سالمندان و ما: همراهی در سراشیبی زندگی

پدر و مادرتان سالمند شده‌اند و بیماری‌های مختلف توان‌شان را کم کرده؟ خاله پیری دارید که بچه ندارد و شما هفته ای یک بار به او سر می‌زنید؟ خانم مسن همسایه‌تان همسرش را از دست داده و نمی‌تواند هر روز از پله‌ها پایین برود؟ عموی‌تان دچار فراموشی شده و بچه‌هایش سر نگهداری از او با هم اختلاف پیدا کرده‌اند؟

اول اکتبر روز پدر و مادر و خاله و عمو و همسایه سالمند شماست؛ روزی برای یادآوری سالمندان که روز به روز تعدادشان در ایران بیشتر می‌شود و باید برای بهتر کردن سبک زندگی آنها کاری کرد. این مطلب چند مشکل عمومی سالمندان را به شما معرفی می‌کند.

تنهایی

«بیشترین چیزی که مرا در این دوران آزار می‌دهد، تنهایی است. وقتی تنها هستم همه فکرهای منفی و همه غصه‌های دنیا به من حمله می‌کنند. با تماس نگرفتن فرزندان و نوه‌هایم نگران می‌شوم و دلم آشوب می‌شود.»

این جملات را خانم هفتاد ساله‌ای می‌گوید که در آپارتمانش تنها زندگی می‌کند.

روانشناسان می‌گویند که دسته‌ای از کشمکش‌های درونی در افراد پیر وجود دارد که ما جوان‌ترها هنگام برخورد با سالمندان متوجه آن‌ها نمی‌شویم. ارزیابی ما از پیری، براساس رفتار بیرونی آن‌هاست و از بررسی بحران‌های درونی آن‌ها عاجز هستیم. نمی‌توانیم درک کنیم که وقتی فرد سالمند ساکت و آرام نشسته، احتمالا در حال دست و پنجه نرم کردن با مهم‌ترین پرسش‌های زندگی‌اش است؛ سوال‌هایی مثل آیا اکنون باید با مرگ روبه‌رو شوم؟ آیا زندگی من بامعنا بوده است؟ چه چیزی زندگی را معنادار می‌کند؟ چرا فرزندانم به من توجه نمی‌کنند؟ آیا من مانند قبل برایشان بااهمیت هستم؟

برای جلوگیری از ایجاد این احساس، سعی کنید آن‌ها را در فعالیت‌های خانوادگی خود مشارکت دهید. از والدین‌تان برای مهمانی‌ها، جشن‌های تولد، برنامه‌های تعطیلات و دیگر فعالیت‌های خانوادگی دعوت کنید و به بهانه پیری و کهولت سن و ناتوانی جسمانی، آن‌ها را از فعالیت‌های اجتماعی محروم نکنید. این کار باعث خوشحالی آنها می‌شود، زیرا متوجه می‌شوند با وجود پیر شدن هنوز هم بخشی از برنامه‌های اصلی زندگی‌تان هستند.

تولد و مناسبت‌های مهم زندگی آن‌ها را به خاطر بسپارید. هیچ چیز مثل به خاطر داشتن تاریخ‌های مهم زندگی والدین سالمندتان و انجام یک کار خاص برای آنها در این مناسبت‌ها نمی‌تواند احساس خوشحالی و رضایت را در آن‌ها تقویت کند. در این مواقع هدیه برایشان بخرید، کارت برایشان ارسال کنید، آنها را به شام یا ناهار دعوت کنید و اوقات خوشی را با هم سپری کنید.

پیری و دغدغه مالی

«هزینه قبض برق من که یک نفر هستم، در خانه‌ای با ۲۰۰ متر مساحت، با همسایه طبقه بالا که پنج نفر هستند، یکی‌ست. این عادلانه نیست. من یک پیرزنم. به همین خاطر کسی مرا جدی نمی‌گیرد. هفته‌ای یک بار نوه‌هایم به دیدنم می‌آیند و حقوق بازنشستگی شوهرم که ماهیانه ۸۰۰ هزار تومن است کفاف زندگی‌ام را نمی‌دهد. هر ماه به دامادم بدهکارم.»

امروزه دغدغه مالی مهم‌ترین دغدغه سالمندان در ایران است. حتی اگر خود سالمند نیز به حقوق بازنشستگی‌اش راضی و قانع باشد، میزان حقوق بازنشستگی سالمندان با سطح تورم اقتصادی ایران برابری نمی‌کند و ناخودآگاه سالمند تحت فشار قرار می‌گیرد. این در حالی است که سالمندانی که حقوق بازنشستگی ندارند، پراسترس‌ترین دوران زندگی‌شان را در ایران تجربه می‌کنند. سازمان بهدیستی ایران ماهانه ۶۰ هدار تومان به سالمندان ریر پوشش خود می‌دهد که دقم ناچیزی است. سالمند باید از حمایت اجتماعی برخوردار باشد اما سالمندان در ایران از حمایت مالی چندانی برخوردار نیستند.

اگر صاحب درآمد هستید، می‌توانید هر کدام قسمتی از هزینه‌های پدر و مادر سالمندتان را تقبل کنید و بدون این که آنها احساس کنند سربار شما هستند در فرصت‌های مناسب وسایل و مایحتاج او را تامین کنید.

پیری و تغذیه نامناسب

یکی از پزشکان بیمارستان امام خمینی به زمانه می‌گوید که مهم‌ترین عامل دردهای جسمی سالمندان در ایران، تغذیه نامناسب و آلودگی هواست. او می‌گوید: «تغذیه مناسب و افزایش سواد تغذیه‌ای و آموزش آن، نقش مهمی در سلامت سالمندان در ایران دارد. بنابراین می‌توانید با تنظیم یک رژیم غذایی متناسب با سن سالمند، مطمئن شوید مواد غذایی مورد نیاز او تامین می‌شود.»

برای این کار بهتر است با پزشک تغذیه برای تهیه لیست غذای روزانه سالمند مشورت کنید. طبق توصیه متخصصان تغذیه، خوب است روزانه دو فنجان میوه خرد شده، ۱۵۰ تا ۳۰۰ گرم غلات، ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم گوشت و حبوبات در برنامه غذایی سالمند باشد. ۳۰ گرم از این گروه معادل یک تخم مرغ، یک چهارم فنجان حبوبات، ۱۵ گرم مغز یا تخمه های خوراکی یا یک قاشق غذاخوری کره بادام زمینی است. نوشیدن روزانه سه فنجان شیر کم‌چرب نیز برای سالمندان مفید است.

پیری و محیط زندگی پرتنش

دکتر آن ماری رزلند، مدرس بالینی دانشکده پزشکی دانشگاه میشیگان می‌نویسد که اعضای خانواده سالمندان باید مهارت‌های لازم برای ایجاد محیط زندگی امن و آرام را یاد بگیرند. برای این کار بهتر است سالمند را از محیط و یا موضوعات اضطراب‌آور و پرتنش دور کنید.

اجازه دهید والدین‌تان متوجه شوند که همه چیز در زندگی‌تان خوب و عالی است و شما کنترل کامل بر زندگی‌تان دارید. والدین شما همیشه نگران شما و حوادثی هستند که در هر لحظه در زندگی‌تان به وجود می‌آید. وقتی متوجه شوند که شما در بهترین شرایط هستید، در آسایش و راحتی بیشتری به سر خواهند برد. اگر گرفتاری یا مشکلی دارید تا جایی که امکان دارد از بازگو کردن و مطلع کردن آنها خودداری کنید (مگر موارد بسیار مهم و اضطراری) و سعی کنید آن مشکل را بدون آن که آن‌ها متوجه شوند ممکن حل و فصل کنید. با این کار بار مسئولیت آنها را سبک‌تر و استرس را از آن‌ها دور می‌کنید.

پیری و رکود ذهنی

پیرمردی که صاحب کارگاهی در تهران است، سال‌هاست اداره کارگاه را به فرزندانش واگذار کرده و در روستایی خارج از شهر به باغبانی در کنار همسرش مشغول است. او احساس می‌کند که اگر از مقابل چشمان فرزندانش دور باشد بهتر است؛ چرا که زندگی کردن در کنار آن‌ها ممکن است با مداخله در زندگی آن‌ها همراه باشد. اما چند ثانیه‌ای که می‌گذرد، چشمانش خیس می‌شوند و می‌گوید: «من آن‌ها را به خاطر خودشان رها کردم، آن‌ها چرا مرا رها کردند؟»

شاید سوال بالا مشغله ذهنی بسیاری از والدین سالمند ما باشد. ما در حالی که سرگرم زندگی پرمشغله خودمان هستیم و به خیال خودمان مشغله فراوان، دلیل موجهی برای دوری از والدین سالمندمان است، آن‌ها رفته رفته با تنهایی خود خو می‌کنند و ذهن‌شان دچار رکود می‌شود.

روانشناسان اما برای پیشگیری از بروز احساس ناامیدی و رکود ذهنی سالمند، توصیه می‌کنند که بهتر است همیشه در دسترس آنها باشیم و آن‌ها را نسبت به آنچه در زندگی‌مان قرار است اتفاق بیفتد به روز نگه‌داریم و اجازه دهیم همواره ذهن آن‌ها فعال بماند. مثلا می‌توانیم منظم و روزانه، از احوال آنان جویا شویم و حداقل هفته‌ای یک بار به دیدن‌شان برویم.

پیری و خشونت

یکی از خطرهایی که سالمندان در ایران با آن روبه‌رو هستند، سالمندآزاری است. اعضای خانواده یا کارکنان نهادهای اجتماعی مانند خانه سالمندان ممکن است سالمند را مورد خشونت فیزیکی و یا روحی قرار دهند. به دلیل این که بسیاری از سالمندان قادر به دفاع از حقوق خود نیستند، موارد زیادی از سالمند‌آزاری ناشناخته باقی می‌ماند. حتی در مورد سالمند‌‌‌آزاری جسمی، از آن‌جا که سالمندان در معرض زمین خوردن و برخورد با اشیا هستند، اثبات آزار آنان توسط بستگان و یا پرستار آن‌ها به‌طور عمدی مشکل است.

غزل مصباحی روانشناس به رادیو زمانه می‌گوید: «سالمندآزاری بیرون از چارچوب خانواده هم روی می‌دهد. هرچند در برخی از خانه‌های سالمندان، خدمات مناسبی عرضه می‌شود ولی تعدادی از سالمندان به علت بی‌توجهی در سرای سالمندان و دیگر مراکز نگهداری از دست می‌روند. امروزه محققان علاوه بر خشونت جسمانی (تنبیه بدنی) به انواع دیگر خشونت نیز اشاره کرده و از خشونت روانی (تحقیر،دشنام، از میان بردن اعتماد به نفس و سرزنش) خشونت اقتصادی (در مضیقه مالی دایم قرار دادن قربانی) خشونت اجتماعی (انزوای اجتماعی و ممانعت از برقراری روابط اجتماعی) و خشونت جنسی نام می‌برند.»

برای پیشگیری از هرگونه خشونت، بهتر است با سالمند در این مورد صحبت کنیم و از او بخواهیم تا به ما بگوید راحت‌تر است در کنار چه کسی زندگی کند و یا کمک کدام‌یک از اعضای خانواده را راحت‌تر قبول می‌کند. چون خشونت ممکن است در نحوه برخورد ما با خواهش سالمند برای انجام کاری وجود داشته باشد. درهم رفتن چهره، بی‌حوصلگی، بی‌توجهی، بی‌احترامی و حتی طرز نگاه ما می‌تواند موجب آزار سالمند شود.

بهتر است زمان‌های مراقبت از سالمند را با برنامه‌ای دقیق میان افراد خانواده تقسیم کنید تا خستگی‌تان روی سالمند تاثیر منفی نگذارد.