کازیمیر ماله‌ویچ، پیشگام هنر آبستره
پرویز جاهد- مجموعه وسیعی از آثار کازیمیر ماله‌ویچ نقاش و نظریه‌پرداز برجسته روسی در گالری تیت مدرن لندن به تماشا گذاشته شده است.
پرویز جاهد
مجموعه وسیع و منحصر بفردی از آثار کازیمیر ماله‌ویچ، طراح، نقاش، مجسمه‌ساز و نظریه‌پرداز برجسته روسی و از پیشگامان هنر آبستره و خالق سبک هنری آوانگارد سوپره‌ماتیسم، در گالری تیت مدرن لندن به تماشا گذاشته شده است. این نمایشگاه که با عنوان «ماله‌ویچ: انقلابیِ هنر روسیه» برپا شده، نخستین نمایشگاه کامل آثار ماله‌ویچ در بریتانیاست و شامل ۴۲۱ اثر این هنرمند است که از ۴۴ منبع مختلف از ۱۱ کشور روسیه، هلند و آلمان و نیز کلکسیونرهای شخصی گردآوری شده‌اند.
نمایشگاه تیت، با اینکه درباره یک هنرمند آبستره است اما آثار او را در فضایی انتزاعی به نمایش نمی‌گذارد بلکه او را در متن تاریخ معاصر روسیه نشان می‌دهد، بدون اینکه این معرفی تاریخی بخواهد شکل درس تاریخ به خود بگیرد.
ماله‌ویچ در یکی از پر تنش‌ترین دوران تاریخ روسیه زندگی کرد. کودکی‌اش در زمان حکومت تزار گذشت و جوانی‌اش با جنگ جهانی اول و انقلاب اکتبر روسیه و سال‌های پایان عمرش زیر چکمه‌های استالین سپری شد. از این‌رو، درک آثار ماله‌ویچ، بدون در نظر گرفتن، بستر تاریخی آفرینش آن‌ها، ناقص است.
روایتی خیره‌کننده از تحول هنر مدرن و انتزاعی در روسیه
نمایشگاه تیت مدرن با آثار اولیه ماله‌ویچ، با تابلوهایی از چشم‌اندازهای روسیه و زندگی دهقانی این کشور آغاز می‌شود. در قسمت‌های بعد، مجسمه‌های ماله‌ویچ و تابلوهای مذهبی و عرفانی و نیز آثار کوبیستی و فوتوریستی او به نمایش گذاشته شده است. آنگاه شاهکارهای آبستره و سوپرماتیستی ماله‌ویچ و سرانجام آثار مربوط به آخرین سال‌های زندگی‌اش و دوران بازگشت او به نقاشی فیگوراتیو و مناظر روسیه و زندگی دهقانی در معرض تماشا قرار گرفته است.
این نمایشگاه، نه تنها تحول تدریجی ماله‌ویچ از هنر امپرسیونیستی به هنر آبستره و سوپره‌ماتیسم را نشان می‌دهد بلکه روایتی جذاب و خیره‌کننده از تحول هنر مدرن و انتزاعی در روسیه است.
ماله‌ویچ از چهره‌های رادیکال و تأثیرگذار هنر مدرن بود. تأثیر او بر نقاشان مدرن بعد از او و هنرمندان آبستره انکارناپذیر است. آثار او هنوز پس از یک قرن که از آفرینش آن‌ها می‌گذرد همچنان تازه، پرتحرک و خیره‌کننده‌اند. عنصر اصلی اندیشه هنری ماله‌ویچ، مخالفت با رئالیسم بود که به شکل شورش علیه فرم‌های هنری گذشته متجلی شد.
کازیمیر ماله‌ویچ در سال ۱۸۷۹ متولد شد و در سال ۱۹۳۵میلادی بر اثر بیماری سرطان در لنینگراد درگذشت. گور او در زمان جنگ جهانی دوم از بین رفت. ماله‌ویچ، در طول زندگی هنری‌اش، سبک‌های گوناگون نقاشی از امپرسیونیسم گرفته تا کوبیسم، آبستره و سوپره‌ماتیسم را تجربه کرد. او ابتدا کارش را با نقاشی‌هایی به سبک نقاشان پسا امپرسیونیستی از مناظر و چشم‌اندازهای روسیه شروع کرد. در فاصله بین ۱۹۰۳ تا ۱۹۱۱، به خلق نقاشی‌هایی با الهام از زندگی روستایی دهقانان روسیه پرداخت.
ویدئو: تیزر نمایشگاه آثار کازیمیر ماله‌ویچ در گالری تیت مدرن لندن
دهقانان بی‌چهره
تابلوهایی مثل «زنی با چنگک»، «دختر گلفروش»، «زمستان و برداشت محصول»، از معروف‌ترین کارهای او در این دوره‌اند که تحت تأثیر نقاشی‌های سزان، ماتیس و مونه که او در نمایشگاه‌های مسکو دیده بود، خلق شدند. در اغلب تابلوهای روستایی او، زنان و مردان دهقان بدون چهره تصویر شده‌اند.
پس از آن ماله‌ویچ، تحت تأثیر سبک کوبیسم و جنبش فوتوریسم قرار گرفت و شروع به خلق آثاری به شیوه کوبیست‌ها و فوتوریست‌ها از طبیعت بی‌جان، اشیاء و انسان‌ها کرد و سبک خود را که تلفیقی از این دو سبک بود، کوبو-فوتوریستی خواند. در این دوره او عضوی از جنبش هنری آوانگارد روسیه بود که تحت تأثیر سبک کوبیسم و فوتوریسم بودند. در این نقاشی‌ها او با الهام از زندگی روستایی و فرهنگ دهقانی روسیه و استفاده از عناصر تصویری بومی، به نقاشی‌های کوبیستی-فوتوریستی خود، جلوه‌ای روسی می‌بخشد. این دوره از نقاشی‌های ماله‌ویچ، اساسی‌ترین بخش از نمایشگاه آثار او در گالری تیت مدرن است. تابلوهایی چون «چاقو تیزکن»، «سرِ یک دختر دهقان»، «پرتره ماتوشین»، «گاو و ویولن»، «مرد انگلیسی در مسکو» و «کمپوزیسیون با مونالیزا» که از مهم‌ترین آثار خلق شده او در فاصله بین سال‌های ۱۹۱۲ تا ۱۹۱۴ هستند.
در تابلوهای «صبح پس از باران در روستا»، «زن دهقان» و «هیزم شکن»، ماله‌ویچ، دهقانان را با فیگورهایی مخروطی شکل و فلزگونه و در فضایی هندسی و آبستره با رنگ‌هایی خالص و درخشان نقاشی کرد. او بدن‌هایی را ترسیم کرد که به جای گوشت و پوست، یکسره نقره‌ای شکل و فلزی بود. انسان فوتوریستی ماله‌ویچ، انسان عصر نو، انسان صنعتی و انسانی بود که آینده‌ای متفاوت را نوید می‌داد.
یک مربع سیاه
در سال ۱۹۱۵ ماله ویچ، با خلق آثاری کاملاً انتزاعی به سبک منحصر به فردش دست یافت؛ سبکی که او عنوان سوپره‌ماتیسم (والاگرایی) را بر آن‌ها گذاشت. ویژگی این سبک، اشکال و عناصر هندسی (مربع، مستطیل، دایره، مثلث) شناور و معلق در فضا و خطوط متقاطع است.
در همان سال او مانیفست هنری خود را با عنوان «از کوبیسم تا سوپره‌ماتیسم» منتشر کرد که در واقع اعلام ظهور سبک هنری جدید و ابداعی اوست. نخستین تابلوی سوپرماتیستی ماله‌ویچ، مربع کاملی به رنگ سیاه بود که بر زمینه‌ای سفید نشسته بود. کمتر اثر هنری است که به اندازه مربع سیاه ماله ویچ در تاریخ هنر تأثیرگذار باشد. مربع سیاهی که ماله‌ویچ، آن را چنین توصیف کرده است: «این یک مربع تهی نیست بلکه تجربه‌ای غیرعینی و عُلو احساس محض است.» برخی از آثار سوپره‌ماتیستی او، ترکیبی از شکل‌های مختلف مثل مربع، مستطیل و دایره‌اند.
ماله‌ویچ، سوپره‌ماتیسم را چنین تعریف می‌کند: «آنچه را که من سوپره‌ماتیسم می‌نامم، برتری احساس ناب در هنر خلاق است. پدیده‌های بصری دنیای عینی در نظر هنرمند سوپره ماتیست، به خودی خود بی‌معنی‌اند و آنچه معنی دارد، احساس است، آن هم احساسی کاملاً مجزا از محیطی که آن را موجب شده باشد.» (پاکباز، رویین؛ در جست‌و‌جوی زبان نو؛ انتشارات نگاه، تهران، ۱۳۶۹)
ماله‌ویچ از سال ۱۹۱۵ سبک سوپره ماتیسم را به عنوان سبک هنری اصلی خود برگزید و به توسعه این سبک پرداخت. برخی از نویسندگان اوکراینی معتقدند که سوپره‌ماتیسم ماله‌ویچ در فرهنگ عامیانه و سنتی اوکراین ریشه دارد. نخستین نمایشگاه انفرادی نقاشی‌های سوپر ماتیستی او در سال ۱۹۱۹ در مسکو برگزار شد. به دنبال آن او به برلین، ورشو و ونیز سفر کرد و نمایشگاه‌هایی از آثار او در برلین و ونیز برپا شد.
احساس کاملاً جدا از محیط
ماله ویچ در ۱۹۱۹ با نوشتن کتاب «سیستم‌های جدید هنری»، به تشریح نظریه هنری پرداخت. «جهان غیر عینیت»، نام کتاب دیگر اوست که در سال ۱۹۲۶ در مونیخ منتشر شد. او در این کتاب، دیدگاه‌های هنری‌اش را روشن‌تر بیان کرد: «پدیده‌های بصری دنیای عینی در نظر هنرمند سوپره‌ماتیسم، فی‌نفسه بی‌معنی‌اند، آنچه معنی دارد احساس است آن هم احساسی کاملاً مجزا از محیطی که آن را ایجاد کرده است.» (آرناسن/ تاریخ هنر مدرن)
طراحی برای صحنه‌های تئا‌تر، یکی دیگر از فعالیت‌های هنری ماله ویچ بود. او با طراحی صحنه اپرای کوبو-فوتوریستی «پیروزی بر خورشید» (۱۹۱۳)، به موفقیتی عظیم دست یافت. او همچنین در سال ۱۹۱۸ به عنوان طراح صحنه در نمایش «میستری بوف» نوشته ولادیمیر مایاکوفسکی (شاعر فوتوریست روسی) و به کارگردانی وسولود مایرهولد، همکاری کرد.
برخی از پژوهشگران هنر بر این باورند که می‌نیمالیسم در نقاشی با ماله‌ویچ و نقاشی‌های هندسی ساده او و آثاری چون مربع سیاه و سفید روی سفید آغاز شد. استفاده از خطوط صاف و حداقل رنگ و به کار بردن رنگ‌های خالص و اصلی در نقاشی، از ویژگی‌های هنر مینی‌مالیستی است که در آثار ماله‌ویچ به چشم می‌خورد.
ماله ویچ از قربانیان سانسور و استبداد سیاسی استالینی بود. با روی کار آمدن استالین و ممنوعیت هنر آبستره و افزایش فشار‌ها بر هنرمندانی که هنرشان ضد انقلابی و ضد رئالیسم سوسیالیستی تشخیص داده شد، ماله‌ویچ نیز تحت فشار و محدویت‌های زیاد قرار گرفت. درسال ۱۹۲۹ از انستیتو ملی تاریخ هنر روسیه اخراج گردید و به جاسوسی برای آلمان‌ها متهم شد و مورد بازجویی و شکنجه قرار گرفت و زندانی شد. آثار او نیز به اتهام ماهیت «بورژوایی» آن‌ها که واقعیت‌های اجتماعی را بیان نمی‌کنند، توقیف و مصادره گردید.
ماله ویچ در سال‌های دهه ۱۹۳۰، بعد از آزادی از زندان و در آخرین سال‌های عمرش، به اجبار از هنر آبستره و سوپره‌ماتیستی خود دست کشید و بار دیگر به سبک نقاشی قدیمی خود از زندگی دهقان‌ها و چشم‌انداز‌ها و مناظر طبیعی روسیه بازگشت. «پسربچه»، «سواره نظام سرخ»، «منظره تابستان»، «چمن‌زن و مرد دونده»، از آثار مهم او در این دوره‌اند که در فاصله سال‌های بین ۱۹۲۸ تا ۱۹۳۲ خلق شده‌اند.
گالری عکس: برخی از آثار کازیمیر ماله‌ویچ در دوره‌های گوناگون آفرینش هنری‌اش
نظرها
نظری وجود ندارد.