شهرداری تفکیک می‌کند: شهر زنان بدون مردان

شهربانو و شهردخت، دیگر نام‌هایی سلطنتی نیستند. شهرداری تهران آنها را به نام‌هایی اسلامی تبدیل کرده است؛ مجموعه‌هایی تفکیک جنسیتی شده برای زنان بدون مردان.

از سال ۸۹ تاکنون، شهرداری تهران ۱۳ شهربانو در پایتخت راه انداخته و و سه شهربانو هم قرار است تا پایان سال ۹۴ یا اوایل سال ۹۵ افتتاح شوند. بنا بر تعریفی که شهرداری تهران ارائه داده، «شهربانو مرکزی زنانه است که سعی دارد بتواند نیازهای ضروری فرهنگی، هنری، اقتصادی، تفریحی، ورزشی و .. زن مسلمان محجبه­ ایرانی را در یک محیط امن و سالم برآورده کند.»

جامعه هدف این طرح، زنان بین ۱۸ تا ۶۵ سال هستند که در مناطق ۲۲ گانه شهرداری ساکن‌اند. یکی از بزرگ‌ترين مجموعه‌های شهربانو در جنوب تهران و در بوستان ولايت قرار گرفته است.

شهردخت‌ها هم با همین تعریف برای دختران دانشجو طراحی شده‌اند. مدیرکل امور بانوان شهرداری تهران از فعالیت نخستین مجموعه شهردخت برای «غنی‌سازی اوقات فراغت دختران دانشجو » در منطقه شش خبر می‌دهد: «براساس برنامه‌ریزی‌ها، قرار است تا پایان برنامه پنج ساله دوم، چهار شهردخت دیگر در سایر پهنه‌های پایتخت افتتاح شود و فرصت لازم برای حضور بانوان شهر تهران در این اماکن فرهنگی فراهم شود.»

نرگس معدنی پور گفته: «تاکید ما در برنامه‌ریزی‌ها موضوع خانواده و نقش‌های چندگانه زنان در این نهاد اجتماعی است. در این خصوص برنامه‌های مستمر و مشخصی را برای ترویج سبک زندگی ایرانی-اسلامی، تحکیم بنیان خانواده، ازدواج آگاهانه و ... تدوین و اجرا می‌کنیم.»

نزدیک نشوید؛ اینجا شهربانوست!

سایست تفکیک جنسیتی، سیاست مورد علاقه جمهوری اسلامی درباره زنان است که در دهه اخیر به شکل‌های مختلف و از سوی نهادهای مختلف پیگیری می‌شود. از نهادهای آموزشی گرفته تا مراکز بهداشتی و درمانی، محیط‌های هنری مثل کنسر‌ت‌ها و گالری‌ها و حتی فضاهای عمومی شهری. شهرداری تهران یکی از نهادهایی است که سیاست تفکیک جنسیتی را با دقت پیگری می‌کند و «زنانه بودن» خصلتی است که شهرداری تهران درباره شهربانوها بر آن تاکید می‌کند. مدیرکل امور بانوان شهرداری تهران در مصاحبه‌های خود شهربانوها را یک ساختمان کاملا زنانه خوانده: «برای اینکه خانم‌ها به راحتی بتوانند در یک مجموعه، تمام کارهای خود را انجام دهند و از انواع و اقسام کلاس‌ها بهره ببرند.»

این مجموعه‌ها مسوول ارایه خدمات مختلف به بانوان منطقه و فرزندان­ دخترشان هستند؛ به نحوی که پای هیچ مردی به آنها باز نشود. مشاوره­‌، کلاس­‌ها و بروشورهای آموزشی هنری و بهداشتی، بازارچه­ و گالری، بخش‌های اصلی فعالیت این مجموعه‌ها را تشکیل می‌دهند که بخش خصوصی آنها را زیر نظر شهرداری اداره می‌کند.

شهردار تهران، محمدباقر قالیباف، در سند پنج ساله توسعه و طرح جامع شهر تهران می‌خواسته زندگی دختران و زنان تهرانی را در شهر آسان کند و زمینه‌­ بهره‌مند کردن آنها را از امکانات و فضاهای شهری فراهم کند؛ اما زنی که مورد نظر شهرداری است، تعریف مشخصی دارد: «زن مسلمان محجبه­ ایرانی» که دغدغه محیط امن و سالم دارد و البته زندگی آسان و امن برای زنان در شهر، تنها در فضاهای دور از مردان تعریف شده و ممکن است. در طرح جامع شهرداری، سبک دیگری غیر از سبک زندگی زنان مسلمان تعریف نشده و تلاش برای برقراری امنیت در حذف مردان و نه در برنامه‌ریزی برای امنیت عمومی شهر دیده شده است.

از دیگر دلایل طراحی این مراکز، بر طرف کردن نياز زنان به خصوص زنان سرپرست خانوار به اشتغال است و بخشی از فضاهای این مراکز امکان ایجاد مشاغل کوچک را برای زنان ایجاد کرده: غرفه‌های فروش اجناس و تولیدات خانگی، ارائه خدماتی مثل آرایشگاه برای زنان و ... می‌تواند امکان مناسبی برای زنان محروم از بازار کار باشد، اما شهرداری تهران از طریق مصاحبه مسوولانش در رسانه‌ها همواره تاکید می‌کند که «نهادینه­‌سازی ارزش­‌های اسلامی (حجاب و عفاف)، از راهبردهای اصلی آنها در طراحی این خانه‌هاست.

شهربانوها می‌خواهند همه چیز در آنها زنانه باشد؛ ورود مردان به آن اکیدا ممنوع است و تابلوهای فراوانی در اطراف این مجموعه‌ها از حضور مردان جلوگیری می‌کند. تاکید شده که در این فضاها، رفع نیازهای زنان در یک محیط زنانه توسط دیگر زنان انجام می‌شود و «اقدامات هنری توسط بانوان برای بانوان و  اقدامات فرهنگی توسط بانوان برای بانوان» صورت می‌گیرد که معنای آن برگزاری کنسرت‌ها و اجرای موسیقی زنان برای زنان و گالری‌های هنری زنانه و نظایر آن است.

طبق این تعاریف، فضای پیشنهادی شهرداری برای این شهربانوها، علاوه بر پرتردد و در دسترس بودن، پوشیده بودن است: «مکان شهربانو به جهت داشتن شرایط ویژه (پذیرش بانوان) بایستی در استتار کامل باشد.»

شهر زنان بدون مردان

معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، علاوه بر تاسیس ۴۴ مرکز شهربانو، از تاسیس فرهنگسرای حجاب هم خبر می‌دهد و البته تاکید می‌کند که فعالیت‌های این نهاد بزرگ شهری برای ترویج حجاب، چیزی بیش از اینهاست. جلوگیری از تبلیغ کالاهای فرهنگی و تجاری مغایر با فرهنگ عفاف و حجاب نظیر آگهی‌های تجاری و تبلیغاتی چهره‌های هنری و ورزشی با آرایش و حجاب اسلامی از فعالیت‌های دیگر شهرداری تهران در این زمینه بوده است؛ به طوری که ستاد نظارت بر تبلیغات محیطی سازمان زیباسازی شهرداری تهران، تاییدیه کلیه طرح‌های ارسال شده را مشروط به رعایت موارد مربوط به عفاف و حجاب کرده است.

در سال‌های گذشته، بنا بر سنتی که از دوران شهردار بودن محمود احمدی نژاد آغاز شد، دیوارهای شهر پر از آیه و حدیث شدند اما شهرداری تهران حالا برنامه خود را بیشتر بر زنان و حجاب‌شان متمرکز کرده است. نوشتن آیات و روایات دینی، فتواهای علما، وصیت‌نامه آیت‌الله خمینی و... به شکل پوستر، بنر و استند برای نصب در میادین اصلی شهر، گذرگاه‌های اصلی، بزرگراه‌ها و مراکز عمومی نظیر پارک‌ها، سینماها و ... و ساختمان‌های زیرمجموعه شهرداری از فعالیت‌های معاونت امور اجتماعی شهرداری تهران است.

این معاونت، کارگاه‌های ترویج سبک زندگی با رویکرد عفاف و حجاب هم برگزار می‌کند و مشاوره‌های فقهی، دینی و عقیدتی به زنان مراجعه‌کننده می‌دهد که بسیاری از این مشاوره‌ها در همان مراکز شهربانو انجام می‌شود و مطابق الگوهای سبک زندگی اسلامی است.

برگزاری همایش احیاگران نور ویژه زنان مبلغ و طرح گوهر رحمت برای جلب مشارکت دختران نوجوان از جمله اقدامات دیگر شهرداری برای زنان است که در سال‌های اخیر انجام شده و البته این نهاد، طراحی و اجرای نمایشگاه‌های مد تسنیم را هم بر عهده داشته است.

تلاش شهرداری تهران برای نفکیک جنسیتی در فضاهای عمومی را در تاسیس پارک‌های زنانه هم می‌توان دید. بوستان‌های بانوان، پارک‌هایی هستند براي فعاليت‌های ورزشی و تفريحی زنان که شهرداری می‌خواهد برای رعايت عفاف و حجاب در محافل عمومی، در محيطی كاملا زنانه ورزش و تفريح كنند.