روزنامه نگاری در روزگار نفرت‌پراکنی رسانه ای

من مدت بیست سال است که در رواندا روزنامه نگاری می کنم وفقط در طول قتل عام سال ۱۹۹۴ بود که دست از کار کشیدم. به نظرم نخستین پرسشی که باید مطرح کنیم این است که ایا می توان روزنامه نگاران را محاکمه کرد؟ آیا می توان آنها را به پای میز محاکمه کشاند؟ پاسخ من مثبت است و به همین دلیل نیز تصمیم گرفتم به عنوان شاهد دادستان در دیوان بین المللی کیفری رواندا شهادت بدهم. در واقع شهادت دادم چون معتقد بودم روزنامه نگاران نیز همچون سایر اعضای جامعه ، شهروند به حساب می آیند. شهروندان باید پاسخگوی اعمال خود باشند و در صورت لزوم مورد پیگرد قضایی قرار گیرند. یکی دیگر از دلایل من برای شهادت دادن این اعتقادم بود که روزنامه نگاران باید نقش مهمی در بهبود وضع جامعه ایفا کنند و البته هنگامی که به جای آن به جامعه آسیب می زنند باید پاسخگو باشند. مصایب فجیعی در کشور من رخ داد و اتفاقات ناگواری به وقوع پیوست و روزنامه نگاران در همه اینها نقش مهمی داشتند.

پیش از پرداختن به ماجرا و تجربه ی خودم، به نظرم لازم است کمی درباره وضع رسانه ها در رواندا توضیح دهم تا موضوع را بهتر متوجه شوید. وقتی صحبت از رسانه ها به میان می آید تصور غربی ها همان چیزی است که در دنیای غرب از رسانه خبری رایج است ولی در مورد رواندا موضوع به این سادگی نیست.

پیشینه رسانه های چاپی در رواندا به سال ۱۹۳۳ باز می گردد که اولین روزنامه این کشور تاسیس شد. کلیسای کاتولیک که نهادی بسیار مهم در روانداست هنوز هم این روزنامه را چاپ می کند. سپس چند دهه بعد یعنی در دهه ی ۶۰ میلادی، یک روزنامه ی دولتی نیز منتشر شد. هر دوی این روزنامه ها به زبان کینیارواندا[1] که زبان مادری من و زبان ملی رواندا ست منتشر می شدند. سایر تلاش ها برای تاسیس روزنامه تا سال ۱۹۹۱ مقطعی و ناپایدار بوده است. در سال ۱۹۹۱ که فضایی دمکراتیک بر کشور حاکم شد روزنامه های بسیاری منتشر شد.

تا پیش از تاسیس آر.تی.ال.ام در سال ۱۹۹۳ فقط یک ایستگاه رادیویی وجود داشت: رادیو ملی (دولتی) رواندا که از سال ۱۹۶۱ فعالیت خود را آغاز کرده بود. رادیو رواندا صدای حاکمیت بود و در رواندا حاکمیت مورد احترام بسیاری قرار دارد. در رواندا مردم با این تفکر پرورش می یابند که آنچه رادیو می گوید را مثل متن کتاب مقدس حقیقت محض بدانند.

در سال ۱۹۹۲ اولین شبکه تلویزیونی این کشور که تا به امروز تنها شبکه این کشور است تاسیس شد که آن هم به حکومت تعلق داشت.

آر.تی.ال.ام[2] را در سال ۱۹۹۳ افرادی تاسیس کردند که اکثرا از نزدیکان یا عوامل رییس جمهور جوونال هابياريمانا[3] بودند. البته آن را به عنوان یک موسسه سرمایه گذاری تجاری معرفی کردند که برای عضویت در آن هر نفر ملزم به خرید سهمی به ارزش پنج هزار فرانک رواندا بود که در ان زمان برابر با حدود ۳۰ دلار امریکا می شد. اما برنامه های آر.تی.ال.ام تجاری نبود؛ این برنامه ها سیاسی بود و با تمرکز بر روی شکاف های قومیتی پخش می شد.

آر.تی.ال.ام مستقیما از خط مشی کانگورا[4] نشات گرفته بود، روزنامه ای افراطی که توسط حسن نگیز[5] منتشر می شد. او سابقا" راننده ی اتوبوس بود. کانگورا را حامیان مالی پشتیبانی می کردند که در ارتش و دولت جایگاه خوبی داشتند. این روزنامه مخصوصا بخاطر انتشار " ده فرمان" معروف هوتو مشهور شده بود.

هیچکس در مبارزه با این رسانه های نفرت پراکن در رواندا توفیقی به دست نیاورد چرا که این رسانه ها بسیار قدرتمند و مورد حمایت صاحبان قدرت یعنی ارتش، حکومت و سرمایه داران بودند. حتی فاستین روکوگوزا[6]، وزیر اطلاعات و خبررسانی در تلاش هایش برای تحریم یا تعطیلی این رسانه های نفرت پراکن شکست خورد. او جزو اولین کسانی بود که در صبحگاه هفتم آوریل ۱۹۹۴ به دست شبه نظامیان اینتراهاموه[7] ( شبه نظامیان هوتو) ترور شد.

به عنوان یک روزنامه نگار ساده، تنها سلاحی که در دست داشتم، گزارش دادن حقایق و آن هم فقط حقایق قابل تصدیق بود اما حتی همین هم بسیار دشوار بود چرا که مشکلات بسیاری را برایم به بار آورد.

در سال ۱۹۹۱ مرا از کارم در رادیو رواندا معلق کردند. بعدا متوجه شدم که این تعلیق قرار بوده دایمی باشد. اما بالاخره به هر ترتیب به لطف تلاش های قانونی یک دوست که وکیل بود و همچنین بخاطر فشارهای دیپلماتیک و سیاسی بر رییس جمهور هابياريمانا که قدرت اول رادیو رواندا محسوب می شد شغلم را دوباره به دست آوردم.

در سال ۱۹۹۲ رییس شورای اداری اورینفور – دفتر اطلاعات رواندا[8]- که مسئول همه رسانه های حکومتی رواندا اعم از رادیو رواندا، تلویزیون ملی و مطبوعات بود مرا به دفترش دعوت کرد و به من گفت که قرار است به زودی دستگیر شوم و نمی تواند از من حفاظت کند. این اتفاق پس از پخش برنامه ای افتاد که من درباره ی تلاش ها برای کودتا علیه نخست وزیر وقت ساخته بودم. بار دیگر فشارهای سیاسی و دیپلماتیک جان مرا نجات داد چرا که این بار تلاش ها برای کودتا کاملا واقعی بود.

برای روزنامه نگار یکی دیگر از راههای مبارزه با رسانه های نفرت پراکن نقش نداشتن در آن است. در مورد خودم من می توانستم سهام زیادی را در آر.تی.ال.ام بخرم چرا که این رادیو اولین رایویی بود که می خواست انحصار حکومت را در هم بشکند و حمایت از آن می توانست به مثابه حمایت از ظهور کثرت گرایی در رسانه ها محسوب شود. اما من خودم را درگیر این ماجرا نکردم چرا که می دانستم حامیان واقعی این ایستگاه رادیویی چه کسانی هستند.

سردبیر آنجا گاسپار گاهیکی[9] که پیش تر در رادیو رواندا رییس من بود بارها از من خواست به آر.تی.ال.ام بروم و با او همکاری کنم. می گفت من روزنامه نگار خوبی هستم که می توانم اعتبار زیادی به این رادیوی تازه تاسیس ببخشم. اما من هر بار درخواستش را رد کردم چون نمی خواستم از استعداد یا نفوذ حرفه ای ام برای بدنام کردن و تحقیر توتسی ها استفاده کنم.

تا این که در آوریل ۱۹۹۴ قتل عام (نسل کشی) رخ داد. چه کاری از دست رسانه ها بر می آمد؟ رسانه ها که نمی توانند بجنگند! اما می توانستند با ارائه اطلاعات درست اوضاع را بهتر کنند. اما این کار نکردند. فضا را پر از تبلیغات کردند و به مردم فقط اخبار نفرت پراکن ارایه می کردند. طوری که اصلا نمی توانید تصورش را بکنید.

مثلا در سوم می ۱۹۹۴، مامورین امدادی سازمان ملل متحد در رواندا (UNAMIR[10]) برای یافتن گروهی از ما به هتل میل کالینز[11] روانه شدند. ما حدودا چهل نفر بودیم و انها می خواستند ما را از کشور خارج کنند. هنوز حتی لابی هتل را هم ترک نکرده بودیم که آر.تی.ال.ام اسامی ما را که حتی شامل دخترم و یک نوزاد هم بود اعلام کرد. آر.تی.ال.ام خطاب به گروه شبه نظامی اینتراهاموه می گفت: نگذارید این سوسک ها (inyenzi – خطاب تحقیرآمیز نسبت به توتسی ها) ها از کشور خارج شوند چرا که در آن صورت "به زودی با اسلحه باز می گردند".

در واقع همین گروه اینتراهاموه در مسیر فرودگاه راه را بر ما سد کرد و بر اثر حمله آنها تعدادی از ما مجروح شدند و در آخر، پس از ساعت ها مذاکره و گفتگو ماموران سازمان ملل ما را سالم به هتل باز گرداندند.

من اکنون دختری دوازده ساله دارم که در آن زمان بسیار کوچک بود و دو سال هم نداشت. یکی از آنها به او اشاره کرد و گفت: این شبیه ماره! باید بکشندش! دخترم از من پرسید: "من مار هستم؟ من مار هستم؟" آیا نقش رسانه ها این است که به مردم آسیب برسانند؟

خبرنگارانی را در نظر بگیرید که با شور و هیجان زیاد جنگجویان غیرنظامی را برای اعمال خوبشان در اینجا و آنجا تحسین می کردند. خبرنگاران آر.تی.ال.ام هر زمان که یک خانواده توتسی کشته می شد دقیقا همین ستایش ها را می کردند و سربازان و نظامیانی که از نظر آنها جربزه کافی برای قتل عام نداشتند را "ترسو" می نامیدند.

دوران بسیار سختی برای کار خبرنگاری بود. در واقع، به نظر می رسید تنها خبرنگارانی که در جبهه قاتلان بودند می توانستند به راحتی کار کنند و از آنجا که من در جبهه آنان نبودم مجبور شدم از شغل خود دست بکشم با این وجود هنوز هم راه های زیادی برای خبرنگاری وجود داشت؛ کافی بود تا در مورد اتفاقات و وقایع شهادت بدهم و آنها را به گوش دیگران برسانم.

چند ماه قبل از شروع قتل عام، من از کار در رادیو رواندا استعفا دادم و ششم آوریل آخرین روزی بود که برای آنها کار کردم. هرچند از طرفی خودم می دانستم که چه چیزی در انتظار من خواهد بود. از من خواسته بودند خبرهایی را گزارش کنم که از نظر من خلاف واقع و نفرت انگیز بودند.

رادیو رواندا در واقع در خدمت رییس جمهور هابياريمانا بود و در شرایطی که ما مکررا از طرف مقامات در مورد شیوه های خبررسانی بازخواست می شدیم بسیار سخت بود که کار حرفه ای ارائه بدهیم. مقامات مرتب حتی در جمله بندی و پردازش عبارات ساده نیز مداخله می کردند.

به خاطر می آورم روزی رییس اورینفور به استودیو آمد و متنی را که از قبل نوشته بود به من داد. متن درباره جلسه کمیته مرکزی حزب رییس جمهور بود یعنی ام.آر.ان.دی (نهضت جمهوریخواه ملی برای دموکراسی و توسعه[12]) که در آن زمان تنها حزبی بود که اجازه فعالیت داشت. او انتظار داشت که من آن را کلمه به کلمه بخوانم اما من تغییراتی در آن دادم. هنوز استودیوی خبر را ترک نکرده بودم که زنگ تلفن ها به صدا در آمد. اعضا و رهبران کمیته مرکزی و همینطور مقامات بالای ارتش بسیار عصبانی شده بودند و برخی نیز شخصا به من توهین کردند.

در سال ۱۹۹۲ ما در برابر این شرایط دست به اعتراض زدیم. خبرنگاران رادیو رواندا اعتصاب هایی را ترتیب دادند و من به عنوان راهبر این حرکت اعتراضی منصوب شدم. پیگیری این اعتراضات باعث شد آنقدر تهدید شوم که در انتها تصمیم گرفتم که رادیو رواندا را که دیگر امیدی به ایجاد تغییر در آن نبود رها کنم چرا که نیروهای طرفدار هابياريمانا از نفوذ بسیار بالایی در امور برخوردار بودند.

در جریان قتل عامی که پس از سانحه هوایی منجر به فوت رییس جمهور هابیاریمانا، در ۶ آوریل ۱۹۹۴، به وقوع پیوست، من و بسیاری دیگر از لیبرال های هوتویی متهم شدیم که از نیروهای شورشی توتسی تحت امر جبهه میهن پرستان رواندا (RPF) جانبداری می کنیم.

من با هویت هوتویی بزرگ شده ام و روی کارت شناسایی من نیز همین هویت ثبت شده است اما مادر من هوتو و پدرم توتسی است. پدرم در سال ۱۹۵۹ که ۲۱ سال داشت تلاش های زیادی برای تغییر قومیت خود انجام داد تا بتواند از اولین دستورهای صادرشده علیه توتسی ها جان سالم به در ببرد. من در جنوب کشور که در آن زمان به عنوان منطقه توتسی ها معروف بود، متولد شدم. این منطقه بعدها به عنوان حامی جبهه میهن پرستان رواندا شهرت پیدا کرد. پدر و مادر همسرم نیز همانند پدر و مادر خودم از دو قوم متفاوت بودند. همه اینها به علاوه عوامل دیگر باعث شد که بعد از ۶ آوریل من به هدفی برای غیر نظامیان هوتو تبدیل شوم که به طور ویژه رادیو آر.تی.ال.ام آنها را هدایت می کرد.

خبرنگارانی مثل کانتانو و بمریکی که مرا بسیار خوب می شناختند، هیچ پروایی نداشتند که در هنگام اجرای برنامه بگویند: "آیا کامیلیندی هتل میلی کالینز را با سنگر زیرزمینی اشتباه گرفته است؟" آنها مخفیگاه مرا به غیرنظامیان لو دادند و کمک کردند تا آنها مرا پیدا کنند.

آن سانحه هوایی که رخ داد، در بعد از ظهر ۶ آوریل، من در خانه مان در کیگالی[13] بودم و روحیه خوبی هم داشتم. همسرم ژاکلین برای شام شب تولد ۳۳ سالگی من کیکی پخته بود. آن روز آخرین روز کاری من در رادیو رواندا بود. پس از ده سال خدمت در ایستگاه رادیویی دولتی در اعتراض به فقدان بی طرفی سیاسی در تهیه برنامه های خبری استعفا داده بودم.

خوب یادم می آید که مشغول دوش گرفتن بودم که ناگهان همسرم به در حمام کوبید و گفت: "زود باش بیا! به رییس جمهور حمله کرده اند!"

من تمامی درهای خانه را قفل کردم و در کنار رادیوی خانه نشستم و به آر.تی.ال.ام گوش دادم. البته از خبرهای تبلیغاتی و خشونت آمیز آن بیزار بودم ولی با وجود اتفاقاتی که در رواندا جریان داشت گاهی می شد از همین خبرهای ناقص و فریبکارانه نیز اوضاع سیاسی را به طور دقیق پیش بینی کرد.

طبق گزارش آر.تی.ال.ام هواپیمای رییس جمهور هابياريمانا که در راه برگشت از دارالسلام تانزانیا بود در آسمان کیگالی هدف قرار گرفته بود و در زمین های کاخ خودش سقوط کرده بود. رییس جمهور جدید بروندی که او هم هوتویی بود و چند تن از مشاوران ارشد هابیاریمانا نیز در هواپیما بودند که البته هیچ کدام جان سالم به در نبرده بودند.

در روزهای قبل از منابع مختلف چیزهایی شنیده بودم که حکایت از مقدمه چینی برای قتل عام توتسی ها در مقیاس بزرگ به دست طرفداران افراطی رئیس جمهور در سراسر کشور داشت. همچنین، لیست هایی از اسامی میانه روهای هوتویی تهیه شده بود که برای اولین موج کشتار انتخاب شده بودند. ولی هرگز تصورش را نمی کردم که خود رییس جمهور جوونال هابياريمانا نیز هدف قرار بگیرد. با خود فکر کردم که وقتی قدرت اصلی هوتو خود قربانی می شود دیگر چه کسی در امان خواهد بود؟

به همراه ۷۰۰ نفر دیگر به هتل میلی کالینز پناه بردیم. مدیر هتل اقای پل روسساباگینا[14] سعی می کرد با مذاکره و پیشکش کردن مشروبات الکلی هتل به گروه های آدمکش که با لیست اسامی قربانیانشان به ورودی هتل آمده بودند جانمان را نجات دهد. خروج از هتل به معنای خطر مرگ بود.

ولی همانطور که گفتم برای یک خبرنگار راههای متعددی برای کار کردن وجود دارد. به عنوان یکی از پناه بردگان از کسانی که در هتل میلی کالینز بودند پرسیدم : چه کاری را برای رساندن صدایتان به گوش مردم دنیا انجام داده اید؟ آنها گفتند هیچ کاری.

به همین دلیل من و پناه آوردگان دیگری که وسایل ارتباطی داشتند شروع به کار کردیم. به عنوان مثال یکی از آنها به اسم فرانسوا-خاویر نانزوورا[15] که فعال حقوق بشر بود شماره های فکس و تلفن و وسایل ارتباطی زیادی داشت. هر زمان که خط تلفن کار می کرد، پشت سر هم فکس های زیادی می فرستادیم. ما جهان را از آنچه که در حال اتفاق افتادن بود خبردار کردیم. و اینگونه بود که صدایمان را به گوش دیگران رساندیم. ما بی کار ننشستیم.

درباره نقش رسانه های بین المللی بحث های زیادی می شود اما همین رسانه ها چشم های خود را به روی ما بستند. در بسیاری از رویدادها اصلا حضور نداشتند. در تاریخ ۱۲ آوریل ۱۹۹۴ تمام خارجی ها، کارکنان بین الملی دولت، امدادگران و روزنامه نگاران تخلیه شده بودند. قتل عام به طور جدی در دو هفته اول آغاز شده بود و هیچکس کوچکترین چیزی راجع به آن نمی دانست. همه چیز در خفا انجام شده بود و ما بشدت محتاج چند نفر آدم شجاع بودیم که وضعیت این کشور را به همگان گزارش بدهند؛ کشوری که گویی در نظر بسیاری از سازمان های خبری اصلا وجود خارجی نداشت.

در رواندا دیگر هیچ سازه و ساختاری باقی نمانده بود. اصلا نمی توان تصورش را کرد. وقتی دنیا از اوضاع رواندا خبردار شد، خیلی دیر شده بود. هزاران نفر کشته شده بودند. نمی توانم این فکر را از سرم بیرون کنم که اگر رسانه ها آنجا بودند، شمار قربانیان کمتر می بود.

در نبود آنها، من این رسالت را برعهده گرفتم و تلاش کردم دنیا را آگاه کنم.

در ۲۶ آوریل که بعضی از خطوط تلفن دوباره وصل شدند، با چند نفر از دوستانم در رادیو ملی فرانسه در پاریس تماس گرفتم و گفتم: "ما هنوز زنده ایم." آنها گفتند: "ما از آن جا هیچ خبری نداریم، اوضاع چطوره؟ تو میتونی مصاحبه کنی؟ میتونی به ما بگی چه خبره؟" من جواب دادم: "البته."

از من پرسیدند که ما چگونه زندگی می کنیم و اینکه چند نفر از ما آنجا هستند. به آنها گفتم که حدود ۷۰۰ پناهنده هستیم و از استخری آب می خوریم که زمانی سربازها از آن برای شست وشوی لباسهایشان استفاده کرده بودند و سرانجام تبدیل به یک توالت شد. حالا ما باید این آب را می خوردیم بدون این که حتی بتوانیم آن را بجوشانیم.

سوال کردند: "اوضاع از نظر تحولات نظامی چطور است؟" گفتم که در حقیقت نیروهای دولتی در حال ازدست دادن مواضع خود هستند. در همه نبردها دارند شکست می خورند. درباره قتل عام ها صحبت کردم. اگر چه آن وقایع شرح ناپذیر بودند، اما برای آنها توضیح دادم. هیچ کلمه درخوری برای توصیفش پیدا نکردم.

به عنوان یک روزنامه نگار می خواستم دنیا را درباره جنایت هایی که در رواندا رخ داده بود آگاه کنم. شاید با جلب توجه دنیا به قتل عام ها در رادیو ملی فرانسه حکم مرگم را با دستان خودم امضا می کردم. بعد از آن بود که رادیوی محلی در پیامی هتل میلی کولینز را پناهگاهی برای "سوسک ها" نامید. به من گفتند که آنها به سراغم خواهند آمد. اما کسانی که آنجا بودند مانع شدند که خودم را تسلیم کنم. می خواستم آنجا را ترک کنم چرا که من منشأ مشکل بودم و گمان می کردم اگر خودم را تحویل دهم شاید بقیه را نکشند. شاید اگر من کشته می شدم سایرین را نمی کشتند.

روز بعد از پخش مصاحبه سربازی برای کشتن من به هتل آمد. اما از آنجا که در نسل کشی ها معمولا افرادی که قرار بود کشته شوند قاتل خود را می شناختند از قضا سربازی که برای کشتن من فرستاده بودند، دوست دوران کودکی ام از آب درآمد. برایم گفت که فرمانده ارتش مرده من را می خواهد و بعد گفت: "اصلا نمی دانم چه کسی می خواهد تورا بکشد. من نمی توانم این کار را انجام بدهم. من هتل را ترک می کنم اما قطعا فرد دیگری برای کشتن ات می فرستند." بعد از آن سرباز کسی برای کشتن من نیامد -البته تا جایی که من می دانم!

چند سال بعد شنیدم که پل روسساباگنیا در یک مصاحبه رادیویی گفت که یک سرهنگ ارتش در مکانی به دیدن او آمده بود تا بفهمد آیا من هنوز زنده ام. .پل چیزی به او نگفته بود. بعد با سربازها صحبت کرده بود، به آنها مشروب داده بود و به هر طریق زندگی من را نجات داده بود. برایم روشن بود که دولت نمی خواست پیامی که از طریق رادیو ملی فرانسه پخش کرده بودم به گوش جهانیان برسد. اگر رسانه ها نقش خود را ایفا می کردند احتمالا دولت نمی توانست آن کارهایی را که کرده بود انجام دهد.

در موقعیت دیگری که با مرگ رو در رو بودم، یک تکه کاغذ و یک خودکار به من دادند و گفتند بنویس! به همسرم نوشتم و گفتم که چقدر دوستش دارم. که باید قوی باشد و از بچه ها مراقبت کند. که همه دارایی های مادی و معنوی ام را به او می بخشم. این یکی از سه دفعه ای بود که نزدیک بود کشته شوم. آن دفعه سربازی که برای کشتن ام آمده بود، قبل از اینکه تفنگ را روی سرم بگذارد، اجازه داد که نامه ای بنویسم.

همسرم آبستن بچه سوم بود و نوشتم اگر خدا بخواهد تو آن بچه را به دنیا خواهی آورد. آن زمان از فرزند اولمان خبری نداشتم چون با ما نبود. درباره هر سه فرزندمان نوشتم و به همسرم گفتم که اگر زنده ماند زندگی خود را از نو شروع کند. گفتم که تنها نماند و به زندگی ادامه بدهد.

سرباز به همه گفت که عقب بروند چون می خواست کار من را تمام کند. عجیب بود که اصلا نترسیده بودم و برای مرگ آماده بودم. شبیه یک رویا بود. سرباز تفنگ را به سمت من گرفت و به طور معجزه آسایی در حالی که تفنگ روی شقیقه من بود یک تانک سر رسید. شبیه فیلم بود. فرمانده درون تانک خطاب به من فریاد زد: "تامس چه خبر است؟" برگشتم به او نگاه کردم و گفتم: "می خواهند مرا بکشند."

فرمانده سرباز را منصرف کرد و من نجات یافتم ولی دخترم نجات پیدا نکرده بود. بعدها خبردار شدم که در راه رفتن به دیدار پدر بزرگ و مادر بزرگش به قتل رسیده است.

برایم سخت است که وقایع زندگیم را جا بگذارم و فراموش کنم. من و همسرم همیشه با فکر دخترمان زندگی می کنیم و فکرش بخشی از زندگی من شده است. بعضی وقتها خودم را در اتاقی حبس می کنم و به یاد دخترم گریه می کنم. سخت است وقتی که بدانی ممکن بود کشته شوی ولی زنده ماندی اما فرزندت کشته شد. هر بار که به محل یادبود قربانیان قتل عام می روم و جمجمه ها را می بینم، نمی توانم جلوی خودم را بگیرم. آنها را که می بینم گریه می کنم چرا که دخترم را به یاد می آورم. شاید جمجمه او هم همین جا باشد. نمی دانم.

اما من به عنوان یک روزنامه نگار نمی توانم کارم را رها کنم چرا که زندگی را باید ادامه داد. من باید به زندگی ادامه بدهم. به هر حال من زنده ماندم. از دسامبر ۱۹۹۴ بار دیگر به صورت تمام وقت به کار روزنامه نگاری مشغول شدم. وقتی تلفن های رواندا دوباره شروع به کار کردند توانستم برای مجله های خبری دنیا به صورت مستقل کار کنم. از آن زمان من برای بی.بی.سی و صدای آمریکا کار کرده ام. فکر کنم یکی از دلایلی که من باید به کار خبرنگاری ادامه دهم این است که می توانم در پیشگیری از قتل عام در هر مکانی مشارکت کنم.

معتقدم که با وجود واقعه قتل عام و نقش رسانه در برانگیختن خشونت های جمعی، هنوز نسل جدیدی هست که می خواهد روزنامه نگار شود. من با دانش آموزانی صحبت کرده ام که از من راهنمایی می خواستند. اما همچنان سوالات دشواری وجود دارد: چگونه یک روزنامه نگار به یک تبهکار تبدیل می شود؟ پاسخ دادن به این سوال بسیار سخت است چرا که روزنامه نگاران همانند دیگر انسانها هستند. گاهی گزارشگران فکر می کنند که مردان یا زنان خارق العاده ای هستند. ما همچون دیگر انسانها احساسات داریم و جزیی از جامعه هستیم. ما هم در عرصه خشونت می توانیم از سایرین پیشی بگیریم. ما هم می توانیم در زمره گروهی که مسئول خشونت هستند قرار بگیریم. به همین دلیل است که ما باید به عنوان گزارشگران بی طرفتر از همه باشیم.

در آوریل ۲۰۰۳، در ساحل عاج به عنوان مهمان در سمینار"جنگ، صلح، رسانه" حضور داشتم و در آنجا با خبرنگاران درباره زندگی در رواندا صحبت کردم. گفتم که بعضی گزارشگران در خشونت شرکت داشتند در حالی که بعضی نیز بر ضد آن سخن گفتند. یادآور شدم که ۴۸ روزنامه نگار به دلیل حرف هایشان بر ضد جنگ در رواندا کشته شدند. گزارشگران ساحل عاج از من سوال کردند: "چگونه بدانیم کاری که انجام می دهیم اشتباه است؟" آنها پاسخ این سوال را نمی دانستند. برخی از آنان حتی به راه افراط کشیده شده بودند. یعنی بدون این که خودشان متوجه بشوند جزیی از همین رسانه های نفرت پراکن شده بودند. پس به آنها گفتم: "به آنچه که می نویسید نگاه کنید، به آنچه که می گویید گوش فرا دهید و خودتان را نقد کنید. اگر در سیاه نمایی ها و اتهام زنی به سایر نژادها و قبایل دست داشته اید پس در خشونت ها هم سهیم بوده اید."

از آنها سوال کردم: "چرا کار به اینجا کشیده شد؟" پاسخی نداشتند. پس گفتم: "شما گزارشگر و خبرنگار نبوده اید و می خواهم به سیاستمدارانی که شما را بدون این که خودتان بدانید به کار گرفتند تبریک بگویم! من به این سیاستمداران تبریک می گویم! آنان سیاستمداران خوب و بسیار کارآمدی هستند. اما شما حالا برخیزید و گزارشگر باشید، کارتان را انجام دهید و حقایق را بی طرفانه گزارش دهید."

یکی از آنها پاسخ داد: "سیاستمداری بود که گفت من ساحل عاج را برای مردم ساحل عاج می خواهم. می توانیم این جمله را تکرار کنیم؟" بله، تو می توانی بگویی که آن سیاستمدار این حرف را زد و می توانی چنین چیزی را گزارش کنی. افکار عمومی خود می داند که چگونه باید به این سیاستمدار واکنش نشان دهد. شما می توانید واقعیت ها را گزارش دهید، اما درگیرشان نشوید.

باید اقرار کنم که واقعا سخت است که به عنوان گزارشگر بدانید چه وقت دارید اشتباه می کنید. آنچه می توانم بگویم این است که شجاع باشید و برای حفظ اصول در کارتان بایستید.

منبع:

Thomas Kamilindi, “Journalism in a Time of Hate Media”, in: The Media and the Rwanda Genocide, edited by Allan Thompson with a Statement by Kofi Annan, London/Ottawa/ Kampala, 2007, pp 136-142.

پانویس‌ها

[1] Kinyarwanda

[2] Radio-Télévision Libre des Milles Collines

[3] Habyarimana

[4] Kangura

[5] Hassan Ngeze

[6] Faustin Rucogoza

[7] Interahamwe

[8] l’ORINFOR (Office Rwandais d’Information)

[9] Gaspard Gahigi

[10] United Nations Assistance Mission for Rwanda (UNAMIR)

[11] Mille Collines

[12] Mouvement Républicain National pour la Democratie et le Développement

[13] Kigali

[14] Paul Rusesabagina

[15] François-Xavier Nsanzuwera