نشست مشترک ایران و افغانستان در مورد دریاچه هامون

سازمان حفاظت محیط زیست ایران میزبان گفت‌وگوهای دو جانبه با مقام‌های افغانستان در مورد وضعیت دریاچه هامون بوده است. در این نشست طرفین به بررسی تاثیرات خشک شدن دریاچه هامون بر زندگی مردم منطقه پرداختند.

پایگاه اطلاع رسانی محیط زیست (پام) روز سه شنبه ۲ اردیبهشت گزارش داد در این نشست معاون امور آب و انرژی افغانستان، معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی در سازمان حفاظت محیط زیست ایران و همچنین نمایندگانی از وزارت امور خارجه و وزارت نیرو حضور داشتند.

در این جلسه مشترک، طرفین با تاکید براشتراکات فرهنگی، تاریخی واکوسیستمی دو کشور، مشترکات فرهنگی و تاریخی بین دوملت را زمینه سازهمکاری بین دوکشورایران وافغانستان برای احیای پایدار تالاب‌های بین‌المللی هامون وفراهم کردن زندگی بهتر برای مردم دردوسوی مرز دانستند.

احمد علی کیخا، معاون سازمان محیط زیست ایران، شرایط مردم منطقه سیستان را بسیار ناگوار توصیف کرد و استفاده از ظرفیت‌های ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی توسط دو کشور را برای احیاء این تالاب خشک شده ضروری دانست.

ضیایی، معاون امور آب و انرژی افغانستان با توصیف آثار خشک شدن هامون بر زندگی مردم افغانستان گفت: «ما نیز از خشک هامون و معضلات آن متاثریم و باید در مورد دلایل خشکی تالاب‌ها و راه حل‌های موجود با هم گفت‌وگو کنیم».

معاون امور آب و انرژی افغانستان همچنین تاکید کرد «ما هم می‌خواهیم محیط زیست حفظ شود و مشکلات هامون را درک می‌کنیم و باید ببینیم چه طور می‌توان به آن کمک کرد. افغانستان نیز می‌داند محیط زیست اولویت اول جهان کنونی است».

حسن روحانی و وعده جاری شدن آب هیرمند

رئیس جمهوری ایران در سفر استانی فروردین ماه ۱۳۹۳ خود به سیستان و بلوچستان وعده  داده بود به زودی هیأتی از ایران و افغانستان در مورد جاری شدن آب رودخانه هیرمند با یکدیگر مذاکره خواهند کرد تا مشکل دریاچه هامون حل شود.

روحانی در مورد بر طرف کردن مشکلات بین ایران و افغانستان در زمینه حق آبه رودخانه هیرمند و دریاچه هامون گفت: « راه حل اول دیپلماسی آب است که بتوانیم حق آبه مردم را طبق قرارداد بین المللی با کشور همسایه تأمین کنیم».

او با اشاره به سفر اخیرش به افغانستان و گفت‌وگو با رئیس جمهوری این کشور گفت:« در این مذاکره بحث اصلی من مسئله آب رودخانه هیرمند و دریاچه هامون بود و رئیس جمهور افغانستان قول داد که در مورد قرارداد بین ایران و افغانستان درخصوص استفاده از آب هیرمند و حق آبه مردم درباره هامون مقررات بین المللی را مراعات کند.»

اختلافات ایران و افغانستان بر سر آب هیرمند و هامون

منبع اصلی دریاچه هامون در منطقه سیستان ایران، رودخانه بزرگ هیرمند یا هلمند است که از استان هلمند افغانستان روان می‌شود. سرچشمه‌های اصلی این رودخانه بزرگ در کوه‌‌های بابا از رشته کوه هندوکش در افغانستان است.

ایران در سال ۱۳۵۱ قراردادی با افغانستان در مورد حق‌آبه هیرمند امضا کرد که مطابق آن باید در هر ثانیه ۲۶ متر مکعب آب سهم دریاچه هامون از رودخانه هیرمند باشد. اما در دهه‌های اخیرعوامل متعددی باعث شده است تا حق‌آبه این دریاچه پرداخت نشود.

مدیریت آب در سد کجکی در افغانستان نیز یکی از مسائلی است که به محدود شدن حق‌آبه دریاچه هامون منجر شده است.

سد کجکی یکی از سدهای اصلی در افغانستان است که روی رودخانه هیرمند ساخته شده است. در سال‌‌های اخیر و با افزایش خشکسالی در افغانستان، دریچه‌‌های آب سد کجکی بسته شدند و آب ورودی به هیرمند کاهش بسیار محسوسی یافته است. عوامل جوی و خشکسالی نیز تاثیرمهمی در خشک شدن هامون داشته‌اند.

خشکی هامون و افزایش فقر و آسیب‌های محیطی

خشک شدن دریاچه هامون در سیستان و بلوچستان تاثیرات منفی گسترده‌ای بر زندگی مردم محلی و همچنین محیط زیست این بخش از ایران داشته است.

به گفته گری لوییس، نماینده ارشد سازمان ملل متحد در ایران، خطرات امنیتی ناشی از خشکسالی و فقر در سیستان و بلوچستان از خطرات مواد مخدر نیز بیشتر است.

همچنین به گفته محسن سلیمانی روزبهانی، مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران، خشک شدن تالاب هامون باعث از بین رفتن ۷۰ هزار فرصت شغلی شده است.

تحقیقات دانشکده علوم زمین و جغرافیای دانشگاه سیستان و‌ بلوچستان نیز نشان می‌دهد خشک شدن دریاچه هامون و به تبع آن کاهش رطوبت و تغییر پوشش گیاهی منطقه، آسیب‌پذیری خاک دشت سیستان را به میزان نگران کننده‌ای افزایش داده است.

افزایش آسیب‌پذیری خاک به این معناست که با پایین آمدن میزان رطوبت در آن با کمترین سرعت باد دانه‌های از هم پاشیده شده خاک به حرکت در می‌آیند، به‌طوری که در اغلب روزهای سال شن‌های روان در هوای این منطقه معلق است.

به این ترتیب در دشت سیستان بادهایی با سرعت ۲۵ کیلومتر در ساعت که بیش از ۲۰۰ روز در سال می‌وزند قادر به تولید طوفان‌های ریزگرد و شن هستند.