روز ملی یوزپلنگ ایرانی: تقلایی برای بقای ۴۰ تا ۷۰ بازمانده
مسئول دبیرخانه نهمین جشنواره روز ملی یوزپلنگ به «زمانه» گفت که این جشنواره بدون حمایت دولتی برگزار می‌شود و تنها برنامه مشترک روز یوزپلنگ با سازمان محیط زیست به تأخیر افتاده است.
نیم قرنی است که زیستگاه یوزپلنگ آسیایی به دشت‌های ایران محدود شده. خارج از قاره آفریقا، ایران تنها کشوری است که هنوز تعداد محدودی از یوزپلنگ در دشت‌هایش خانه دارند و نواحی وسیع بیابانی‌اش واپسین پناهگاه این جانور به شمار می‌آید.
امسال نهمین جشنواره روز ملی یوزپلنگ ایرانی درحالی برگزار می‌شود که گمان می‌رود تنها ۴۰ تا ۷۰ قلاده یوزپلنگ در ایران باقی مانده است. این جشنواره قرار است روزهای پنجشنبه و جمعه پنجم و ششم شهریورماه در «پارک ملت تهران» و ۱۳ استان ایران برگزار می‌شود.
فرنوش کوچالی، مسئول دبیرخانه جشنواره روز ملی یوزپلنگ ایرانی در گفتگو با «رادیو زمانه» گفت: «این جشنواره از سال ۸۶ و با اهداف آشنایی بیشتر کودکان برگزار می‌شود. کودکان، نسل آینده کشور ما هستند و آشنایی بیشتری با محیط زیست پیدا می‌کنند.»
به گفته مسئول دبیرخانه این جشنواره، «در مراسم شهر تهران غرفه‌های مختلفی برپا می‌شود که نصف این غرفه‌ها مربوط به انجمن یوزپلنگ ایرانی است و در آن فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی انجام می‌شود. فعالیت‌های آموزشی، در واقع بازی‌هایی مربوط به کودکان است تا با فعالیت‌های محیط زیستی و یوزپلنگ و حیات وحش آشنا شوند. علاوه بر این مراسم با اجرای رقص و تئاتر و قصه خوانی برای کودکان همراه خواهد بود.»
از سال ۱۳۸۰ برنامه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در ایران تحت نظارت برنامه توسعه سازمان ملل متحد و با مشارکت سازمان حفاظت محیط زیست ایران آغاز شده است. سازمان‌های ملی و بین‌المللی متعددی با این برنامه همکاری کرده‌اند تا بتوانند بقای بلند مدت این جانور را تضمین کنند. بدین ترتیب با پاگرفتن «پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی» و تلاش سخت و جدی دوستداران طبیعت و حیات وحش ایران، از سال ۱۳۸۶ روز نهم شهریور ماه به عنوان روز ملی یوزپلنگ ایرانی نام‌گذاری شده است.
اگرچه فرنوش کوچالی درباره هزینه‌های برگزاری این جشنواره گفت: «سازمان حفاظت از محیط زیست از این مراسم حمایتی نمی‌کند و تمام هزینه‌های این جشنواره بر عهده انجمن حمایت از یوزپلنگان ایرانی است که یک موسسه غیر انتفائی است.»
فرنوش کوچالی درباره همکاری سازمان حفاظت از محیط زیست با سازمان‌های مردم نهاد در روز ملی یوزپلنگ ایرانی گفت: «قرار بود ۹ شهریور در سازمان محیط زیست همایشی با حضور خانم معصومه ابتکار برگزار شود که متأسفانه به سبب برخی مشکلات، زمان برگزاری آن عقب افتاده است و شاید مهرماه برگزار شود. اما باقی هزینه‌های مالی جشنواره بر عهده انجمن است.»
یوزپلنگ ایرانی را در اکثر نقاط دنیا میراث طبیعی ایران می‌خوانند؛ تنها نژادی از این حیوان است که یال دارد.
تهدیدهای گونه‌ای کمیاب
چندی پیش مرتضی اسلامی دهکردی، مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی، شمار این گربه‌سان را بسیار کم و بحرانی اعلام کرد.
دهکردی گفت: «تصور ما این بود که بین ۷۰ تا ۱۲۰ قلاده یوزپلنگ در کشور داشته باشیم اما پس از تحقیقات و بررسی‌های انجام شده متوجه شدیم در بهترین حالت ممکن ۷۰ قلاده داریم و حتی به آمار ۴۰ تا ۷۰ قلاده یوزپلنگ برای کل کشور رسیدیم.»
تنها در دهه ۸۰، ۲۷ یوزپلنگ توسط عوامل انسانی مختلف از پای درآمده‌اند که حداقل ۱۱ مورد آن بر اثر تصادفات جاده‌ای بوده است.
به گفته او از این تعداد ۱۸ درصد به علت تصادفات جاده‌ای، ۷۰ درصد شکار و طعمه‌های سمی و بقیه نیز به دلایل دیگر تلف شده‌اند. سال گذشته علی تیموری، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت شکار و صید سازمان حفاظت محیط زیست ایران، یکی از راه‌های بازدارنده شکار حیوانات در معرض خطر انقراض را افزایش جرایم نقدی شکارچیان غیرمجاز دانسته بود و اعلام کرد که جرایم جبران خسارت جانوران در سال ۹۴ افزایش خواهد یافت. بر همین اساس شورای عالی محیط زیست تصمیم گرفت تا جریمه شکار یوزپلنگ از پنج میلیون تومان، به نزدیک ۱۰۰ میلیون تومان افزایش یابد.
اگرچه بنابر گزارش بسیاری از محققان مشکل امروز یوزپلنگان ایران این است که بین مناطق حفاظت شده، عواملی انسانی از جمله راه‌آهن، جاده و روستا وجود دارد و به همین دلیل تصادفات جاده‌ای بالا‌ترین آمار تلفات یوز را دارد.
بنابر اعلام سازمان محیط زیست ایران حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد از تلفات کلیه گربه‌سانان به ویژه پلنگ و یوزپلنگ بر اثر حوادث جاده‌ای است. به همین خاطر سازمان محیط زیست خواهان شناسایی نقاط حادثه‌خیز در جاده‌های ایران و به کار بستن و راهکارهایی برای جلوگیری از تصادف حیوانات با وسایل نقلیه شده بود.
در ادامه تلاش‌ها برای حفاظت یوزپلنگ ایرانی، در ماه تیر سال جاری دفتر توسعه ملل متحد با امضا یک تفاهم‌نامه همکاری با شرکت بیمه دانا این حیوان در خطر انقراض را در قبال حوادث غیرطبیعی بیمه کرد. بر اساس این تفاهم‌نامه، شرکت بیمه‌گر موظف شده است به ازای مرگ هر قلاده یوزپلنگ ایرانی در حوادثی که یک طرف آن انسان باشد ۵۰ میلیون تومان خسارت بپردازد.
یکی دیگر از دلایل مهم کاهش تعداد یوزپلنگان از میان رفتن زیستگاه آنان به ویژه در آسیا و آفریقا و تبدیل شدن این دشت‌ها به مزارع کشاورزی است. تخریب و از میان رفتن زیستگاه یوزپلنگ به دلیل چیدن گیاهان و قارچ‌های خوراکی، استخراج معدن، جاده‌سازی، جنگل‌زدایی، آتش‌سوزی و چرای دام را می‌توان عواملی دانست که منجر به تکه‌تکه شدن زیستگاههای این حیوان شده است.
در کمتر از صد سال گذشته، برخی از ارزشمند‌ترین گونه‌های جانوری در ایران مانند شیر ایرانی و ببر مازندران به کلی منقرض شده‌اند.
تعداد یوزپلنگان جهان در یک قرن گذشته بیش از ۹۰ درصد کاهش پیدا کرده و اکنون ادامه نسل این پستاندار به شدت در خطر است. برآوردها نشان می‌دهد تعداد یوزپلنگان در سراسر جهان کمتر از ۱۰ هزار قلاده می‌باشد.
افزون بر این، قاچاق یوزپلنگ از آفریقا به کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز از دیگر تهدیدهایی به شمار می‌آید که بقای این دونده تیز‌پای صحراها را در وضعیتی بحرانی قرار داده است. این قاچاق پرسود در حالی ادامه دارد که بنابر گزارش‌ها قیمت خرید و فروش یوزپلنگ گاهی تا ۱۰ هزار دلار عنوان شده است و خریداران از آن به عنوان حیوانی اهلی و مایه تفاخر نگهداری می‌کنند.
زیستگاههای یوزپلنگ ایرانی
برآورد می‌شود یوزپلنگ ایرانی حدود ۱۰ زیستگاه در این کشور دارد. این زیستگاه‌ها که عمدتاً در در مناطق حاشیه کویر مرکزی از جمله خارتوران، نایبندان، دره انجیر و میاندشت قرار دارند، اکنون در فهرست پارک‌های ملی، پناهگاه‌های حیات وحش و مناطق محافظت شده قرار گرفته‌اند.
پارک ملی «توران» در استان سمنان یکی از مهم‌ترین مناطقی است که یوزپلنگ ایرانی در آن زندگی می‌کند. جمعیت یوزپلنگ در این منطقه بین ۱۰ تا ۱۴ قلاده برآورد می‌شود. در پناهگاه حیات وحش «نایبندان» در استان یزد نیز حدود ۱۲ تا ۱۵ یوزپلنگ زندگی می‌کنند. همچنین پارک ملی «کویر» که یکی از بزرگ‌ترین پارک‌های ملی در ایران است و بین استان‌های اصفهان و سمنان قرار گرفته، محل زندگی چند یوزپلنگ است که تعداد آن‌ها بین ۴ تا ۶ قلاده برآورد می‌شود.
نظرها
زولوژیست
یه جا میگین یوز پلنگ یه جای دیگه میگین پلنگ. مثل اینکه هنوز فرق یوزپلنگ با پلنگ رو نمی دونین. ***!