دردسرهای لباس پوشیدن زنان دیپلمات‌ در ایران

«زیر پا گذاشتن آداب دیپلماتیک»، «دهن کجی و بی‌توجهی کامل به قانون حجاب در ایران» و «ریشخندکردن ارزش‌های انسانی و اسلامی»؛ این برداشت رسانه‌های اصول‌گرا و چهره‌های تندروی سیاسی به حضور ماریچه اسخاکه سیاستمدار هلندی در ایران و پوشش او در دیدار با علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی است.

انتشار عکس‌های این زن دیپلمات که به همراه گروهی از نمایندگان پارلمان اروپا با مقام‌های ایرانی در تهران دیدار می‌کرد چیزی نبود که تندروهای داخلی به سادگی از آن بگذرند. دیپلماسی سی و چندساله جمهوری اسلامی تاکنون در تحمیل حجاب به زنان دیپلمات خارجی موفق بوده و هیچ‌کدام از زنان دیپلمات خارجی در مقابل آن ایستادگی نکرده‌اند و اگر اعتراضی هم در کار بوده، با وساطت و چانه‌زنی خاموش شده یا به دلیل مصلحت‌های سیاسی کنار گذاشته شده است.

پذیرفتن یا نپذیرفتن؟ سیاست این است

این تنها ماریچه اسخاکه نبوده که پیراهن مشکی و ساق چسبانش به مذاق تندروهای ایرانی خوش نیامده است. یکی از مشهورترین زنانی که موضوع حجاب و پوشش در دیدار با مقامات ایرانی همواره در معرض نقد و توجه بوده، کاترین اشتون، مسئول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپاست. او حتی زمانی که در کشوری غیر از ایران هم با مقامات ایرانی دیدار می‌کرد، مورد انتقاد بود.

به عنوان نمونه، در سال ۲۰۱۱ و در جریان مذاکرات ایران و ۵+۱ در استانبول، عکس‌هایی از دیدار سعید جلیلی و اشتون منتشر شد که رسانه‌های ایران آن عکس را سانسور کرده بودند. در این عکس‌ها یقه لباس خانم اشتون بالا کشیده شده بود. این اقدام هرچند مورد اعتراض سخنگوی او قرار گرفت اما خانم اشتون در پوشش خود همواره محافظه کار بوده است. به نظر می‌رسد که در روند دیدارهای اشتون با مقامات ایرانی، او همواره لباس‌های پوشیده‌تری را انتخاب کرده و با پنهان کردن دست‌های خود در پشت سر و فاصله گرفتن از دیپلمات‌های مرد ایرانی، کوشیده راه هر انتقادی را بر خود ببندد.

اما همه راه مدارا را انتخاب نکرده‌اند. اوایل بهمن‌ماه ۱۳۹۲ برخی از منابع خبری، به نقل از جهان نیوز، ادعا کردند که اما بنینو، وزیر خارجه ایتالیا، هنگام بازدید از ایران در ژانویه ۲۰۱۴ مایل به استفاده از حجاب نبوده و پس از نشستن هواپیما، اصرار کرده که فقط بدون حجاب حاضر است وارد ایران شود. در این روایت آمده است که او گفته: «چه‌طور مقام‌های ایرانی در ضیافت‌های ما به خاطر سرو مشروب حاضر نمی‌شوند، من هم حاضر نیستم تن به این محدودیت بدهم.»

اما در ادامه گفته می‌شود که مسئولان وزارت امور خارجه ایران پس از کسب تکلیف از محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران، به بنینو گفته‌اند که رعایت حجاب بخشی از پروتکل‌های تشریفاتی برای دیپلمات‌های زن در ایران است و در صورت نپذیرفتن آن، همه قرارهای بنینو لغو خواهد شد. رسانه‌های گزارش‌دهنده در ادامه مدعی شدند که بنینو پس از تماس تلفنی با ایتالیا از داخل هواپیما، با اکراه روسری به سر کرده و از هواپیما بیرون می‌آید.

اما ۱۱ بهمن ۱۳۹۲، وب‌گاه خبری خرداد با انتشار عکسی گزارش داد که وزیر خارجه ایتالیا بدون حجاب از هواپیما در تهران خارج شده‌است و او و یکی دیگر از زنان ایتالیایی همراه او، بدون روسری وارد فرودگاه شده‌اند و بنینو تا هتل محل اقامتش نیز روسری نگذاشته است.

جولی بیشاپ وزیر امور خارجه استرالیا، چهره سیاسی مهم دیگری بود که ۲۹ فروردین‌ماه امسال به ایران سفر کرد. دیدار او با محمدجواد ظریف، حسن روحانی و علی‌اکبر ولایتی، نخستین سفر دیپلماتیک یک مقام بلندپایه استرالیایی به ایران در یک دهه گذشته بود. پیش از انجام این سفر برخی از فعالان زن ایرانی از بیشاپ  خواسته بودند که در اعتراض به اجباری بودن حجاب در ایران، پوشش اسلامی را رعایت نکند، اما او به این درخواست‌ها پاسخی نداد.

با این حال خانم بیشاب در فرودگاه، روی روسری خود کلاه گذاشت که برخی رسانه‌های داخلی آن را «عدم رعایت کامل حجاب» خواندند. در نهایت بیشاب انتقادها به پذیرش حجاب اجباری را نادرست‌ خواند و گفت: «این نخستین دیدار ما از ایران پس از ۱۲ سال بود و من نمی‌خواهم آخرین دیدار باشد؛ بنابراین اگر فردی از من بخواهد برای دیدار مجدد رئیس جمهوری ایران روسری بر سر کنم، من این کار را دوباره انجام می‌دهم.»

ریشخند لباس زنان دیپلمات

هر سفر دیپلمات‌های زن با انتشار مطالب و عکس‌های فراوانی همراه بوده که در آنها به پوشش زنان دیپلمات اعتراض شده و به خصوص دولت حسن روحانی، به مسامحه در زمینه حجاب زنان خارجی متهم شده است. منتقدان همواره خواهان آن بوده‌اند که دیدارهای رسمی با این زنان به دلیل نوع پوشش‌شان لغو شود و وزات خارجه با آنها برخورد جدی‌تری داشته باشد.

در مورد اخیر، مهدی کوچک‌زاده، نماینده تهران، یکی از نخستین کسانی بود که به پوشش ماریچه اسخاکه اعتراض تندی کرد. او عکس اسخاکه را در ملاقات با «علی لاریجانی» رییس مجلس و «علاءالدین بروجردی» رییس کمیسیون سیاست خارجی، در اینستاگرام  خود با هشتگ «ریشخند» و «لباس شب» منتشر کرد و  نوشت که پوشش این زن اروپایی، در حضور «دو آیت‌الله زاده مسئول»، «ریشخند ارزش‌های اسلامی و انسانی و توهین به مسئولان تراز اول نظام» است. به اعتقاد این نماینده مجلس، پوشش نماینده پارلمان اروپا «مناسب پارتی و رقص شبانه» بود و معتقد بود که دیدار او باید لغو می‌شد.

در مقابل اما حسین شیخ‌الاسلام، مشاور امور بین‌الملل رئیس مجلس شورای اسلامی در گفت‌و‌گو با خبرگزاری فارس گفت که «حجاب نامناسب این نماینده میهمان عامدانه و از سر شیطنت نبوده و کوتاهی مسئولان امر در تفهیم موضوع رعایت حجاب کامل در دیدارها باعث شد تا این مسئله اتفاق بیفتد.»

به گفته شیخ الاسلام، این نماینده پارلمان اروپایی فکر می کرد که رعایت حجاب محدود به داشتن یک روسری برای سر است و اقدام او را نمی توان عمدی دانست چرا که اگر اینگونه بود، می‌توانست به هنگام عکس گرفتن نزدیک رئیس مجلس بایستد اما او از دور با رئیس مجلس سلام کرد.

از سوی دیگر محمد دهقان، یکی از اعضای هیات رئیسه مجلس، حضور اسخاکه را با توجه به نوع پوشش در ایام سالگرد بنیانگذار جمهوری اسلامی، مورد انتقاد قرار داد و گفت باید پروتکل‌های بین‌المللی و قوانین داخلی در این زمینه رعایت شوند.

در همین حال کاربران شبکه‌های مجازی و کامنت‌گذاران سایت‌های خبری هم در مقابل این خبر و نمونه‌های مشابه‌تفاوت نیستند و اغلب به دو دسته تقسیم می‌شوند: گروهی که معتقدند پوشش زنان دیپلمات خارجی نامناسب است و باید مطابق عرف اسلامی و قانون ایران باشد و گروهی هم فکر می‌کنند حجاب اجباری نباید به زنان خارجی و دیپلمات‌ها تحمیل شود.

حجاب اجباری برای همه

تا سال ۱۳۶۲هیچ قانونی در مورد حجاب در مجلس ایران تصویب نشده بود. اولین قانونی که درباره پوشش زنان به تصویب رسید، ماده ‌١٠٢ قانون تعزیرات مصوب سال ‌١٣٦٢بود. در این قانون آمده بود: «زنانی كه بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شوند، به تعزیر تا ۷۴ ضربه شلاق محكوم خواهند شد.»

براساس این قانون، زنان در جمهوری اسلامی ایران، اعم از ایرانی و خارجی، مسلمان و غیرمسلمان، مکلف به رعایت حجاب شرعی در انظار عمومی و معابر شدند. این قانون بعدها ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵ تکمیل شد.

استدلال یکی از فقها- آیت الله هادوی تهرانی- درباره اجباری بودن حجاب برای زنان خارجی این است: «رعایت حجاب برای زنان مسلمان نسبت به افراد غیر محرم یک واجب شرعی است. بنابراین، آزادی عقیده و دین اقتضا می‌کند زنان مسلمان بتوانند در هر محیطی به وظیفه دینی خود عمل کنند. اما بی‌حجابی برای غیر مسلمانان یک وظیفه دینی نیست، که الزام آنان به حجاب در جمهوری اسلامی با آن منافات داشته باشد. بلکه از منظر آنها حجاب امر جایزی است که قانون می‌تواند آن را مانند هر امر جایز دیگری، الزامی و واجب کند.»

به نظر می‌رسد که ایران بر اساس همین قانون، رعایت حجاب اسلامی را برای دیپلمات‌های زن خارجی عرف و رعایت آداب دیپلماتیک تعریف می‌کند. نیروهای میانه‌رو اما معتقدند که سخت‌گیری در مقابل پوشش زنان دیپلمات، همواره از نظر سیاسی هزینه آور بوده است. آنها می‌گویند مسائلی که در چارچوب کلان در قالب پروتکل‌ها بیان می‌شود، باید متناسب با پروتکل باشد و به فرهنگ طرف مقابل هم توجه شود. اما در ایران روش رعایت پروتکل حجاب مشخص نیست و در پروتکل‌ها اشاره نشده که حجاب یک زن دیپلمات دقیقا چگونه است.

دیپلماسی بین‌المللی برای حفظ روابط، ادامه مذاکرات و کسب منافع سیاسی، حاضر به نافرمانی در مقابل حجاب اجباری نیست؛ هرچند گاهی برخی زنان مانند ماریچه اسخاکه، این نظم را به هم می‌زنند.