طرح تحول سلامت زنان و کم‌توجهی به نقش عوامل فرهنگی

مطهره علامه، رییس اداره میانسالان وزارت بهداشت و مجری برنامه سلامت بانوان، مهم‌ترین علل مرگ زنان در میانسالی را بیماری‌های قلبی و عروقی معرفی کرده و دومین عامل مرگ زنان را سرطان دانسته است. همچنین به گفته علامه، ۷۸ درصد از علل مرگ زنان ۳۰ تا۷۰ سال مربوط به چهارگروه اصلی بیماری‌های غیرواگیر قلبی عروقی، سرطان، دیابت و بیماری‌های تنفسی است. به گفته این مقام مسئول، عوامل خطر این بیماری‌ها اضافه وزن، چاقی، چاقی شکمی، کم‌تحرکی، تغذیه نامطلوب، استعمال سیگار و دخانیات، فشار خون بالا، دیابت و مواردی از این قبیل است.

ورازت بهداشت ایران می‌خواهد از این عوامل خطر کم کند اما مشکلات فرهنگی اجتماعی و  سبک زندگی هم بر خطر این بیماری‌ها می‌افزاید که در برنامه‌های وزارت بهداشت به آنها توجهی نشده است.

مطهره علامه، مجری برنامه سلامت بانوان می‌گوید که اگر عوامل خطر کنترل شوند همه این چهار گروه علل مرگ زنان قابل کنترل هستند: «بنای ما در معاونت بهداشت وزارت بهداشت برای ارایه خدمات بهداشتی در نظام خدمات بهداشتی اولیه و طرح تحول، کنترل این عوامل خطر برای کنترل مرگ‌ومیر زنان و مردان گروه سنی ۳۰ تا ۷۰ سال است.

طرح تحول سلامت زنان: بی‌توجهی به عوامل فرهنگی

 طرح تحول سلامت زنان شامل بسته‌های خدمتی برای گروه میانسالان ۳۰ تا۵۹ سال است که قرار است به اولویت‌های سلامت زنان بپردازد. این اولویت‌ها، شامل مهم‌ترین علت‌های مرگ زنان، مهم‌ترین علت ناتوانی‌های زنان و بیماری‌های مزمن زنان می شود.

سبک زندگی سالم، سلامت باروری و بیماری‌های شایع دوره میانسالی سه جزء مهم بسته خدمتی طرح تحول سلامت برای زنان است. سبک زندگی سالم مشتمل بر تغذیه، اندازه‌گیری‌های تن‌سنجی و دخانیات می‌شود. قرار است این طرح وضعیت تغذیه و ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های غذایی زنانی را که به نظام خدمات بهداشتی اولیه در طرح تحول مراجعه می‌کنند، بررسی کند و پس از مشخص شدن الگوی غذایی، رفتارهای تغذیه‌ای و ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های غذایی به زنان برای ارتقای وضعیت تغذیه مشاوره داده شود.

همچنین بر اساس این طرح، لاغری، چاقی، چاقی شکمی و اضافه وزن مورد بررسی قرار می‌گیرد، میزان، شدت، دفعات و روزهای فعالیت فیزیکی‌ زنان بررسی می‌شود و مشاوره‌ لازم برای ارتقای فعالیت فیزیکی در شرایط سلامت و بیماری ارایه می‌‌شود.

در ارتباط با سلامت باروری زنان پیشگیری و تشخیص سرطان‌های زنان به خصوص سرطان پستان و سرطان دهانه رحم، پیشگیری از عوارض یائسگی، پیشگیری از خونریزی‌های غیرطبیعی رحمی، پیشگیری از عفونت‌های آمیزشی و پیشگیری از ناباروری مورد توجه این طرح است.

بیماری‌های شایع دوره میانسالی زنان مانند فشار خون بالا و دیابت نیز قرار است در این طرح مورد توجه ویژه قرار بگیرند. بیماری‌های تنفسی، سرطان‌هایی غیر از سرطان‌های ویژه زنان مانند سرطان کولورکتال، سرطان پوست، کم‌خونی، چربی خون بالا، پوکی استخوان، آرتروز و مواردی از این قبیل که در زنان میانسال مشکلات شایعی است نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد تا در صورت ابتلای فرد، تشخیص زودهنگام داده شده و مداخله درمانی لازم انجام می‌شود.

با وجود این برنامه‌ریزی‌ها به نظر می‌رسد که به عوامل اجتماعی و سبک زندگی زنان ایرانی که سلامت آنها را به خطر می‌اندازد توجه چندانی نشده است. کمبود فضاهای ورزشی، نبود امکانات کافی برای تقویت توان فیزیکی زنان و محد،د بودن آنها به خانه و محیط‌های بسته نیز از جمله این عوامل خطر است اما به راه‌کارهای مناسب برای از میان برداشتن این گونه موانع اشاره‌ای نشده و مشخص نیست با فراهم شدن کدام زیرساخت‌ها قرار است کم‌تحرکی زنان جبران شود و فعالیت فیزیکی آنها ارتفا یابد.

همچنین، به گفته‌ معاونت بهداشت وزارت بهداشت، ۴۳ درصد از مرگ و میر زنان ایرانی ناشی از انواع  بیماری‌های قلبی و عروقی است. در سخنرانی‌های مختلف هفته سلامت که اواخر مهرماه گذشته برگزار شد، یکی از دلایل اصلی بروز مشکلات حاد قلبی، موضوعات روحی و روانی عنوان شد. شکل‌های مختلف خشونت علیه زنان در خانه یا اجتماع یکی از رایج‌ترین مشکلات روانی زنان ایرانی است.

فردی که مورد خشونت قرار می‌گیرد و به دلیل وابستگی‌های عاطفی و اقتصادی و نبود نهادهای حمایتی امکان خروج از رابطه با فرد آزارگر را ندارد، دچار ناراحتی‌های روحی زیادی و در ادامه مشکلات جسمی از جمله بیماری‌های مزمن قلبی می‌شود. نبود حمایت‌های کافی دولتی از زنان خشونت دیده، خود به چرخه خشونت دامن می‌زند.

در سال‌های گذشته، سرطان عامل اصلی مرگ زنانی ایرانی عنوان شده بود، اما در سال جاری بیمارهای مرتبط با مشکلات روحی هم از دلایل اصلی مرگ زنان معرفی شدند که خود می‌تواند نشانی از سیاست‌های نادرست آموزشی و فرهنگی در کاهش انواع مشکلات روانی جامعه از جمله فراگیرترین آن‌ها خشونت باشد که طرح تحول سلامت زنان اشاره ای به این موارد نکرده است.

زنان و ویتامین «د»؛ تبعیض یا کمبود؟

کمبود ویتامین «د» کمبود شایعی در کشور به‌ویژه در بین زنان است. این ویتامین نه فقط یک ویتامین، بلکه هورمونی است که سلامت تمام ارگان‌های بدن مانند قلب و عروق، عضلات، استخوان‌ها و... را تأمین می‌کند.

معاون بهداشت وزارت بهداشت در هفته سلامت، بیماری کم‌خونی و کمبود ویتامین «د» در زنان را هشدارآمیزعنوان کرد و گفت: «متأسفانه در ۱۰ سال گذشته کمبود ویتامین «د» در زنان ۱۰ برابر افزایش یافته است. کمبود این نوع ویتامین  منجر به بروز راشیتیسم، پوکی استخوان، اضافه وزن، دیابت، فشارخون، افسردگی، مشکلات عصبی و ضعف سیستم ایمنی بدن می‌شود.»

نور خورشید از منابع اصلی تامین کننده ویتامین «د» در بدن است. در کشورهای سردسیر جهان که کمتر امکان استفاده از آن را دارند، ماده‌های غذایی مکمل تا حدودی این کمبود را جبران می‌کند، اما در کشوری مثل ایران که در آن حدود ۳۰۰ روز در سال آفتاب وجود دارد، رنج ۹۵ درصد از زنان ایرانی بنابر گفته متخصصین داخلی از کمبود ویتامین «د»، نشان از سیاست‌های نادرست و تبعیض‌آمیز در حوزه سلامت زنان را دارد.

حجاب و پوشش اجباری، جدا از دخالت در حریم شخصی زنان و مشکلات عدیده روحی و روانی، عامل بروز بیماری‌های جسمی مختلف هم هست. پوشش اجباری که مانعی برای رسیدن نور آفتاب به بدن می‌شود باعث مشکلات استخوانی، عضلانی، قلبی، عروقی و انواع سرطان می‌شود.

اکنون رییس اداره میانسالان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، یکی از اقدامات مهمی را که در چارچوب بسته خدمات در طرح تحول سلامت انجام می‌شود، تأمین مکمل ویتامین «د» برای زنان اعلام کرده است.

 ویتامین D به طور رایگان به شکل قرص‌های پرل (کپسول) ۵۰ هزار واحدی ویتامین  «د» با هدف عدم ابتلا به کمبود آن در اختیار زنان ۳۰ سال به بالا گذاشته می‌شود تا از آن یک‌بار در  ماه استفاده کنند. در این طرح اما به عوامل فرهنگی و محدودیت‌های زنان برای حضور در فضاهای باز و جذب ویتامین  «د» هم اشاره‌ای نشده ست.

در همین زمینه؛

سلامت زنان، در تضاد با سیاست‌های بیمار