از خوددرمانی تا مرگ 

کمد داروهای خیلی از ایرانی‌ها پر است از انواع و اقسام قرص‌ها و داروهایی که یا از نسخه‌های قبلی باقی مانده یا خودشان برای خودشان تجویز کرده‌اند. سبک زندگی ایرانی آنقدر با مصرف زیاد دارو آمیخته شده که خیلی از ایرانی‌ها وقتی با شیوه‌های درمانی رایج در کشورهای اروپایی روبه‌رو می‌شوند، اصلا نمی‌توانند با آن کنار بیایند و به همین دلیل وقتی سفر یا مهاجرت می‌کنند هم یک کیسه پر دارو را همراه خودشان می‌برند.

پیرزنی با عصا وارد داروخانه می‌شود. به کارمند داروخانه می‌گوید: «جوون دستت درد نکنه از همون‌ها که همیشه زحمتش رو می‌کشی بده.» کارمند جوان بعد از گشتی در پستوی داروخانه از هر ردیف چند دارو انتخاب می‌کند و کیسه‌ای پر از دارو به پیرزن می‌دهد. از پیرزن می‌پرسم آیا همیشه بدون نسخه دارو می‌گیرد؟ پاسخ می‌دهد: «تمام داروها رو خودم برای خودم تجویز می‌کنم. الان اطلاعات من از یک دکتر داروساز بیشتره دخترم. از زانو درد گرفته تا درد حیض علاجش دست خودمه.»

دکتر محرابی، متخصص داخلی معتقد است عدم آگاهی از شیوه‌های درمان، خو‌‌ددرمانی را نتیجه می‌دهد. او می‌گوید: «اغلب افراد فکر می‌کنند نشانه‌های مشابه، بیماری مشابه و در نتیجه درمان مشابه دارد. همین موضوع آن‌ها را به سمت خود‌درمانی سوق می‌دهد. علت بستری شدن ۱۵ درصد از بیماران در بیمارستان مسمومیت‌های دارویی است.»

او اضافه می‌کند: «آنتي بيوتيک ها بر بيماري آنفلوآنزا و بيماري هاي ويروسي هيچ اثري ندارد. آنتی‌بیوتیک‌ها فقط بر بیماری‌های عفونی و باکتریال تاثیر دارند. برای همین بیماری‌ها نیز وقتی پزشک تعداد معینی دارو برای بیمار تجویز می‌کند اغلب بیماران پس از بهبودی مصرف آن را قطع می‌کنند و آنتی‌بیوتیک را به انبار داروهای خود اضافه می‌کنند تا برای دفعه بعد خوددرمانی کنند.»

تبانی ناخواسته پزشک و بیمار

پزشکان معتقدند که تاثیر و عملکرد یک قلم دارو بر روی یک انسان همیشه و در همه شرایط یکسان نیست. بنابراین مصرف همیشگی یک دارو در شرایط مختلف که معمولا توسط افراد خود درمان صورت می‌گیرد می‌تواند عواقب خطرناکی داشته باشد. اما در این میان پزشکانی هم هستند که با تجویز داروهای تکراری و غیرضروری ناخواسته به فرهنگ خوددرمانی دامن می‌زنند.

دکتر داراب زاده، داروسازی که صاحب داروخانه‌ای در تهران است معتقد است که خوددرمانی بیماران حاصل تجویز نسخه‌های عامه‌پسند و تکراری بعضی پزشکان است و بالعکس تجویز نسخه‌های عامه‌پسند ریشه در احساس خوددرمانی بیماران دارد. او این رابطه را رابطه‌ای دوسویه می‌داند و می‌گوید:« دلیل اصلی نوشتن نسخه‌های به اصطلاح کیلویی بعضی پزشکان، بیماران هستند. بیمارانی که فرهنگ رایج نسخه‌های تکراری را دامن می‌زنند. آن‌ها باور دارند اگر پزشک برای یک سرماخوردگی ساده ترکیب مختلفی از آنتی‌بیوتیک، ویتامین، مسکن و داروی تزریقی تجویز کند، حاذق‌تر از پزشکی است که به توصیه غذایی و استراحت بسنده می‌کند. از سوی دیگر بیماری که خود را در تجویز دارویی خاص دخیل می‌داند و خودش پزشک را به تجویز آن تشویق می‌کند این اجازه را به خود می‌دهد تا در موارد دیگر خود وارد عمل شده و نقش پزشک را ایفا کند.»

او می‌گوید:« مکمل‌های دارویی و غذایی یا قرص های ویتامین و محصولات بهداشتی و آرایشی از مواردی است که در صورت تجویز پزشک تحت نظارت هیچ ارگانی قرار نمی‌گیرند. در صورتی که تجویز بیش از نیاز دارو، عوارض و خطراتی به دنبال دارد که پزشکان معمولا این ریسک را به جان نمی‌خرند. بیماران معمولا جذب پزشکانی می‌شوند که محصولات خاصی را توصیه می‌کنند.»

«سمیرا ق»، بیمار یکی از مشهورترین پزشکان پوست و مو است. او می‌گوید:« داروهای دست‌ساز پزشکم فقط در داروخانه‌ای وجود دارد که پزشکم به من معرفی کرده است. داروها بدون برچسب تایید وزارت بهداشت هستند و قیمتشان گران‌تر از داروهای معمولی هستند ولی تاثیرشان بسیار بیشتر از داروهای دیگر است. پزشک من عضو  انجمن پزشکان انگلیس است.»

این در حالی است که اغلب بیماران نمی‌دانند با پرداخت حق عضویتی سالیانه می‌توان عضو انجمن خاصی در خارج از ایران شد.

سرم درمانی یا تلقین؟

سرم درمانی اما یکی از شیوه‌های جذب بیمار به خصوص در کلینیک‌ها و درمانگاه‌های خصوصی و دولتی در ایران است.

 کتایون یکی از مراجعه‌کنندگان درمانگاه خصوصی نارمک تهران است. او آماده بستری شدن برای تزریق سرم است. از او درباره بیماری‌اش سوال می‌کنم. می‌گوید:« معده درد دارم.» می‌پرسم چقدر به تجویز پزشکش اعتماد دارد و آیا مطمئن است سرم درمانی روش مطمئنی برای درمان بیماری‌اش است؟ می‌گوید:« با تزریق این سرم در حقیقت آرامش می‌گیرم و احساس خوبی بهم دست می‌دهد بنابراین حتی اگر برای درمان ضروری نباشد برایم مهم نیست. بیشتر اوقات که معده درد دارم خودم از پزشک می‌خواهم تا سرم تزریق کند.»

اما برخلاف این تصورات، به گفته پزشکان متخصص، تزریق مایعات به شکل وریدی در بیشتر موارد ضروری نیست و فقط باید در موارد خاص و به میزان لازم آن هم از سوی پزشک تجویز شود.

دکتر محمودی پزشک عمومی می‌گوید: «سرم، برای تامین آب و الکترولیت در مسمومیت‌ها و خونریزی‌های داخلی و خارجی و تامین کالری بدن تجویز می‌شود و پزشک تا زمانی که فرد قادر به خوردن و آشامیدن هست و دچار تهوع شدید نیست، نباید سرم تجویز کند، اما در بیماران بدحالی که به دلیل اسهال و استفراغ شدید با وجود تشنگی قادر به نوشیدن آب و مایعات نیستند، یا راه سیستم گوارشی‌شان به علت انسداد یا عمل جراحی بسته شده باشد، بنا به نظر پزشک مربوط، مجاز به دریافت نوع خاصی از سرم هستند.»

هدا مادر کودکی دو ساله می‌گوید: «من همیشه از افرادی بودم که هیچ اعتقادی به نسخه‌های عامه‌پسند و مهم‌تر از آن داروهای شیمیایی نداشتم. اما پس از تولد پسرم همه چیز متفاوت شد. اولین باری که فرزندم سرما خورد سعی کردم با صبوری طول دوره درمان را تحمل کنم تا مبادا آنتی‌بیوتیک و یا داروهای غیرضروری بدن فرزندم را تحت‌الشعاع قرار دهند. اما با اولین جمله‌ای که از نزدیکانم در رد نظریه‌ام شنیدم، واکنشم به موضوع تغییر کرد. مادرم مرا سرزنش کرد و گفت اگر تب کودکت از حد استاندارد بیشتر شود خطر تشنج، سلامتی فرزندت را تهدید می‌کند و در آن صورت هیچ وقت خودت را نمی‌بخشی. از آن به بعد من هم مانند مادران دیگر با دیدن اولین نشانه‌های سرماخوردگی به پزشک مراجعه کرده و نسخه‌های تکراری پزشک را مورد استفاده قرار می‌دهم.»

اما آرامش بیماران و احساس خوب آن‌ها تا چه حد در نوشتن نسخه بعضی پزشکان دخیل است؟ از سوی دیگر این احساس خوب تا چه حد پایدار است و سرانجامش چه خواهد شد؟

طبیعی بودن دلیلی بر بی‌ضرر بودن نیست

زهرا فیروزیان می‌گوید: «برای درمان بیماری دیابتم هندوانه ابوجهل را انتخاب کردم. یک بار که در کلینیک مخصوص بیماران دیابتی نشسته بودم یکی از بیماران گفت هندوانه ابوجهل تاثیر زیادی بر کاهش قند خونش داشته است. من هم تصمیم گرفتم رژیم غذایی خودم را تغییر دهم. پس از تحقیق متوجه شدم این هندوانه به طور تازه در بعضی مناطق تهران فروخته می‌شود. حدود پنج ماه هر روز نیمی از یک هندوانه را می‌خوردم تا روزی که حالت تهوعم شروع شد. حدود یک ماه احساس تهوع داشتم و پزشکان نتوانستند علت تهوع مدام مرا تشخیص دهند. پس از مراجعه به یک پزشک طب سنتی متوجه شدم باید پودر پوست هندوانه را استفاده می‌کردم نه هندوانه تازه، باید هفت روز در ماه با دوز یکسان استفاده می‌کردم نه پنج ماه و از همه مهم‌تر به دلیل این که طبع این گیاه بسیار گرم و خشک است استفاده آن برای من که طبع گرم دارم، ممنوع بوده است. پس از آسیب شدیدی که این گیاه به کبدم وارد کرده بود، هزینه و زمان بسیاری صرف کردم تا کبدم را درمان کنم.»

خیلی‌ها فکر می‌کنند که داروهای گیاهی هیچ عوارضی ندارند اما یکی از موفق‌ترین پزشکان طب سنتی تهران می‌گوید: «ممکن است این طور به نظر برسد که داروهای گیاهی عوارض داروهای شیمیایی را ندارند ولی در صورتی‌که مصرف آن خودسرانه و بدون نسخه پزشک باشد از داروهای شیمیایی خطرناک‌تر می‌شوند.»

این پزشک به نکته مهم دیگری نیز در مورد مصرف داروهای گیاهی اشاره می‌کند؛ نکته‌ای که معمولا در زندگی روزمره به آن توجه نمی‌شود: نحوه نگهداری داروهای گیاهی و شیوه آماده‌سازی آن برای مصرف بسیار مهم است. آن قدر که ممکن است باعث بیماری‌های شدید یا حتی مرگ شود. به عنوان مثال  گیاهی را که باید به صورت پودر خشک با ماست مصرف کرد نباید دم کرد. دم کردن همین گیاه باعث سمی شدن آن و عوارض جانبی دیگر خواهد شد.

گیاهی یا شیمیایی، مصرف هر ماده‌ای اگر مطابق با نیاز درمانی نباشد، به بدن انسان آسیب می‌رساند و حتی می‌تواند باعث مرگ شود. داروهای اضافه و برون نسخه را از کمد داروها دور بریزید تا زندگی‌تان سالم‌تر شود.