«نهضت سوادآموزی هیچ طرح عملیاتی برای ریشه‌کنی بی‌سوادی ندارد»

آیت الله خمینی پس از تشکیل سازمان نهضت سوادآموزی در دی ماه سال ۱۳۵۸ خورشیدی، فرمان «بسیج عمومی» را «به‌طور ضربتی» صادر کرد تا به گفته او «در آینده نزدیک هر کس نوشتن و خواندن ابتدایی را آموخته باشد». اینک ۳۴ سال از آن «قیام ضربتی» آیت‌الله خمینی و آغاز فعالیت‌های دولتی پس از انقلاب برای ریشه‌کن کردن معضل بی‌سوادی در ایران می‌گذرد، اما هنوز میلیون‌ها ایرانی‌ در بی‌سوادی مطلق به‌ سر می‌برند.

در حال حاضر بر اساس آمارهای یونسکو، ایراندر میان۱۶۴کشور جهان در رتبه هشتاد و ششم سوادآموزی قرار دارد. محمدباقر عبادی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس اما روز گذشته در روز جهانی سوادآموزی اعلام کرد، نهضت سوادآموزی هیچ اقدام عملیاتی برای ریشه‌کنی بی‌سوادی نداشته است.

طبق برخی از آمارهای موجود نزدیک به ده میلیون (۱۵درصد) از جمعیت کشور بی‌سواد هستند. این تعداد جدا از افرادی است که سواد خواندن و نوشتن دارند، اما کم‌سواد محسوب می‌شوند.

ناکامی در ریشه‌کنی بی‌سوادی

آمارهای منتشر شده، حکایت از ناکامی‌ تلاش‌ها برای ریشه‌کردن بی‌سوادی در ایران دارد. بر اساس برنامه پنجم توسعه تا پایان سال ۱۳۹۴بی‌سوادی باید در میان افراد ۱۰ تا ۴۹ ساله‌ ریشه‌کن شود.

خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) در اردیبهشت ماه سال جاری در گزارشی نوشت: «گرچه آمارهای موجود بر اساس سرشماری‌ها حاکی از کاهش بی‌سوادی و رشد سواد در کشور طی سه دهه گذشته است، اما به نظر می‌رسد این میزان در مقایسه با هدف تعیین شده در برنامه  پنجم توسعه مبنی بر ریشه‌کنی بی‌سوادی در سال پایانی این برنامه، فاصله دارد و باید به بررسی موانع تحقق آن پرداخت.»

تاکنون آمار دقیق و مشخصی درباره وضعیت بی‌سوادی و کم‌سوادی در ایران به دست نیامده و این موضوع به‌عنوان یکی از مشکلات این حوزه تلقی می‌شود.

بر اساس سرشماری‌ای که در سال ۱۳۹۰ انجام شده، قدر مطلق بی‌سوادی در گروه سنی شش ساله و بالاتر در سال۱۳۵۵، ۱۴ میلیون و ۲۰۰ هزار تن بوده که به ۹ میلیون و ۷۰۰ هزارتن در سال ۹۰ کاهش پیدا کرده است.

محمد مهدی زاده معاون آموزشی سازمان نهضت سوادآموزی در پیوند با جزئیات بیشتر این آمار گفته بود: «از ۹ میلیون و ۷۰۰ هزار بی سواد مطلق، سه میلیون و ۴۵۰ هزارتن بی‌سواد زیر ۵۰ سال هستند و ۶ میلیون و ۳۰۰ هزار تن دیگر نیز بالای این سن هستند.»

جدا از این آمار، حدود ۱۱ میلیون کم‌سواد در ایران وجود دارد که در مجموع حدود ۲۰ میلیون ایرانی بی‌سواد یا کم‌سواد هستند.

نقص بزرگ و عملکرد نامطلوب

محمدباقر عبادی در گفت‌وگو با خبرگزاری رسمی مجلس شورای اسلامی (خانه ملت)، «عملکرد نامطلوب» نهضت سوادآموزی را نقد کرده است.

عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس گفته عملکرد سازمان نهضت سوادآموزی و وزارت آموزش و پرورش در خصوص این موضوع طی ۱۰ سال اخیر به هیچ وجه مطلوب نبوده است.

نماینده بیرجند، درمیان و خوسف در مجلس شورای اسلامی «متولی اصلی رفع بی‌سوادی» را سازمان نهضت سوادآموزی دانسته که به گفته او «تا به حال هیچ همکاری با مجلس نداشته و هیچ اقدام عملیاتی نیز برای ریشه‌کن کردن بی‌سوادی نکرده است».

پیشتر نیز برخی از مقامات ایران از وضعیت سوادآموزی در ایران ابراز تاسف و نگرانی کرده بودند.

علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه آمارهای بی‌سوادی «تاسف‌آور» است، گفته بود: «ما قبلا فکر می‌کردیم که معضل بی‌سوادی در کشور ریشه‌کن شده از این رو موضوع بی‌سوادی در کشور یک نقص بزرگ است.»

نرخ بی‌سوادی در مناطق پیرامونی 

بی‌سوادی در بیشتر مناطق ایران دیده می‌شود و از آن به‌عنوان یک معضل فراگیر  یاد می‌شود. اما آمار بی‌سوادی به تفکیک استان‌ها تقریباً نشان می‌دهد، مناطق پیرامونی ایران بیشتر با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند.

بر اساس اعلام مرکز آمار، استان سیستان ‌و بلوچستان با ۲۸.۴۴ درصد، پایین‌ترین میانگین سطح سواد در استان‌های کشور را به خود اختصاص داده است و استان کردستان با ۲۲.۳ درصد بی‌سوادی در جایگاه دوم قرار گرفته است. ۱۹.۵۶ درصد از جمعیت استان لرستان نیز فاقد سواد هستند. پس از آن، استان اردبیل با ۱۹.۲۳ درصد رتبه چهارم نرخ بی‌سوادی در ایران را دارد.این چهار استان دارای بیشترین نرخ بی‌سوادی در کشور هستند.

براساس گزارش سازمان نهضت سوادآموزی، استان‌های «مازندران، سمنان، اصفهان، البرز، تهران، یزد، گیلان، خراسان رضوی، فارس، مرکزی و قم» از حیث سطح سواد به عنوان استان‌های بالاتر از میانگین کشوری، استان‌های «همدان، خراسان جنوبی، زنجان، قزوین، آذربایجان شرقی، ایلام، چهارمحال و بختیاری، کرمانشاه، گلستان، هرمزگان، اردبیل، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر و خوزستان» به عنوان استان‌های در حد میانگین کشوری و استان‌های «خراسان شمالی، کرمان، لرستان، کردستان، آذربایجان غربی و سیستان و بلوچستان» به عنوان استان‌های پایین‌تر از میانگین شناخته شده‌اند.

دلایل مختلفی برای عدم موفقیت سازمان‌هایی چون نهضت سوادآموزی عنوان می‌شود و از جمله آن‌ها می‌توان به «عدم فرهنگ‌سازی در عرصه سوادآموزی»، «مشکلات اقتصادی»، «بالا بودن سن بخش بزرگی از بی سوادان کشور» و «نبود شبکه به هم پیوسته‌ای از آمار و اطلاعات دقیق جمعیتی» اشاره کرد.