نمایشگاه «بزم و رزم» در نیویورک

موزه متروپولیتن نیویورک این روز‌ها شاهد برگزاری نمایشگاه «بزم و رزم» است. این نمایشگاه ۱۷ فوریه آغاز به کار کرد و تا ۳۱ مه هم به کارش ادامه می‌دهد.

در قلب نمایشگاه دائمی «جهان اسلام» که در پیوند با آثار هنری در کشورهای عربی، ترکیه، ایران و آسیای مرکزی در موزه متروپولیتن دایر است، نمایشگاه ویژه، کوچک و موقتی در گالری ۴۵۸ تشکیل شده که «بزم و رزم» نام دارد. در این نمایشگاه بیش از ۳۰ اثر هنری از قرن پانزدهم تا دوران معاصر به نمایش گذاشته شده است.

برای قرن‌ها، پادشاهی ایران بر دو پایه استوار بود: «بزم و رزم». هر دو این عناصر به پادشاه ارزش و مشروعیت می‌بخشید. «بزم» و «رزم» مفهومی قدیمی است که پیشینه آن به ایران پیش از اسلام بازمی‌گردد. در شاهنامه بر سویه «رزم» تأکید شده و در «هفت پیکر» نظامی گنجوی بر «بزم».

نمایشگاه «رزم و بزم» در موزه متروپولیتن نیویورک نمایانگر تغییری آرام و آهسته در مفهوم جنگ و جشن در فرهنگ ایرانی‌ست که ابتدا در دربار پادشاهان شکل گرفت و سپس به ابعاد دیگر زندگی اجتماعی ایرانیان گسترش یافت.

ادوات بزم، آلات رزم

نمایشگاه «بزم و رزم» شامل نقاشی، سازهای موسیقی، ابزار و آلات جنگی و ظروفی مانند کاسه‌ها و جام‌های شراب است. سازهایی مانند نی، دف و کمانچه مربوط به قرن ۱۹ میلادی نیز به نمایش گذاشته شده. ابزار و آلات جنگی هم شامل گرز، زره، سپر، کلاه‌خود و نیزه است.

آثار نقاشی نمایشگاه را می‌توان به دو گروه کلی تقسیم کرد: برگ‌هایی از شاهنامه که در پیوند با ضیافت‌های دربار و میدان‌های جنگ تصویر شده و برگ‌هایی از خمسه امیر خسرو دهلوی از دوران صوفیه.

بخش دوم به نقاشی‌های دوران معاصر تعلق دارد.

بزم: یک ضیافت‌ آیینی

«بزم» ضیافتی آیینی همراه با نوشیدن ساعت‌ها شراب همراه با شعر، موسیقی و رقص است. به نظر می‌رسد که ریشه آن به مراسم کهنی برمی‌گردد که خون گاو نر مصرف می‌شده که نشانگر عمل نهایی پادشاه و قدرت او به شمار می‌آمده است. بعد‌ها شراب جایگزین خون گاو نر شد. جنگجویان و شاهزادگان با شرکت در بزم به حقانیت خود در همنشینی با داستان‌های قهرمانان افسانه‌ای و تاریخی پارسی مشروعیت می‌بخشیدند. شراب در ظروف طلایی، نقره‌ای یا سرامیک صرف می‌شد. بزم می‌توانست خصوصی و یا در محیط‌های عمومی با صد‌ها میهمان برگزار شود. تصاویر بزم منبعی برای نظم و نثر فارسی در دوره‌های متفاوت تاریخی بود. در طول زمان «بزم» از سوی افراد گوناگونی به شکل‌های متفاوت برگزار می‌شد. برای مثال صوفیان نوشیدن فراوان شراب را نشانه‌ای از تقرب به خدا می‌دانستند. امروز اما بزم به جشن‌هایی گفته می‌شود که در آن شراب، غذا، شعر و موسیقی حضور دارد.

چند اثر درباره بزم در نمایشگاه متروپولیتن

رزم: نمایش چالاکی پهلوان

در هنر و ادبیات پارسی، رزم نماد مبارزه و پیروزی است. یک پهلوان به عنوان یک جنگجوی دلاور و نترس با مهارت در سوارکاری و شکار مورد پذیرش قرار می‌گرفت. از زاویه تاریخی در اشعار و نثر فارسی این پادشاه و شاهزادگان هستند که با شکست دشمن و پیروزی‌های افسانه‌ای مورد ستایش قرار می‌گیرند. چنین برداشت باشکوهی بر قدرت و حقانیت آنان بر سنت قهرمانی می‌افزود. شکار مقدمه رزم محسوب می‌شد که جنگجو در آن مهارت خود را اثبات می‌کرد.

شاهزادگان معمولاً در دوران جوانی تعالیم لازم را می‌دیدند و انتظار می‌رفت که در سوارکاری، شکار و در استفاده از سلاح مهارت لازم را پیدا کنند و بتوانند در میدان جنگ گلیم خود را از آب بیرون بکشند.

تصاویر شاهنامه و خمسه نظامی مملو از صحنه‌های میدان‌های جنگ است که منبعی با ارزش برای مطالعه، ابزار و پیکرنگاری سنت رزم محسوب می‌گردد.

دو اثر درباره رزم در نمایشگاه متروپولیتن

زوال رزم و بزم در دوران معاصر

در نمایشگاه «بزم و رزم» سه اثر از هنرمندان معاصر وجود دارد.

از سمیرا عباسی، هنرمند ایرانی ـ آمریکایی (متولد ۱۹۶۵) «جنگ جاودان، دور دوم» دیده می‌شود. در این اثر چند پاره سمیرا عباسی جنگ از دوران قبل از مدرن تا دوران معاصر به تصویر کشیده شده است. در این کار، او از نقاشی‌های مینیاتور ایران استفاده کرده است. نقاشی‌های او شاهنامه و خمسه را نیز دربرمی‌گیرد.

اثر نیکی نجومی، نقاش ایرانی (متولد ۱۹۴۲) مقیم نیویورک «بررسی بازرس» نام دارد که در نقد قدرت است. او برای پیوند جنگ گذشته با امروز فضایی ایجاد کرده، که در پس زمینه دو جنگجو که احتمالا از نوشته‌های شاهنامه الهام گرفته شده، دیده می‌شود. آنان چون شبحی شاهد جنگ مضحک جاری هستند و به قضاوت نشسته‌اند. جنگ مدرن که در جلوی صحنه جاری است، بازرسان مدرن کت و شلوارپوش را نشان می‌دهد که درحال کشتن اسبی هستند.

آخرین اثر دوران معاصر از آن رضا درخشانی هنرمند ایرانی (متولد ۱۹۵۲) است، اثری با لایه‌های مختلف قرمز که «آینه شکسته، ساز شکسته» نام دارد. این اثر از زبان سنتی نقاشی مینیاتور بهره برده تا بزمی رو به زوال را به تصویر بکشد.

در این نقاشی اما ساز‌ها شکسته و نوازندگان دفرمه و دگرگون شده به نمایش در می‌آیند. مجموعه کار رویایی شکسته و سرخورده را در زوالی مدام از ایده‌های بلند مدت به تصویر کشیده است.

عکس‌ها: موزه هنری متروپولیتن نیویورک