بحران پناهندگی، انتخاب اروپا

از آغاز سال ۲۰۱۵ تا کنون، ۱۲۴ هزار پناهجو خود را به یونان رسانده‌اند. از این تعداد، ۲۱ هزار نفر در هفته گذشته به یونان آمده‌اند. این کشور دروازه اصلی ورود پناهجویان از راه دریا و زمین به اروپاست.

افزایش ناگهانی ورود پناهجویان به اروپا وضعیت را چنان بغرنج کرده است که مقام‌ها و رسانه‌ها از آن با عنوان «بحران پناهندگی» یاد می‌کنند.

در همین زمینه: هجوم بی‌سابقه پناهجویان به اروپا و نشست مرکل و اولاند

هر سال همزمان با گرم شدن هوا، میزان پناهجویانی که خود را از راه زمین و دریا به اروپای غربی و شمالی می‌رسانند، افزایش چشمگیری پیدا می‌کند. امسال اما وضعیت با سال‌های پیش متفاوت است. تنها در هفت‌ ماهه نخست سال جاری، ۲۲۴ هزار نفر در اروپا تقاضای پناهندگی کرده‌اند. سازمان ملل در مورد پناهجویان در اروپا وضعیت اضطراری اعلام کرده و کمیسیون اروپا جلسه ویژه بررسی وضعیت پناهجویان برگزار کرده است.

یونان، دروازه دردناک ورود

یونان، دروازه ورود بیشتر پناهجویان به اروپاست. کشوری با اقتصاد در آستانه سقوط و دولت مستعفی که بار بخش زیادی از پناهجویان را در بدو ورودشان به اروپا به دوش می‌کشد.

وضعیت پناهجویان در سال جاری در این کشور از گذشته بدتر است. هر روز ده‌ها قایق پر از مردم کشورهای بحرانی، از جمله سوریه، عراق، افغانستان و کشورهای شمال آفریقا به جزایر کوچک یونان می‌رسند، جزایر توریستی‌ای که امکان میزبانی از چنین جمعیتی را ندارند.

جزیره کوس، مقصد پناهجویانی است که خود را از ترکیه به یونان می‌رسانند.

در حال حاضر، هفت هزار پناهجو در این جزیره هستند که بخش زیادی از آن‌ها در یک ورزشگاه بدون دوش و توالت اسکان داده شده‌اند.

تلاش این پناهجویان برای خروج از این زندان بزرگ، دلیل درگیری‌های روزمره آن‌ها با پلیس یونان است. یک کشتی با ظرفیت دو هزار و ۵۰۰ نفر هم به آن جزیره فرستاده شده است تا اقامت و ثبت‌نام پناهجویان در آن انجام شود.

خیوس و لسبوس دو جزیره دیگر یونان هستند که بدون امکانات بهداشتی، پناهجویان را در خود جای داده‌اند.

مقدونیه و بلغارستان و بستن مرزها

پناهجویانی که به سلامت به یونان برسند و پس از حدود ۱۵ روز و انجام مراحل ثبت‌نام در این کشور، اجازه خروج بگیرند، یا باید خود را از راه دریا به ایتالیا و از آن‌جا به اتریش، آلمان و اسکاندیناوی برسانند، یا باید از راه زمینی، از طریق کشورهایی چون مقدونیه و بلغارستان، به مرکز و شمال اروپا برسند.

مسیر اول تنها در سال جاری میلادی، دو هزار و ۳۰۰ نفر را به کام مرگ فرستاده است.

دولت مقدونیه در هفته‌های اخیر مرزهایش را محدود کرده و با توسل به خشونت مانع ورود پناهجویان به خاک این کشور شده است. نهادهای حقوق بشری و کمیسر عالی پناهندگان سازمان ملل، از رفتار پلیس مقدونیه به شدت انتقاد کرده‌اند. دولت مقدونیه اما می‌گوید ظرفیت استقبال از این میزان پناهجو را ندارد.

بلغارستان هم اعلام کرده که با توجه به وضعیت مرزهای مقدونیه، هر چند هنوز با مشکل موج ورود پناهجو مواجه نیست، اما امکان دارد پناهجویان از خاک این کشور برای رسیدن به کشورهای اروپای غربی و شمالی استفاده کنند.

حفاظت از مرزهای این کشور شدیدتر شده و وزارت دفاع گفته است که ارتش و پلیس مانع ورود پناهجویان به خاک بلغارستان خواهند شد.

در حال حاضر در ۳۰ کیلومتر از مرز مشترک این کشور با ترکیه، حفاظ نصب شده است.

آلمان، اولین میزبان

در اتحادیه اروپا، آلمان در خط مقدم استقبال از پناهجویان است. از هر سه پناهجو، یک نفر در آلمان تقاضای پناهندگی می‌کند. در حالی که تا یک ماه قبل پیش‌بینی می‌شد ۶۵۰ هزار پناهجو امسال وارد آلمان شوند، دو هفته قبل این پیش‌بینی‌ها به ۷۰۰ هزار نفر رسید و حالا وزیر کشور می‌گوید باید منتظر ۸۰۰ هزار پناهجو بود.

این کشور قبل از هر چیزی با بحران اسکان پناهجویان مواجه شده است. تاکنون ۱۸ پادگان در اختیار پناهجویان قرار گرفته، اما همچنان تعداد زیادی از پناهجویان در چادر و سالن‌های ورزشی اسکان داده شده‌اند.

در هفته‌های گذشته، برلین، پایتخت آلمان، به واسطه تعطیلات تابستانی آمادگی پذیرش موج پناهجویان را نداشت و بسیاری از پناهجویان ناچار شدند در گرمای طاقت‌فرسا، چند روز در مقابل اداره بهداشت و تامین اجتماعی آلمان (یکی از نهادهایی که درخواست اولیه پناهندگی را ثبت می‌کند)، اقامت کنند.

رساندن آب، غذا، لباس و سایر اقلام ضروری به این افراد از طریق سازماندهی‌های خودجوش مردمی و گروه‌های کوچک محلی انجام شده است.

مقاومت جمعی علیه نژادپرستان

در پی ورود گسترده پناهجویان به آلمان، تنش‌های اجتماعی در این کشور افزایش یافته است.

جنبش پگیدا، اروپاییان میهن‌پرست علیه اسلامی شدن غرب، در آستانه یک‌ساله شدن است و بنا بر آمار رسمی اعلام شده توسط دولت آلمان، فقط در شش ماهه اول سال ۲۰۱۵، بیش از ۲۰۰ بار به کمپ‌ها و محل اقامت پناهجویان حمله شده است. یعنی بیش از سه برابر سال گذشته.

در سال جاری همچنین ۱۳ ساختمان که قرار بود محل اقامت پناهجویان و پناهندگان باشد، به آتش کشیده شده است.

در آخرین مورد، یک کمپ کوچک پناهجویی در شهر رمشینگن، قبل از این‌که کسی در آن اسکان داده شود آتش گرفت و ۷۰ هزار یورو خسارت دید.

چند روز قبل از آن، در ایالت بایرن، فردی که هنوز شناسایی نشده،  ساختمانی را که قرار بود ۶۷ پناهجو وارد آن شوند، به آتش کشید.

در شرق آلمان اوضاع بدتر است. در روزهای ۱۰ و ۱۱ مرداد، مخالفان با اسکان پناهجویان در یک فروشگاه بزرگ مصالح ساختمانی در شهر هایدناو، به دعوت حزب راستگرای ناسیونال‌دموکرات آلمان به خیابان‌ها آمدند و با پلیس درگیر شدند.

در شهر وایساخ در جنوب غربی آلمان، بامداد دوشنبه دوم شهریور ماه، جایی که قرار بود اقامتگاه پناهجویان باشد به آتش کشیده شد و تمام سه طبقه آن سوخت.

همان شب در ناوئن در شرق آلمان، سالنی که قرار بود به مدت چهار ماه محل سکونت پناهجویان باشد، در آتش سوخت.

برلین، یکی از بالاترین آمارهای حضور خارجیان در میان شهرهای آلمان را دارد. بعدازظهر سوم شهریور، اداره سلامت و تامین اجتماعی این شهر به بمب‌گذاری تهدید شد و پلیس بیش از ۵۰۰ پناهجویی را که موقتا در آن‌جا اسکان داده شده بودند، از آن‌جا خارج کرد.

هر چند آلمان با موج کم‌سابقه خارجی‌ستیزی روبه‌روست، اما در سوی دیگر دولت، قانون، گروه‌های چپ، رسانه‌ها و بخش‌هایی از مردم علیه نژادپرستان وارد میدان شده‌اند.

یک‌شنبه، اول شهریور، تعدادی از هواداران جنبش آنتی‌فا (ضد فاشیست) که برای حمایت از پناهجویان در مقابل محل اقامت آن‌ها در شهر هایدناو تجمع کرده بودند، با راست‌گرایان افراطی درگیر شدند.

رسانه‌ها در اقدامی کم‌سابقه، آتش‌افروزان و حتی تجمع‌کنندگان علیه پناهجویان را «نئونازی» و «نژادپرست» خواندند. خشونت علیه پناهجویان به جایی رسیده که وزیر کشور آلمان اعلام کرده است «دولت و قانون با تمام قوا با خشونت راست‌گرایان افراطی برخورد خواهد کرد.»

به آتش کشیده‌شدن یک اقامتگاه پناهجویی در شهر هایدناو، آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان را به آن‌جا کشاند. پیشتر وزیر اقتصاد آلمان به این شهر رفته و در بازدید از این کمپ، آتش‌افروزان را «بی‌سر و پا» خوانده بود.

وزیر اقتصاد و اطرافیانش پس از این اظهارنظر، بارها نوسط نژادپرستان از طریق ایمیل تهدید شدند.

رییس‌جمهوری آلمان هم از یک کمپ پناهجویی در برلین دیدن کرد.

بخشی از مسئولان واکنش دولت و رئیس آن، آنگلا مرکل را کافی ندانسته‌اند و خواهان برخورد جدی‌تر با نژادپرستان شده‌اند.

براساس یک نظرسنجی که نتایج آن روز سه‌شنبه سوم شهریور ماه منتشر شد، در حالی که اقلیتی ۳۳ درصدی از مردم آلمان با کاهش کمک‌ها به پناهجویان موافقت کرده‌اند، ۵۲ درصد گفته‌اند که با آن مخالفند. همچنین ۵۲ درصد مردم گفته‌اند که آلمان در مقابل پناهجویان کشوری مهمان‌نواز است. ۴۲ درصد هم گفته‌اند که چنین نیست.

سوئد، دومین میزبان بزرگ پناهجویان

سوئد دومین مقصد پناهجویان در اروپاست. در سال ۲۰۱۴، این کشور میزبان ۸۱ هزار و ۳۰۰ پناهجو بوده است. در سال جاری هم این کشور پس از آلمان بیشترین پناهجو را می‌پذیرد.

شرایط اقتصادی خوب و تلاش دولت سوئد برای جذب سریع پناهجویان در بازار کار و همچنین امکانات رفاهی بالاتر در این کشور، سوئد را به مقصد محبوبی برای پناهجویان جنگ‌زده تبدیل کرده است.

بیشتر بخوانید: درخواست پناهندگی ۱۳۰۰ کودک تنها از سوئد، در دو هفته

در سوئد هم در سال‌های اخیر راست‌گرایان علیه سیاست‌های پناهنده‌پذیری اقدامات مختلفی انجام داده‌اند و حزب "دموکرات‌های سوئد" در انتخابات آخر این کشور، وضعیت بهتری نسبت به سال‌های گذشته داشت.

سیاست‌های اروپا

مبدا پناهجویان مشخص است: سوریه، به‌واسطه جنگ داخلی. افغانستان، به‌خاطر ناامنی. عراق، ظهور خلافت اسلامی. فلسطین، بحران ۶۰ساله. ایران، سرکوب و اقتصاد ناکارآمد. لیبی، سومالی، اریتره و سایر کشورهای فقیر آفریقا، به خاطر غم نان و اخیرا بالکان، که هنوز از شوک بحران مالی در جهان بیرون نیامده‌ است.

سیاست‌های بازدارنده اتحادیه اروپا برای جلوگیری از ورود پناهجو، در برابر چنین انگیزه‌های موجهی، ناکارآمد است. واقعیت این است که اروپا تنها بخش کوچکی از بار «آوارگی» در جهان را به دوش می‌کشد. مثلا بخش زیادی از مردم جنگ‌زده سوریه، در اردن، لبنان و ترکیه ساکن شده‌اند و تنها آن‌ها که توان مالی و شانس فرار داشته‌اند، ممکن است خود را به اروپا برسانند.

مجموع این عوامل، مدیترانه را به یکی از بزرگ‌ترین گورستان‌های جهان تبدیل کرده است: بیش از ۲۳ هزار کشته در ۱۵ سال اخیر.

اما پناهجویانی که از این گورستان جان سالم به‌در می‌برند، قربانی سیاست‌های نادرست اتحادیه اروپا در تقسیم پناهجویان می‌شوند. فرانسه و انگلیس، دو کشور بزرگ و قدرت‌مند اتحادیه اروپا، با وجود چنین افزایشی در تعداد پناهجویان، پذیرش خود را در سال‌های اخیر کاهش داده‌اند و چهار ماه است که درخواست یونان و ایتالیا برای تقسیم ۶۰ هزار پناهجو بین کشورهای مختلف، بی‌نتیجه مانده است.

بیشتر بخوانید: اتحادیه اروپا ۶۰ هزار پناهجو را تقسیم می‌کند

در حالی که تعداد زیادی از کشورهای اروپایی، به بهانه‌های اقتصادی و فرهنگی حاضر به پذیرش پناهجو نیستند، راست افراطی با سوار شدن بر موج خارجی‌ستیزی، در حال رشد است.

مدارا با سوری‌ها، مقابله با آفریقا

پاییز پیش‌رو، اجلاسی در مالت برگزار خواهد شد که یکی از موضوعات اصلی آن، بررسی قراردادی بین اتحادیه اروپا و برخی کشورهای آفریقایی برای بازگرداندن بخشی از پناهجویان است. همچنین اتحادیه اروپا تصمیم گرفته قایق‌های قاچاقچیان را در دریای مدیترانه منهدم کند.

برخورد با آوارگان سوری، عراقی و افغانستانی اما شکل بهتری دارد. طبق قانون دوبلین، همه پناهجویان باید در همان کشور عضو اتحادیه که از طریق آن به اروپا وارد شده‌اند، درخواست پناهندگی بدهند. آلمان اما تصمیم گرفته دیگر این قانون را در مورد سوری‌ها اجرا نکند. همچنین شهروندان سوریه اگر مشکلی برای اثبات سوری بودن‌شان نداشته باشند، بدون مصاحبه و تنها از طریق پر کردن فرم، در چهار ماه پناهندگی می‌گیرند.

۲۳ مرداد ماه، کمیسر اتحادیه اروپا در امور مهاجرت گفت که بحران کنونی، بدترین بحران آوارگی از زمان پایان جنگ جهانی دوم است. بحرانی که کانون آن خاورمیانه جنگ‌زده و آفریقای فقیر است و اروپا بار اندکی از آن را به دوش می‌کشد، اما سیاست‌های مبتنی بر منافع کوتاه‌مدت داخلی، باعث شده اتحادیه اروپا نتواند در این زمینه به یک راهکار درازمدت و جامع دست یابد. 

در همین زمینه:

اروپا می‌خواهد پناهجویان را در کشورهای مختلف اسکان دهد

ثبت بالاترین آمار تقاضای پناهندگی در کشورهای ثروتمند در ۲۲ سال اخیر

سفری به قیمت تحقیر و مرگ به روایت چند پناهنده