شورش زنان ترکیه علیه خشونت جنسی

اوزگجان اصلان، یک دختر دانشجوی ترک ۱۱ فوریه از دانشگاه به خانه برمی‌گشت. او که در دانشگاه شهر آدانا تحصیل می‌کرد، سوار مینی‌بوسی شده بود و به محل سکونتش در شهر مرسین بازمی‌گشت. راننده ۲۶ ساله مینی‌بوس اما به جای اینکه به ایستگاه مورد نظر برود، مسیر مینی‌بوس را تغییر داد. او بعدها اعتراف کرد که قصد داشته به اوزگجان تجاوز کند. اوزگجان اما مقاومت کرد و تلاش کرد با اسپری فلفل و با چنگ مانع از تجاوز راننده بشود.

هنگامی که راننده مینی‌بوس را بازداشت کردند، آثار چنگ روی صورت او نمایان بود. راننده در کشاکش با این دختر جوان دانشجو، او را مهار کرد و با یک دیلم او را به قتل رساند. سپس از پدرش و یکی از دوستانش خواست که به یاری‌اش بشتابند. آن‌ها آنگاه جنازه اصلان را سوزاندند و بقایای او را به رودخانه‌ای انداختند. قاتل اعتراف کرده است که وقتی اوزگجان اصلان هنوز زنده بود، از بیم آنکه آثار «دی ان ای» او را زیر ناخن‌های قربانی بیابند، دستان اوزگجان را از تن جدا کرده و سوزانده است.

کمپین اعتراضی سیاه‌پوشان

در ترکیه میزان خشونت به زنان تا آن حد افزایش پیدا کرده که مردم معمولاً نسبت به چنین خبرهایی بی‌تفاوت‌اند. با این‌حال قتل اوزگجان اصلان باعث شده که زنان در سراسر ترکیه به اعتراض به خیابان‌ها بیایند. آن‌ها از شبکه‌های اجتماعی نیز برای بیان اعتراضاتشان استفاده می‌کنند. در استانبول، ازمیر، آنکارا و بسیاری دیگر از شهرهای بزرگ و کوچک ترکیه، زنان در اعتراض به خشونت‌ها تظاهراتی برگزار کرده‌اند. برخی از رانندگان مینی‌بوس هم، برای مثال در شهر دیاربکر برای همبستگی با زنان در این تظاهرات شرکت کرده‌اند.

۱۷۰ مجری شبکه‌های تلویزیونی ترکیه از کمپینی که در اعتراض به قتل اوزگجان اصلان تشکیل شده شرکت کرده‌اند. در این کمپین، شرکت‌کنندگان به نشانه عزاداری برای اوزگجان رخت سیاه به تن می‌کنند. (#OezgecanAslan) دوشنبه ۱۶ فوریه بیش از دو و نیم میلیون توئیت از سراسر جهان در همبستگی با کمپین سیاه‌پوشان مخابره شد. بیش از همه زنان در این اعتراضات شرکت کرده‌اند. در کمپین دیگری با عنوان «تو هم بگو» زنان معترض تجارب خود از تعرض جنسی را با دیگران در میان می‌گذارند. (#sendeanlat)

افزایش آمار قتل زنان به میزان ۴۵ درصد

یک هفته پس از قتل اوزگجان اصلان احزاب سیاسی در ترکیه هم به بحث درباره ابعاد خشونت نسبت به زنان پرداخته‌اند. در ترکیه مردسالار چنین بحثی در این ابعاد و با این گستردگی تاکنون سابقه نداشته است.

در ترکیه مردان سرپرستی خانواده را به عهده دارند. تشکیل جمهوری در سال ۱۹۲۳ هم نتوانست جایگاه اجتماعی زنان ترک را دگرگون کند. آمار خشونت‌ها نسبت به زنان در ترکیه اما بسیار نگران‌کننده است. بر اساس آماری که سازمان رسانه‌ای «بیانت» (Bianet) ارائه داده، احتمال آنکه یک زن در ترکیه توسط یک مرد با چاقو یا در اثر کتک به قتل برسد، بیش از مرگ زنان در اثر سرطان یا سوانح رانندگی‌ست. بر اساس آمار «بانک جهانی داده‌ها» (World Bank Data) مهم‌ترین عامل مرگ و میر در زنان ترکیه بین سنین ۱۴ تا ۴۴ سالگی خشونت است.

بر اساس آمار سازمان رسانه‌ای «بیانت» نیمی از زنان ترکیه که قربانی خشونت شده‌اند، از سوی شوهر یا نامزدشان مورد تعرض قرار گرفته‌اند. آمار قتل زنان در ترکیه در سال‌های گذشته ۴۵ درصد افزایش داشته است. از زمانی که حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان در ترکیه به قدرت رسیده، خشونت نسبت به زنان ۱۰ برابر افزایش پیدا کرده است.

پول توجیبی برای گشت و گذار در فاحشه‌خانه‌ها

حزب عدالت و توسعه که در میان اسلامگرایان از نفوذ و اعتبار برخوردار است، برای حفاظت از زنان در برابر خشونت و تعرض جنسی کار چندانی انجام نمی‌دهد. یک مثال از میان نمونه‌های بسیار: چند هفته پیش در پارلمان ترکیه این پیشنهاد در میان آمد که در اماکن عمومی امکاناتی برای زنان فراهم شود که آنان بتوانند هنگامی که مورد تعرض قرار می‌گیرند با فشار دادن یک دگمه پلیس را خبر کنند. عصمت عظما، یکی از نمایندگان پارلمان ترکیه و از اعضای حزب عدالت و توسعه اما با این پیشنهاد مخالفت کرد. او گفت باید به جای این تمهیدات «غیرت» و میل به «دفاع از ناموس» در میان همسایگان را افزایش داد.

با توجه به اینکه «غیرت» و «ناموس‌پرستی» یکی از مهم‌ترین دلایل خشونت نسبت به زنان ترکیه است، پیشنهاد این نماینده اسلامگرا تمسخرآمیز جلوه می‌کند. یکی از پدیده‌های قابل تأمل این است که در بسیاری از موارد، همسایگان و رهگذران شاهد خشونت نسبت به زنان‌اند، اما دست روی دست می‌گذارند و دخالت نمی‌کنند. بارها پیش آمده است که شوهری زنش، و برادری خواهرش را از روی غیرت و ناموس‌پرستی وسط خیابان کتک زده و با این‌حال مردم خاموش مانده‌اند و برای نجات آن زن یا دختر کاری نکرده‌اند.

طرفدران حزب عدالت و توسعه هم بیکار ننشسته‌اند. وکیلی به نام یاووز بالکان در تاریخ ۲ فوریه از دولت ترکیه خواست قانونی از تصویب پارلمان بگذراند که به موجب آن دولت به مردان مجرد هر هفته ۷۵ لیره (۲۸ یورو) پول توجیبی بدهد که آن‌ها بتوانند برای ارضای تمایلات جنسیشان به فاحشه‌خانه بروند و به جای اینکه به زنی تجاوز کنند، با زن تن‌فروشی همبستر شوند. یاووز بالکان می‌گوید یقین دارد که اگر چنین شود، آمار خشونت‌ها نسبت به زنان در ترکیه ۹۹ درصد کاهش پیدا می‌کند. پیشنهاد این وکیل بازتاب رسانه‌ای گسترده‌ای داشت.

غریزه سرکش مردان؛ حجب و حیای زنان

قتل اوزگجان اصلان از یک مشکل فرهنگی و اجتماعی در ترکیه پرده برمی‌دارد: غریزه سرکش مردان طبیعی و محترم شمرده می‌شود و در همان حال از زنان خواسته می‌شود که با حجب و حیا از خودشان در برابر این غریزه سرکش حفاظت کنند. زنان ترکیه اکنون از چنین رویکردهایی خشمگین‌اند. اعتراضات گسترده زنان پس از قتل اصلان را از این طریق می‌توان توضیح داد. خشم زنان ترکیه فقط به قاتل اصلان معطوف نیست. آن‌ها به جامعه‌ای معترض‌اند که قتل زنان را بی‌اهمیت جلوه می‌دهد و به حکومتی معترض‌اند که از موضوعاتی مانند «ناموس» و «غیرت» برای تبلیغات انتخاباتی‌اش استفاده می‌کند.

رجب طیب اردوغان در این میان به بازماندگان اوزگجان اصلان تسلیت گفته و وعده داده که پرونده این قتل را شخصاً پیگیری کند. او همچنین قول داده است که قاتل به اشد مجازات برسد. برخی از همکاران او در حزب عدالت و توسعه پیشنهاد داده‌اند که مجازات اعدام دوباره اجرا شود. اردوغان از خشونت نسبت به زنان به عنوان «یک زخم خون‌چکان در کشور ما» یاد کرده، اما هم‌زمان به فعالان حقوق زن در ترکیه که تظاهرات خیابانی را سازماندهی کرده‌اند تاخته است. او فعالان حقوق زن را متهم کرده که از قتل اصلان خشنودند و در پی بهره‌برداری سیاسی از این قتل هستند. اردوغان می‌گوید بهتر است به بازماندگان اصلان تسلیت گفت و از آن‌ها دلجویی کرد.

منع زنان از خندیدن با صدای بلند

آیلین نازلیاکا، یکی از فعالان حقوق زن در ترکیه به رسانه‌ها گفته است اعتراضات زنان به قتل اصلان بخشی از مبارزات زنان ترک برای دستیابی به حقوق اجتماعی‌شان و رفع تبعیض جنسیتی است.

رجب طیب اردوغان اما به برابری حقوقی زن و مرد اعتقادی ندارد. به گمان او برابری زن و مرد برخلاف فطرت و طبیعت انسان است. اردوغان بارها از روزنامه‌نگاران زن خواسته است پا را از گلیمشان فراتر نگذارند. او همچنین خواهان آن است که زنان در انظار عمومی با صدای بلند نخندند و در پی منع قانونی زنان از تک‌خوانی و رقص است.

روز گذشته او در سخنانی گفت: «نهضت زنان با مذهب و فرهنگ ما سازگاری ندارد.»

چنین است که اردوغان تلاش‌های ترکیه برای رسیدن به تجدد و استقلال را ناکام می‌گذارد و زنان را به حاشیه جامعه می‌راند. او می‌خواهد زنان همچنان به مردها وابسته باشند، غافل از آنکه در اثر همین وابستگی‌هاست که خشونت نسبت به زنان افزایش پیدا می‌کند.

فقط یک مرد حسود

در ترکیه تمهیدات چندانی برای جلوگیری از خشونت نسبت به زنان در نظر گرفته نشده. راهکار غالب این است که خشونت نسبت به زنان را بی‌اهمیت جلوه دهند.

در یک شو تلویزیونی که در مه ۲۰۱۴ روی آنتن رفت، شرکت‌کننده‌ای اعتراف کرد که با تبر دو زن را به قتل رسانده‌ است. گروهی از بییندگانی که در استودیو حضور داشتند خندیدند. در نظر آن‌ها این مرد قاتل فقط یک مرد حسود بود.

این روزها اما در ترکیه کسی به قتل اوزگجان اصلان نمی‌خندد. بسیاری از زنان و مردان تجددخواه ترک در پی تغییر ساختارهای اجتماعی‌اند، چنانکه زنان کمتر در معرض تبعیض و سرکوب قرار داشته باشند. با این‌حال با دو کمپین گسترده در اعتراض به قتل یک دختر دانشجو نمی‌توان این ساختارها را متحول کرد.

اینکه قتل اصلان به اعتراضاتی گسترده دامن زده است، تصادفی نیست.و اصلان جوان و زیبا و تحصیلکرده بود. او در اجتماع آنقدر اعتماد به نفس داشت که تن به تجاوز ندهد و از خود دفاع کند. اینها ویژگی‌هایی‌ست که فعالان حقوق زن و زنان معترض ترکیه را به همذات‌پنداری با اصلان وامی‌دارد.

علاوه بر این، اصلان سر به زیر بود و از دانشگاه به خانه برمی‌گشت. راننده مینی‌بوس هم شوهر، نامزد، برادر یا از خویشان او نبود. او لباس سکسی به تن نکرده بود و رفتارش هم «وقیحانه» نبود. به همین جهت حتی زنان اسلامگرا هم با او همبستگی و همدردی دارند.

بسیاری از زنان معترض از لایه‌های فقیر جامعه‌اند؛ زنانی که امکان تحصیل نداشته‌اند و در خانواده‌های سنتی پرورش پیدا کرده‌اند. این زنان که در چاردیوار خانه محبوس‌اند، به خوبی می‌دانند که سرنوشت آن‌ها هرگز به جذابیت سرگذشت یک دختر متجدد تحصیلکرده که در راه خانه قربانی خشونت شده نیست.

خشونت در جامعه ترکیه بر ضد زنان چنان نهادینه است که قتل اصلان از یک سویه درمانگر هم برخوردار است.

اوزگجان اصلان در رشته روانشناسی تحصیل می‌کرد. پدر او به رسانه‌ها گفته است: «دختر من آرزو داشت روزی معروف‌ترین روانشناس ترکیه بشود. فکر می‌کنم آرزوی او تحقق پیدا کرده.»

منبع