نکات لازم برای استفاده مؤثر از ضد آفتاب‌ها

بیش از پنجاه سال است که ترکیباتی تحت عنوان ضد آفتاب، توسط دانشمندان و برای مبارزه با اثرات منفی اشعه فرابنفش خورشید ابداع‌شده که با گذشت زمان، دارای تنوع و اثربخشی بیشتری نیز شده‌اند.

این روزها در بسیاری از نقاط دنیا تابستان است و فرارسیدن این فصل نیز مصادف است با فعالیت‌های خارج از منزل که اگرچه بسیار لذت‌بخش به نظر می‌رسند اما در صورت عدم رعایت نکات بهداشت پوستی، می‌توانند اثرات بدی بر سلامت انسان بگذارند.

همه ما کم‌وبیش به مضرات اشعه فرابنفش خورشید و فواید انواع ضد آفتاب در مقابله با آن‌ها آگاهی داریم. عوارضی ازجمله ملانوما که یکی از انواع سرطان پوست است و سالانه هزاران نفر را در سرتاسر دنیا به کام مرگ می‌کشاند.

علاوه بر این، ضد آفتاب‌ها مهم‌ترین و شاید ارزان‌ترین وسیله برای جلوگیری از ایجاد چین‌وچروک و لکه‌های پوستی هستند. اما برای بهره بردن کامل از ویژگی‌های مثبت انواع ضد آفتاب و به دست آوردن محافظت کامل در برابر اشعه مضر خورشید باید نکته‌های مهمی را در نظر داشته باشید.

انواع اشعه فرابنفش

بخشی از طیف نوری خورشید که بالاتر از نور مرئی قرار می‌گیرد اشعه فرابنفش نام دارد که خود بر اساس طول موج به سه نوع آ، ب و سی تقسیم می‌شود. اشعه فرابنفش سی، که مخرب‌ترین نوع این اشعه است خوشبختانه به‌صورت کامل و توسط بخش‌های مختلف جو زمین ازجمله لایه ازن، بخار آب و دی‌اکسید کربن جذب و خنثی می‌شود. اما اشعه فرابنفش از نوع آ و ب، به نسبت‌های مختلف از جو عبور می‌کنند و در صورت تماس با پوست انسان می‌توانند اثرات مخربی در پی داشته باشند.

فرابنفش ب که البته بخش بیشتر آن نیز توسط جو زمین جذب می‌شود توانایی عبور از بافت سطحی پوست یعنی اپیدرم را ندارد. این اشعه در گذر زمان می‌تواند منجر به ایجاد انواع سرطان‌های لایه اپیدرم ازجمله ملانومای پوستی شود که بسیار خطرناک و کشنده است.

اشعه فرابنفش از نوع آ، توانایی عبور از لایه سطحی پوست و نفوذ به داخل سلول‌های رنگدانه‌دار ملانوسیت را دارد. در حقیقت تماس با این بخش از نور خورشید است که با تأثیر بر سلول‌های رنگدانه‌دار منجر به تغییر رنگ یا به‌اصطلاح برنزه شدن پوست می‌شود. البته تحقیقات نشان داده اشعه فرابنفش آ، جدا از این اثر، عامل اصلی ایجاد چین‌وچروک‌ها و لکه‌های پوستی در گذر زمان بوده و حتی در کنار عامل اصلی سرطان پوست یعنی فرابنفش ب، نقش کمکی در ایجاد این سرطان دارد.

به همین دلایل است که استفاده روزانه و همیشگی از انواع ضد آفتاب‌ها امروزه دیگر از حالت تزئینی و آرایشی خارج‌شده و به‌عنوان یک نیاز پزشکی و برای همه افراد توصیه می‌شود.

زمان صحیح استفاده از ضد آفتاب

اغلب افراد عادت به استعمال ضد آفتاب درست در لحظه خروج از منزل دارند. اما باید به این نکته توجه کنید که این ترکیبات برای آنکه عملکرد خود را در مقابله با اشعه مضر خورشید آغاز کنند به ٢٠ تا ٣٠ دقیقه زمان نیاز دارند. این بدان معنی است که اگر بلافاصله پس از استفاده از ضد آفتاب وارد محیط خارج از منزل شوید در نیم ساعت اول حضورتان در خارج از منزل هیچ‌گونه محافظتی در برابر نور خورشید نخواهید داشت.

اس‌پی‌اف (SPF) و نکات مربوط به آن

اگر تا کنون از یکی از انواع محصولات ضد آفتاب استفاده کرده‌اید حتماً متوجه شده‌اید که همه این محصولات دارای کمیتی عددی به نام اس‌پی‌اف، بر روی برچسبشان هستند.

این عدد که مخفف کلمه Sun Protection Factor  یا همان فاکتور حفاظت در برابر خورشید است، در حقیقت به مدت زمانی اشاره می‌کند که آن ترکیب ضد آفتاب به صورت بالقوه می‌تواند از پوست شما در برابر اشعه فرابنفش ب محافظت کند.

به‌عنوان مثال اگر در حالت عادی مدت زمانی که طول می‌کشد تا پوست شما بدون استفاده از محافظ، شروع به تخریب یا سوختن کند پنج دقیقه باشد در صورت استفاده از ضد آفتابی با اس‌پی‌اف ٢٠ این زمان ٢٠ برابر یعنی ١٠٠ دقیقه خواهد بود. البته این یک فرمول کلی است و شروع و میزان تخریب به عواملی دیگر ازجمله مکان جغرافیایی، میزان تابش نور خورشید و شدت آن نیز بستگی دارد.

ویژگی‌های یک ضد آفتاب مناسب

در انتخاب یک ضد آفتاب خوب رعایت چند نکته اساسی لازم است. اول از همه برچسب محصول را چک کنید تا مطمئن شوید یک ضد آفتاب وسیع‌الطیف انتخاب کرده‌اید.

ضد آفتاب وسیع‌الطیف در حقیقت هر دو نوع اشعه مضر فرابنفش یعنی آ و ب را پوشش می‌دهد. اغلب ضد آفتاب‌های جدید دارای این ویژگی هستند و این در حالی است که بیشتر ضد آفتاب‌های قدیمی تنها در برابر نوع ب، از پوست محافظت می‌کردند.

نکته دوم، انتخاب عدد اس‌پی‌اف مناسب است. بهترین ضد آفتاب‌ها آن‌هایی هستند که عدد اس‌پی‌اف در محدوده ١٥ تا ٥٠ داشته باشند. تحقیقات نشان می‌دهد ضد آفتاب‌های با اس‌پی‌اف پایین‌تر از ١٥ عملاً تأثیر چندانی در محافظت از پوست در مقابله با اشعه مخرب خورشید ندارند.

اما توصیه به عدم استفاده از محصولات با اس‌پی‌اف بالاتر از ٥٠ دو دلیل دارد. اولین دلیل به این حقیقت علمی مربوط است که در صورت استفاده از هر نوع ضد آفتاب، پس از گذشت دو ساعت از استعمال، ترکیب مورد نظر بی‌اثر شده و در صورت ادامه تماس با اشعه خورشید نیاز به تجدید استفاده از ضد آفتاب بر روی پوست خود خواهید داشت.در نتیجه ضد آفتاب‌های با اس‌پی‌اف بالاتر از ٥٠ افزایشی در مدت‌زمان محافظت از پوست ایجاد نخواهند کرد.

دلیل دوم هم مربوط به وجه پولی است که بابت خرید محصول می‌پردازید. چون هرچه اس‌پی‌اف محصول بالاتر رود قیمت آن هم به شکلی نسبتاً چشمگیر افزایش می‌یابد. بنابراین چون محصولات با اس‌پی‌اف بالای ٥٠ برتری خاصی بر انواع پایین‌تر ندارند دلیلی بر صرف هزینه بیشتر برای تهیه آن‌ها وجود نخواهد داشت.

نکته بعدی که باید در انتخاب ضد آفتاب رعایت کنید این است که به نیازها و ویژگی‌های شخصی خود توجه داشته باشید. یعنی فرمولی را انتخاب کنید که بتواند به‌صورت هم‌زمان علاوه بر حفاظت در برابر اشعه خورشید سایر مشکلات پوستی شما را نیز پوشش دهد.

مثلاً اگر پوستتان قرمز یا حساس است از ضد آفتابی استفاده کنید که حاوی ترکیبات ضدالتهابی باشد. یا اگر روی پوستتان لکه‌های قهوه‌ای‌رنگ دارید از ضد آفتاب‌های حاوی نیاسین‌آمید یا سایر ترکیبات مشابه استفاده کنید. استفاده از ضد آفتاب حاوی ویتامین سی نیز می‌تواند آسیب‌های ناشی از نور خورشید را بهبود بخشد.

احتمالاً برای اغلب شما هم پیش‌آمده که در پایان یک فصل آفتابی، ضد آفتابی را که استفاده می‌کرده‌اید در گوشه‌ای از کمد جای داده‌اید تا برای سال آینده دوباره از آن استفاده کنید. با توجه به اینکه ترکیبات فعال ضدآفتاب‌ها در گذر زمان ویژگی‌های خود را از دست می‌دهند بهتر است در صورت امکان هر سال محصول تازه‌ای خریداری کنید و یا اینکه حداقل پیش از استفاده از هر یک از انواع ضد آفتاب، از تاریخ انقضای آن مطلع باشید.

برخلاف تصور عموم، پوشیدن لباس نمی‌تواند باعث ایجاد محافظت کامل در برابر اشعه فرابنفش شود. به همین دلیل است که برای به دست آمدن محافظت کامل در برابر اشعه خورشید لازم است ضد آفتاب در تمام نقاط بدن استفاده شود.

به‌عنوان مثال میزان محافظتی که یک تی‌شرت معمولی ایجاد می‌کند چیزی در حدود اس‌پی‌اف معادل سه تا هفت است. البته محافظت ایجادشده توسط لباس‌های تیره‌رنگ بیشتر از لباس‌های دارای رنگ روشن است. برای محافظت کامل از تمام پوست بدن در برابر آفتاب شما بایستی در یک بار استعمال، حدود دو قاشق غذاخوری ضد آفتاب مصرف کنید و این بدان معنی است که یک تیوب معمولی حاوی ضد آفتاب، پس از چهار یا پنج بار استفاده کامل، تمام خواهد شد.

تماس ضد آفتاب با چشم

از تماس ضد آفتاب با چشم، خودداری کنید. البته این به این معنی نیست که استفاده از آن در نواحی اطراف چشم ممنوع باشد.

باید بدانید که در صورت استفاده از عینک‌های ضد اشعه فرابنفش نیاز به استفاده از ضد آفتاب در نواحی اطراف چشم حتی بیشتر هم می‌شود. به این دلیل که انعکاس حاصل از برخورد نور با شیشه عینک می‌تواند منجر به افزایش مواجه شدن نواحی دور چشم با اشعه فرابنفش شود.

محافظت از پوست سر

پوست سر نیز همانند سایر نواحی، نسبت به آفتاب آسیب‌پذیر بوده و نیازمند محافظت است. این موضوع به‌خصوص در مورد افراد طاس یا کسانی که موهای کم‌پشتی دارند بیشتر اهمیت دارد.

اگر استفاده از کرم یا پماد ضد آفتاب در ناحیه سر برایتان مشکل است می‌توانید به‌جای آن‌ها از اسپری‌های مخصوص این کار استفاده کنید. ضمن اینکه استفاده از کلاه لبه‌دار نیز در این زمینه بسیار مؤثر است.

علی‌رغم تمام نکات ذکرشده که رعایت آن‌ها در انتخاب و استفاده از ضد آفتاب‌ها لازم است باید در نظر داشته باشید که حتی بهترین نوع ضد آفتاب هم نمی‌تواند اولین انتخاب شما برای مبارزه با اثرات مخرب نور خورشید باشد.

کم کردن زمان تماس با نور مستقیم خورشید، استفاده از مناطق دارای سایه در هنگام حضور در محیط خارج از منزل، استفاده از عینک آفتابی مناسب و کلاه و پوشیدن لباس‌هایی که حداکثر محافظت را در برابر اشعه خورشید ایجاد می‌کنند اقدام‌های دیگری هستند که لازم است پیش از انتخاب و استعمال ضد آفتاب مناسب خود انجام دهید.