصفهان بسیار متفاوت بود. وقتی جمهوری اسلامی در آوریل ۲۰۲۴ به سمت اسرائیل موشک پرتاب کرد و پهپاد‌ها را روانه تل‌آویو ساخت، دولت بنیامین نتانیاهو تصمیم به پاسخ محدود گرفت و با حمله‌ای دقیق به یک سیستم دفاع هوایی نزدیک اصفهان واکنش نشان داد. این حمله موجب تشدید تنش‌های ژئوپولتیک نشد.

اما حمله بامداد شنبه اسرائیل به ایران پایگاه‌های نظامی و کارخانه‌های تولید موشک و پهپاد را هدف قرار داد، درعین حال که گزینه‌های خطرناک‌تر حمله به تأسیسات نفتی و مراکز هسته‌ای رخ نداد.  

بنا به گزارش گاردین، حمله به تأسیسات هسته‌ای می‌توانست جمهوری اسلامی را به کل از مدار مصالحه و «نرمش قهرمانانه» با غرب خارج سازد و مسیر‌های دیپلماسی بالقوه بر سر احیای برجام را مسدود سازد و در نهایت جمهوری اسلامی را به مسیر دستیابی به سلاح هسته‌ای سوق دهد، روندی که ایالت متحده آمریکا و غرب خواهان آن نیستند.

از سوی دیگر حمله به تأسیسات نفتی ایران به طور ویژه برای ایالت متحده یک دغدغه اساسی بود چرا که صدمه به این تأسیسات منجر به افزایش قیمت نفت در سطح بازار جهانی و سپس افزایش قیمت بنزین در این کشور می‌شد، موضوعی که می‌توانست وضعیت بسیاری از مردم آمریکا را بی‌ثبات‌تر از آنچه هست سازد.

تخمین‌های بین‌المللی، منتشر شده در فایننشیال تایمز، نشان می‌داد که حمله اسرائیل به ظرفیت صادرات نفت ایران می‌تواند ۱,۵ میلیون بشکه از عرضه روزانه را از بازار جهانی حذف کند و قیمت جهانی نفت را دچار نوسان سازد. درست همانطور که اختلال در مسیر‌های تجاری بین‌المللی لجستیک کشتی‌رانی در دریای سرخ توسط حوثی‌های یمن دغدغه همه قدرت‌های جهانی است، به همان ترتیب قدرت‌های جهانی بر سر کنترل بازار جهانی نفت و حمله حساب‌شده اسرائیل هم‌نظر بودند. این امر به‌نظر می‌رسد از حمله اسرائیل به تأسیسات نفتی جلوگیری کرد.

با‌این‌حال، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، روز شنبه گفت که این کشور اهداف در ایران را بر اساس منافع ملی خود و نه بر اساس دستورات ایالات متحده انتخاب کرده است.

بنی سابتی، کارشناس امور ایران در مؤسسه مطالعات امنیت ملی تل‌آویو، گفت که به نظر می‌رسد حمله اسرائیل طوری طراحی شده است که به تهران فرصتی برای اجتناب از تشدید بیشتر تنش‌ها بدهد و ماجرا بیخ پیدا نکند. او گفت: «ما می‌بینیم که اسرائیل می‌خواهد پرونده این قسمت را ببندد و این پیغام را به ایران منتقل کند که این موضوع بسته شده و ما نمی‌خواهیم آن را تشدید کنیم».

آویگدور لیبرمن، از سیاست‌مداران راست افراطی اسرائیل و رئیس حزب ناسیونالیست «اسرائیل خانه ما» پیشتر در واکنش به حمله بامداد ۵ آبان ارتش اسرائیل گفته بود که این عملیات «سزای واقعی» اقدامات جمهوری اسلامی نبود.
لیبرمن در حسابش در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «ما نمی‌توانیم واقعیت سخت و این حقیقت را نادیده بگیریم که ایرانی‌ها اینجا متوقف نمی‌شوند. آنها به تلاش‌های خود برای دستیابی به سلاح هسته‌ای ادامه می‌دهند و به انتقال وجوه حاصل از فروش نفت و گاز به حزب‌الله، حوثی‌ها، شبه‌نظامیان شیعه و نیابتی‌های مختلفشان ادامه می‌دهند».
او دولت نتانیاهو را متهم کرد که «یک بار دیگر به اقدامات نمایشی رضایت داد» و از دولت این کشور خواست «به‌ جای صحبت کردن» در مورد پاسخ به ایران، «به گونه‌ای عمل کند که قدرت ما را منعکس کند».
هفته گذشته، لیبرمن گفت حمله پهپادی حزب‌الله به اقامتگاه شخصی بنیامین نتانیاهو در قیصریه، «دلیل دیگری بر این است که تهران هیچ خط قرمزی ندارد» و از اسرائیل خواست «تأسیسات استراتژیک» و «چهره‌های ارشد نظامی و سیاسی» ایران را هدف قرار دهد.