بیماری آرتروز و روش‌های درمانی

در بیماری استئوآرتریت یا آرتروز، غضروفی که سطح استخوان را پوشانده است و سبب شکل دادن به فضای مفصلی می‌شود، نازک و کم‌اثر شده و توانایی‌اش را برای حمایت و حفاظت از استخوان‌ها از دست می‌دهد.

[podcast]http://www.zamahang.com/podcast/2010/20131015_Osteoarthritis_MazyarMahdavifar.mp3[/podcast]

این اتفاق درست مثل این است که شما بدون جوراب، کفش پوشیده باشید. جوراب جدا از زیبایی، به عنوان یک ضربه‌گیر نیز عمل می‌کند و از صدمات احتمالی ناشی از اصطکاک و تماس مستقیم پوست و کفش جلوگیری می‌کند. وقتی بدون جوراب کفش می‌پوشید، پوست پا ممکن است تحریک‌پذیر، حساس و متورم شود و تاول بزند. این دقیقاً مشابه حالتی است که با افزایش سن و به صورت تدریجی در مفاصل مختلف بدن روی می‌دهد. با افزایش سن، تراکم بافت‌های غضروفی داخل مفاصل که در حقیقت همان نقش حمایتی را برای آن‌ها ایفا می‌کنند کاهش می‌یابد. در نتیجه سطح خشن و سفت استخوان‌ها روی هم می‌لغزند و به تدریج علائم بیماری آرتروز نمودار می‌شود.

آرتروز شایع‌ترین بیماری درگیرکننده مفاصل است. تا جایی که تقریباً تمامی افراد سنین حدود ٧٠ سال درجاتی از این بیماری را دارا هستند. در سنین زیر ٤٠ سال معمولاً مردان بیش از زنان به این بیماری مبتلا می‌شوند، اما در سنین حد فاصل ٤٠ تا ٧٠ این موضوع عکس شده و میزان بروز بیماری در خانم‌ها بیشتر از آقایان است.

در نهایت در سنین بالای ٧٠ سال بیماری در هر دو جنس مرد و زن به یک میزان مساوی بروز می‌کند. جالب این است که استئوآرتریت تقریباً در تمامی جانورانی که دارای ساختارهای اسکلتی هستند از جمله ماهی‌ها و پرندگان نیز رخ می‌دهد.

فاکتورهای خطرساز

اگر آرتروز به صورت مستقل از سایر بیماری‌ها ایجاد شود به آن آرتروز اولیه می‌گویند، اما اگر در نتیجه عوارض جانبی بیماری‌های دیگر مثل عفونت‌ها، آسیب‌های مختلف از جمله آسیب‌های ورزشی و تصادفات و یا استفاده بیش از اندازه از یک مفصل خاص رخ دهد تحت عنوان آرتروز ثانویه نامیده می‌شود. افرادی که به علل شغلی به صورت مداوم یک یا گروهی از مفاصل‌شان تحت فشار است، مثل کارگران ریخته‌گری، معدن و رانندگان اتوبوس به صورت ویژه در خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند. چاقی نیز یکی از عوامل افزاینده خطر بروز آرتروز به‌خصوص در مفصل زانو است.

علائم بیماری

علائم بیماری معمولاً به تدریج ظاهر و در ابتدا تنها در یک یا تعداد کمی از مفاصل احساس می‌شوند. مفاصل انگشتان به ویژه انگشتان شست، گردن، کمر، لگن و بیش از همه زانوها شایع‌ترین مکان‌های درگیری به شمار می‌روند. درد در ناحیه مفاصل مبتلا علامت اصلی است که معمولاً با افزایش فعالیت زیادتر می‌شود.

 یکی دیگر از علائم، خشکی مفصل، بعد از چند ساعت بی‌حرکت ماندن آن است که معمولاً در هنگام صبح و بعد از بیدار شدن از خواب بروز می‌کند و پس از دقایقی تحرک و فعالیت بهبود می‌یابد. به مرور زمان و با وخیم شدن بیماری توانایی تحرک مفاصل نیز کمتر می‌شود. تلاش بافت‌های مفصلی برای رشد و بازیابی خود ممکن است منجر به تولید غضروف، استخوان و سایر بافت‌ها و سبب بزرگ شدن و تغییر شکل مفصل شود.

تشخیص

تشخیص بیماری بر پایه علائم ذکر شده توسط بیمار، معاینات فیزیکی انجام‌شده توسط پزشک و گرفتن عکس رادیوگرافی از استخوان مربوطه انجام می‌شود.

 اغلب افراد در سنین حدود ٤٠ سالگی درجاتی از ابتلا به آرتروز را در عکس رادیوگرافی به خصوص در مفاصلی که متحمل وزن بدن می‌شوند یعنی لگن و زانو دارا هستند، اما فقط نیمی از این افراد دچار علائم بیماری شده‌اند. البته باید در نظر داشته باشید عکس رادیوگرافی به تنهایی نشانه وجود یا عدم بیماری یا تعیین‌کننده شدت آن نیست. به عنوان نمونه بسیار دیده شده رادیوگرافی بیماری که دچار علائم شدید آرتروز بوده تنها تغییرات مختصری را در مفصل مربوطه نشان می‌دهد یا رادیوگرافی مفاصل فرد، نشان‌دهنده تغییرات فراوان مفصلی بوده است در صورتی که او شکایتی از علائم بیماری ندارد.

ام ار آی (MRI) روش دیگری است که می‌تواند در مراحل اولیه بروز بیماری نیز آن را تشخیص دهد، اما انجام این آزمایش به علت هزینه زیاد آن توصیه نمی‌شود و جزو آزمایش‌های روتین قرار نمی‌گیرد. آزمایش خون ارزش تشخیصی در این بیماری ندارد، اما ممکن است پزشکان برای رد یا تائید ابتلا به سایر بیماری‌ها از جمله آرتریت روماتویید و رسیدن به تشخیص قطعی از آزمایش‌های خونی بهره ببرند.

پیشگیری و درمان

نرمش‌ها و تمرینات ورزشی مناسب می‌توانند منجر به حفظ سلامت غضروف‌ها و افزایش دامنه حرکتی مفاصل شوند. ضمن اینکه با تقویت عضلات اطراف مفاصل از میزان فشار وارده به مفصل جلوگیری می‌کنند.

 نرمش‌ها باید شامل هر دو گروه نرمش‌های قدرتی یا عضله‌ساز مثل وزنه زدن و هوازی یا آیروبیک مثل قدم‌زدن، شنا و دوچرخه‌سواری باشند. تعادل میان ورزش و استراحت دادن به مفاصل بایستی حفظ شود اما دقت داشته باشید که بی‌حرکت نگهداشتن مفاصل با این ذهنیت که سبب بهبود بیماری می‌شود تنها سبب بدتر شدن اوضاع است. استفاده از صندلی‌ها و تشک‌هایی که بیش از اندازه نرم باشند نیز نه تنها کمکی نمی‌کند، بلکه سبب تشدید بیماری می‌شود. بهتر است در هنگام رانندگی صندلی‌ها را تا حد ممکن به سمت جلو بکشید و پشت‌تان را صاف نگه دارید. در منزل و محل کار هم به همین ترتیب از صندلی‌های پشت‌صاف مثل صندلی‌های آشپزخانه استفاده کنید. برای خوابیدن هم بهتر است از تشک‌های سفت استفاده کنید.

درمان‌های فیزیکی و دارویی

روش‌های فیزیکی مختلفی برای بهبود علائم آرتروز توسط پزشکان توصیه می‌شود که بسته به مفاصل درگیر و شدت درگیری آن‌ها می‌توانند موثر باشند. یکی از این روش‌ها گرمادرمانی است.

 گرما با کاهش خشکی و انقباض عضلات سبب بهبود عملکرد آن‌ها می‌شود. از طرف دیگر سرمادرمانی نیز روشی است برای کاهش درد در مفاصل درگیر موثر است. استفاده از کفش‌های طبی و در موارد شدیدتر، عصا، چوب زیر بغل و واکر هم می‌توانند نقش کمکی در جلوگیری از پیشرفت بیماری ایفا کنند.

در کنار ورزش و درمان‌های فیزیکی، داروها نیز می‌توانند نقش کمکی داشته باشند، اما در نظر داشته باشید عمده داروهای مورد استفاده در این زمینه، نقشی در درمان یا پیشگیری از بدتر شدن بیماری ندارند بلکه تنها سبب کاهش درد می‌شوند. اگرچه این ویژگی به صورت ثانویه و با ایجاد امکان بیشتر برای فعالیت و ورزش به درمان بیماری نیز کمک می‌کند.