یک‌سال با زنان: اسیدپاشی، حجاب و اعدام‌های یواشکی

صورت‌های سوخته، موهایی در دست باد و تن‌هایی بی‌نام بر دار. در سال ۹۳ «حجاب» زنان در ایران محور موضع‌گیری‌ها، تصویب مواد قانونی و اعتراض‌های مجازی بود. حجابی که لزوم آن با مجوزی قانونی به نام «امر به معروف و نهی از منکر» به سوختن تن چندین زن و مرگ یکی از آن‌ها انجامید. این حجاب اما با کمپین «آزادی‌های یواشکی» به اعتراضی گسترده تبدیل شد و صدای زنانی که حجاب انتخاب‌شان نبود به گوش بسیاری از مردم جهان رسید. در میان هیاهوی اسید و حجاب اما طی یک‌سال گذشته٬ ۲۶ زن به دار آویخته شدند.

 اسیدپاشی؛  عاملان آزاد، معترضان زندانی

مهر ماه ۹۳ با پاشیدن اسید بر تن زنان آغاز شد. همان‌ زمانی‌که نمایندگان مجلس در پی تامین امنیت آمران به معروف و ناهیان از منکر بودند و تریبون‌های نماز جمعه به محلی برای هدف‌ قرار دادن زنان و تاکید بر حجاب‌شان تبدیل شده بود.

در اسیدپاشی‌های اصفهان که در مهر ماه ۹۳ صورت گرفت، حداقل چهار زن جوان به تایید پلیس مورد حمله قرار گرفتند و آسیب‌های جدی به سلامت جسم و روح‌شان وارد شد. یکی از این زنان پیش از رسیدن به بیمارستان جان خود را از دست داد و برخی خبرگزاری‌ها نیز از ۱۵ قربانی خبر دادند. عاملان این اقدام هنوز شناسایی نشده‌اند و محمدرضا مقیمی، رییس پلیس آگاهی نیروی انتظامی نیز برای پیشرفت در پرونده‌ اسیدپاشی‌ها از مردم کمک خواست: «تقاضا داریم که اگر کسی اطلاعاتی در این خصوص دارد، آن را به ما بدهد».

بازداشت نشدن عاملان اسیدپاشی‌ها، اصرار بیشتر مسوولان جمهوری اسلامی بر لزوم مبارزه با بدحجابی‌ و بازداشت معترضانی که خواهان رسیدگی به این پرونده بودند، موجی از وحشت میان مردم ایجاد کرد. ترسی که از مرز اصفهان گذشت و زنان را در شهرهای دیگر ایران نیز خانه‌نشین کرد. زنان بسیاری تا هفته‌ها پس از انتشار اخبار مربوط به اسیدپاشی خانه‌های خود را ترک نکردند و برای حفظ امنیت‌شان به تنهایی در خیابان‌ها حاضر نشدند. در زمزمه‌های آن‌ها اما سخن از طرح حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر شنیده می‌شد که اصرار نمایندگان مردم در مجلس بود.

سه ماه پیش از این وقایع، در ۱۶ تیرماه نمایندگان مجلس در جلسه‌ای علنی کلیات طرح حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر را تصویب کردند که منجر به افزایش اختیارات نیروهای بسیج و ماموران لباس شخصی می‌شود. پس از وقایع اصفهان ماده‌ی دیگری نیز در مجلس تصویب شد که «هیچ شخص یا گروهی حق ندارد به عنوان امر به معروف و نهی از منکر به اعمال مجرمانه از قبیل توهین، افترا، ضرب، جرح و قتل مبادرت کند». ۳۰ ام مهر ماه اما معترضان با تجمع در تهران و اصفهان فریاد زدند: «ننگ ماست ننگ ماست، مجلس شورای ما».

چندی پیش از وقوع این حوادث، یوسف طباطبایی‌نژاد، امام جمعه موقت اصفهان در خطبه‌های نمازجمعه گفته بود: «مساله حجاب دیگر از حد تذکر گذشته و برای مقابله با بدحجابی٬ باید چوب تر را بالاتر برد و از نیروی قهریه استفاده کرد». اگرچه دیگر امام جمعه این شهر پس از اسیدپاشی‌ها ابراز چنین سخنانی را تکذیب و نیروی انتظامی نیز انگیزه‌ عاملان را «شخصی» اعلام کرد اما صورت‌های از بین رفته‌ قربانیان و تکذیب داشتن خصومت شخصی از سوی آن‌ها٬ پیکان اتهام را به سوی عملکرد جمهوری اسلامی و تاکید ۳۶ ساله‌ آن بر «حجاب» زنان برد. در مقابل، «توطئه‌ بیگانگان» پاسخ مسوولان بود.

حید مصلحی،  وزیر پیشین اطلاعات گفته بود که کار، کار انگلیس‌هاست: «پشت‌صحنه اسیدپاشی سرویس‌های جاسوسی هستند. بنده اطمینان دارم که سازمان اطلاعات مخفی بریتانیا پشت این موضوع است». برخی دیگر نیز این مساله را به دستگاه‌های اطلاعاتی اسراییل مرتبط دانستند. در این میان دولت نیز صرفا بارها تاکید کرد که «عاملان اسیدپاشی را دستگیر کنید». مساله‌ای که با گذشت ۶ ماه هنوز اتفاق نیفتاده و در مقابل، تنها معترضان به این مساله بازداشت شده‌اند.

حجاب اختیاری در فضای مجازی

اگرچه حجاب در ایران امری اجباری‌ است و کسانی‌که جز گردی صورت‌شان، موهایشان نیز پیداست «بدحجاب» خوانده می‌شوند اما سال گذشته فضای مجازی آن را به امری اختیاری تبدیل کرد. زنان بسیاری با پیوستن به کمپین «آزادی‌های یواشکی» اختیاری بودن حجاب را در عقاید و باورهای خود نه فقط به ایرانیان بلکه به جهان نشان دادند. این صفحه که در اردیبهشت‌ماه ۹۳ راه‌اندازی شد، با بیش از ۷۶۴ هزار نفر از اختیاری بودن حجاب حمایت می‌کند و توانسته نه تنها به رسانه‌ها بلکه به تریبون‌های نماز جمعه و بیلبوردهای تبلیغاتی نیز راه پیدا کند.

در اردیبهشت ماه سال جاری کاظم صدیقی٬ امام جمعه موقت تهران در نماز جمعه تهران گفته بود: «در برخی از نقاط شهرها گاهی روسری‌ها هم برداشته می‌شود و بی‌حجابی کامل دیده می‌شود و انواع بی‌حجابی در ماهواره و اینترنت به خانه‌ها راه پیدا می‌کند». بیلبوردی تبلیغاتی نیز توسط «ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر شهر اندیشه» به نمایش گذاشته شد که آزادی‌های یواشکی را «بی‌قانونی یواشکی» تعبیر کرده بود.

در معرفی صفحه‌ ازادی‌های یواشکی که مسیح‌ علی‌نژاد، روزنامه‌نگار بانی آن است٬ چنین آمده: «این صفحه متعلق به هیچ گروه و جریانی نیست. صفحه دغدغه‌های زنان داخل ایران است و عکس‌ها تماما مربوط به عکس‌هایی از شهرهای مختلف ایران است که زنان خودشان می‌فرستند. تمامی دختران و زنان ایرانی در زادگاه‌شان گرفتار محدودیت‌های اجتماعی و قوانین بازدارنده هستند و در انتخاب پوشش آزاد نیستند. اما با وجود تمام این محدودیت‌ها گاهی خودشان آزادی‌هایی را تجربه می‌کنند که برای لحظه‌ای از بند این حصارها رها می‌شوند. این صفحه فقط همین لحظه‌ها را ثبت می‌کند تا دست یابی زنان به حق انتخاب پوشش. آزادی‌های یواشکی زنان در روایت‌های این صفحه آشکار می‌شود».

این صفحه روزانه پذیرای تصاویر زنانی‌ است که در خیابان‌های ایران روسری از سر برداشته و موها را به دست باد سپرده‌اند. زنانی که با ارسال تصاویر بدون حجاب خود می‌نویسند: «ﻣﻦ ﻋﺮﻭﺳﮏ ﻧﯿﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯿﺘﻤﻮ ﺑﻔﺮﻭﺷﻢ/ ﻣﻦ ﭘﻮﺷﺸﻢ ﻋﻮﺽ ﻣﯽ‌ﺷﻪ، ﺗﻮ ﺳﻄﺢ ﻗﻀﯿﻪ ﺍﯾﻨﻪ/ ﺗﻮ ﺑﺎ ﻣﻐﺰﺕ ﭼﻪ ﻣﯽ‌ﮐﻨﯽ ﮐﻪ ﺗﺎ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻫﻤﯿﻨﻪ؟/ ﺩﯾﮕﻪ ﺳﻨﮓ ﻫﯿﭻ ﺩﺳﺘﯽ ﺳﺮﻣﻮ ﻧﻤﯽ‌ﺷﮑﻮﻧﻪ/ ﮐﺴﯽ ﺩﯾﮕﻪ ﺗﻮ ﮔﻮﺷﻢ آﯾﻪ‌ ﻭﺣﺸﺖ ﻧﻤﯽ‌ﺧﻮﻧﻪ/ ﺗﻨﻢ ﻟﮕﺪﻣﺎﻝ ﻧﮕﺎﻩ ﻫﺮﺯﮔﯽ‌ﻫﺎ ﻧﻤﯽ‌ﺷﻪ/ ﺍﯾﻦ ﯾﻪ ﻋﺰﻡ ﺟﺰﻣﻪ... ﻃﻮﻓﺎﻥ ﻭ ﺧﺎﮎ ﻭ آتیشه».

علی‌نژاد که در این صفحه به تازگی صدای ممنوع زنان را نیز منتشر می‌کند، در پی راه‌اندازی این صفحه مورد حمله‌‌های مختلفی قرار گرفت. صدا و سیمای جمهوری اسلامی در گزارشی تلویزیونی مدعی شد که این روزنامه‌نگار در لندن و در حالی‌که قرص‌های «روان‌گردان» مصرف کرده بود، مقابل چشمان پسرش مورد تجاوز سه مرد قرار گرفت. وحید یامین‌پور، مجری صدا و سیما نیز در صفحه‌ گوگل‌پلاس و فیس‌بوک خود علی‌نژاد را «روسپی» خواند. اگرچه این روزنامه‌نگار شکایت خود را از صدا و سیما با کمک گیتی پورفاضل، وکیل خود به ثبت رساند اما دادسرا به این شکایت رسیدگی نکرد. در مقابل الهام چرخنده که به نمادی از تغییر به سمت معیارهای جمهوری اسلامی تبدیل شده، در نامه‌ای به این روزنامه‌نگار او را «خائن به دین» و «ملعبه  دست رسانه‌های خارجی» دانست: «کاش می‌شد خواهرانه سیلی به صورتت می‌زدم».

صدای زنانی که به اجبار حجاب بر سر گذاشته‌اند از مرزهای ایران فراتر رفته و در ماه‌های اخیر، بسیاری از رسانه‌های معتبر دنیا از آن نوشته‌اند. سی‌ان‌ان، گاردین، رپوبلیکا، کوریر دلاسرا، رسانه‌های نروژ، سوییس، آلمان٬، کانادا٬، هند، مجارستان و کره‌ جنوبی در گزارش‌های خود به مخاطبان‌شان گفته‌اند که حجاب در ایران امری‌ اجباری ا‌ست که زنان ایرانی در این کمپین به آن اعتراض کرده و می‌خواهند به باقی مردم جهان بگویند که حجاب انتخاب آن‌ها نیست.
مسیح علی‌نژاد برای راه‌اندازی و پیگیری این کمپین برنده‌ی جوایز مختلفی شده که آخرین آن‌ جایزه‌ حقوق زنان «تشکل ژنو برای دموکراسی و حقوق بشر» در سال ۲۰۱۵ است.

 اعدام‌های یواشکی

در روزهای پایانی سال ۹۳ آخرین گزارش سالانه‌ سازمان حقوق بشر ایران منتشر شد. طبق این گزارش در یک‌سال گذشته ۲۶ زن در زندان‌های ایران به دار آویخته‌ شدند. زنانی که در اکثر پرونده‌ها هویت‌شان مشخص نیست. هشت نفر آن‌ها متهم به قتل بوده و ۱۸ تن دیگر در ارتباط با مواد مخدر بازداشت و به اعدام محکوم شده بودند. بیشتر موارد قتل، شوهرکشی گزارش شده و سه نفر نیز به انگیزه‌ دفاع از «ناموس» مرتکب قتل شدند. از میان این تعداد که مورد تایید سازمان حقوق بشر ایران است٬ تنها دو اعدام توسط منابع رسمی جمهوری اسلامی اعلام شده است.

محمود امیری‌مقدم، رییس این سازمان در توضیح پرونده‌های اعدام‌ شده‌ها گفته: «داستان زندگی این زن‌ها خیلی تلخ است. طبق اطلاعات ما زنانی که به اتهام مواد مخدر اعدام می‌شوند، خانواده‌های فقیری دارند و همین مساله، عامل کشیده شدن آن‌ها به چنین کارهایی ا‌ست. به طور مثال یکی از اعدام شده‌ها زنی‌ بود که به ازای مبلغ ناچیزی قبول کرده بود بسته‌ای مواد مخدر را به مکان دیگری منتقل کند. اما این نمونه‌ها به اتهام قاچاق مواد مخدر اعدام می‌شوند».

در سال گذشته زنی به همراه پسرش، عثمان دهمرده به جرم مواد مخدر اعدام شد. عثمان زیر ۱۸ سال داشت و هر دوی آن‌ها همزمان در دی‌ماه ۹۳ در زندان زاهدان به دار آویخته شدند.

در گزارش این سازمان همچنین به پرونده‌های زنانی که به جرم قتل٬ به قصاص محکوم شدند، اشاره شده. زنی که با همسرش به دلیل از دست دادن دارایی‌هایشان تصمیم به «خودکشی» گرفته بودند اما زن پس از کشتن همسرش، از خودکشی منصرف شده بود.

طبق این گزارش در سال گذشته اعدام‌ها در ایران ۳۰ درصد افزایش یافته است.