رابطه جنسی و انتقال بیماری‌ها

صحبت از رابطه جنسی و بیماری‌های مرتبط با آن در ایران بسیار دشوار است و تا حد زیادی به صورت یک تابو در آمده است. این مشکل تا حدی بغرنج است که بسیاری از افراد در صورت ابتلا به بیماری‌های مقاربتی به پزشک مراجعه نمی‌کنند و یا حتی در صورت مراجعه، برقراری رابطه جنسی، به خصوص از نوع مشکوک یا پرخطر را انکار می‌کنند. در عین حال، در زمینه انواع بیماری‌هایی که از طریق رابطه جنسی منتقل می‌شوند و خطرات آن‌ها نیز گاهی بیش از اندازه مبالغه می‌شود. این خود می‌تواند به علت عدم اطلاع‌رسانی صحیح از طریق منابع صاحب صلاحیت و دانش لازم باشد.

شاید یکی از باورهای "عمومی" در زمینه بیماری‌های مقاربتی این است که شخص مبتلا قطعاً به علت برقراری رابطه جنسی با شریک یا شرکای جنسی متفاوت و متعدد دچار بیماری شده است. اگرچه چنین وضعیتی ممکن است احتمال انتقال بیماری را افزایش دهد، اما ابتلا به یک بیماری مقاربتی لزوماً به معنای برقراری رابطه جنسی "مشکوک" و "متعدد" نیست. به عنوان یک قانون کلی باید بدانید اگر حتی تنها یک بار رابطه جنسی و سکس را تجربه کرده‌اید ممکن است دچار یکی از انواع بیماری‌های مقاربتی شده باشید.

بیماری‌های مقاربتی یا STD، به بیماری‌های عفونی گفته می‌شود که از طریق برقراری تماس جنسی از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شوند. میکروارگانیسم‌های متنوعی امکان منتقل شدن از این طریق را دارا هستند. اما انواع باکتریایی مثل کلامیدیا، سیفلیس، گونوره (سوزاک) و انواع ویروسی آن مثل وارت‌ها یا زگیل‌های تناسلی و هرپس در صدر این عوامل قرار دارند که به چند نمونه شایع آن‌ها می‌پردازیم.

عفونت کلامیدیا

می‌توان گفت این عفونت شایع‌ترین بیماری منتقل شونده از طریق رابطه جنسی در سرتاسر دنیا است. کلامیدیا می‌تواند هر دو جنس زن و مرد را گرفتار کرده و منجر به آسیب‌های غیر قابل برگشت به سیستم تناسلی، به خصوص در خانم‌ها شود. برقراری رابطه جنسی با فرد مبتلا از هر کدام از روش‌های دهانی، مقعدی یا واژینال منجر به انتقال باکتری می‌شود. ضمن اینکه یک بار ابتلا و سپس درمان، شخص را نسبت به این میکروب مقاوم نمی‌کند و امکان ابتلای مجدد، همیشه وجود خواهد داشت.

از عفونت کلامیدیا به این دلیل که در بسیاری از موارد بدون علامت است، به عنوان "عفونت خاموش" نام برده می‌شود. به علت بدون علامت بودن بیماری، به خصوص در خانم‌ها، در بسیاری موارد، افراد تحت درمان قرار نمی‌گیرند و این موضوع در درازمدت می‌تواند منجر به آسیب به بخش‌های مختلف دستگاه تناسلی و وقوع بیماری‌های شدید از جمله بیماری التهابی لگن شود. با توجه به اینکه درمان عفونت کلامیدیا بسیار ساده و از طریق مصرف آنتی‌بیوتیک انجام می‌گیرد توصیه می‌شود همگی خانم‌ها حتی در صورت نداشتن علامت‌هایی مثل ترشح واژینال و سوزش ادراری، تست آزمایشگاهی تشخیص این باکتری را در آزمایش‌های دوره‌ای خود بگنجانند.

توجه داشته باشید که در صورت ابتلای هر دو شریک جنسی، درمان حتماً باید در مورد هر دو نفر انجام شود. چون در غیر اینصورت فرد درمان شده مجدداً به عفونت مبتلا خواهد شد. فردی که به عفونت کلامیدیا دچار شده باشد باید این موضوع را به تمامی افرادی که طی دو ماه گذشته با آن‌ها رابطه جنسی دهانی، مقعدی یا واژینال داشته اطلاع دهد تا آن‌ها در جریان احتمال ابتلای خود قرار گرفته و اقدامات پزشکی لازم را انجام دهند (این مسأله در مورد روابط همجنس با همجنس نیز صدق می‌کند).

سوزاک یا گونوره

بیماری سوزاک یا گونوره، عفونت شایع دیگری است که توسط باکتری ایجاد می‌شود. ابتلا به این بیماری نیز درست مثل کلامیدیا، با برقراری هر گونه ارتباط جنسی دهانی، مقعدی یا واژینال با شریک جنسی مبتلا صورت می‌گیرد. علامت‌های شایع عفونت در مردان سوزش ادراری و وجود ترشحات سفید، زرد یا سبز در ناحیه آلت تناسلی مردانه است که معمولاً یک تا چهارده روز پس از مبتلا شدن رخ می‌دهد. اما برعکس مردان، زنان مبتلا معمولاً نشانه خاصی از بیماری بروز نمی‌دهند و در صورت داشتن علامت نیز، این نشانه‌ها خفیف خواهند بود. در صورت عدم درمان، پیشرفت بیماری ممکن است به صدمات شدید منجر شود. در صورت ابتلای مقعدی، نشانه‌ها در مردان و زنان مشابه و به صورت ترشح و خارش مقعد، خونریزی و درد شکمی خواهد بود.

زگیل تناسلی

ژنیتال وارت یا همان زگیل تناسلی که این روزها در ایران نیز بسیار معروف شده و صحبت از اپیدمی آن به میان آمده، توسط ویروسی به نام پاپیلوما ویروس منتقل می‌شود. بروز این بیماری به صورت ایجاد یک یا چندین ضایعه به شکل زگیل در نواحی آلت تناسلی مردانه، واژن و یا مقعد هست. این زگیل‌ها در تمامی جوامع نسبتاً شایع هستند. به عنوان مثال در کشور ایالات متحده به صورت متوسط سالانه ٥٠٠ هزار نفر به این بیماری مبتلا می‌شوند. این زگیل‌ها همانند سایر بیماری‌های ایجاد شده توسط ویروس‌ها درمان دارویی قطعی ندارند و شخص مبتلا تا پایان عمر به نوعی با آن‌ها درگیر است. اگرچه ممکن است در ابتدا تصور شود مشکل ایجاد شده توسط این بیماری تنها مرتبط با زیبایی است اما اهمیت پزشکی آن از این جهت است که انواع ویژه‌ای از ویروس‌های پاپیلوما، می‌توانند فرد را به بیماری سرطان گردن رحم دچار کنند.

به همین دلیل است که دانشمندان به دنبال تولید واکسنی برای پیشگیری از این بیماری بوده‌اند و در حال حاضر این واکسن در سرتاسر دنیا و از جمله ایران نیز وجود دارد. اما در زمینه استفاده از این واکسن که اتفاقاً بسیار موثر است دو نکته حائز اهمیت است. نکته اول قیمت بسیار زیاد آن در سرتاسر دنیا و از جمله ایران است. تزریق دوره کامل این واکسن برای هر فرد حدود یک میلیون تومان هزینه در بر دارد که با توجه به عدم پوشش توسط بیمه‌ها، نقش آن در جلوگیری عمومی از بیماری در ایران بی‌اثر می‌شود. نکته دوم این است که زمان طلایی برای تزریق این واکسن در سنین نوجوانی و قبل از مواجهه فرد با انواع ویروس‌های پاپیلومای انسانی است. تا جایی که می‌توان گفت در سنین بالای ٣٠ سال، جز در موارد خاص، عملاً این واکسن کاربردی ندارد.

آمار مبتلایان بیماری‌های مقاربتی در ایران

صحبت از آمار مبتلایان به بیماری‌های مقاربتی در ایران بیشتر به شوخی شبیه است. اگرچه آمارهایی توسط بعضی از سازمان‌های دولتی و غیر دولتی و بعضی از پزشکان به صورت جسته و گریخته در این مورد منتشر شده اما به هیچ عنوان نمی‌توان بر این آمار‌ها تکیه کرد. به دلیل تابو بودن نفس رابطه جنسی و حتی سخن گفتن در مورد آن، بسیاری از بیماران تمایلی به مراجعه به پزشک و ارائه شرح حال درست نداشته و یا تمایلی به ثبت آمار مربوط به بیماری خود ندارند. بی‌علامت بودن بسیاری از این عفونت‌ها به خصوص در خانم‌ها نیز مشکل عدم مراجعه به پزشک مگر در مراحل شدید بیماری را به وجود آورده است. اما با توجه به شرایط زمینه‌ساز موجود یعنی پایین بودن سطح آگاهی‌های عمومی جامعه در مورد این بیماری‌ها و روش‌های پیشگیری از بروز آن‌ها و به صورت کلی بهداشت جنسی، می‌توان پیش‌بینی کرد که ایران یکی از کشورهای در خطر و با شیوع بالای بیماری‌های مقاربتی باشد.

در این میان بعضی از مسئولین که متأسفانه گاهی خود نیز متخصص علوم پزشکی هستند، همچون متولیان امور سیاسی و فرهنگی، بروز و شیوع هر مشکلی را به سیاست‌های بیگانگان نسبت داده و ریشه آن را در خارج از کشور جستجو می‌کنند. نمونه‌ای از چنین طرز تفکر، نقل قولی است که چندی پیش از دکتر عبدالرسول اکبریان، استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران و رئیس کنگره بین‌المللی زنان و مامایی ایران در مورد افزایش آمار مبتلایان به بیماری‌های مقاربتی در ایران منشر شد. اکبریان گفته است: «اخیرا به‌دلیل مسافرت به کشورهای مختلف، دختران در سن بلوغ از ١۵ تا ٢۴ سال بیشتر در معرض بیماری‌های مقاربتی قرار می‌گیرند و بیماری‌هایی را با خود می‌آورند و این چیزی است که در طول ٣٠ سال گذشته مشاهده نمی‌کردیم.» این در حالی است که وجود انواع میکروب‌های ایجاد‌کننده بیماری‌های مقاربتی از سالیان بسیار دور و در هر دو جنس مرد و زن در تمامی نقاط دنیا و از جمله ایران به اثبات رسیده است. در نتیجه لزومی به مسافرت خانم‌های جوان به سایر کشور‌ها برای به ارمغان آوردن میکروارگانیسم‌های عامل بروز چنین بیماری‌هایی وجود ندارد و به نظر می‌رسد این گفته‌ها بدون در نظر گرفتن مبانی علم پزشکی و با هدف پاک کردن صورت مساله بیان شده باشند.

پیشگیری

شاید مهمترین ابزار برای پیشگیری از انتقال و شیوع بیماری‌های مقاربتی، آگاهی از چگونگی انتقال عفونت و مسئولیت‌پذیری یکایک افراد باشد. این مسئولیت‌پذیری چه در مورد پیشگیری و چه در مورد درمان صدق می‌کند. استفاده صحیح از کاندوم، زمانی که یک یا هر دو شریک جنسی مرد باشند روشی است که در بسیاری از مکاتب به عنوان روش موثر پیشگیری پیشنهاد می‌شود. اگرچه این روش در همه موارد موثر نیست. به عنوان مثال ممکن است هر دو شریک جنسی زن باشند و یا همانطور که گفتیم بعضی از بیماری‌های مقاربتی از طریق رابطه جنسی دهانی و مقعدی منتقل می‌شوند. بهتر است هر فرد در صورت شک به ابتلا به یکی از انواع بیماری‌های مقاربتی در اولین فرصت به پزشک مراجعه کرده و با تشریح کامل علایم بیماری و شرایط برقراری رابطه جنسی، بیماری را درمان یا کنترل کند. آزمایش‌های روتین دوره‌ای روش دیگری است که به تشخیص زودرس و درمان به موقع بیماری‌های بدون علامت کمک می‌کند. جدا از این، آگاهی شریک یا شرکای جنسی از ابتلای شما به عفونت، می‌تواند به جلوگیری از ابتلای مجدد خودتان به بیماری و همچنین شیوع  آن در جامعه کمک کند.